BİLİM FELSEFESİ

Gözlem önermelerinde adı geçen yasaları dile getiren önermelerdeki “basınç” (p), “hacim” (V) ve “sıcaklık” (T) terimleri birer gözlem terimidir. a gaz kitlesinin gözlemlenebilir (basınç, hacim, sıcaklık) özelliklerini  “t” terimi de gözlem ve/veya deneyle ölçülebilen gözlemlenebilir zamanı gösterir.

Teorik terimler, bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimler demektir.

Belli bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimlerin, o teoriye ait teorik terimler olduğu söylenir. Örneğin “molekül”, “molekül kütlesi”, “molekül hızı”, “molekül kinetik enerjisi” ve “molekül sayısı” kinetik gaz teorisine ait teorik terimlerdir. Doğru cevap E'dir.

Temel yasa-görünümlü önerme ile dile getirilebilen yasaya temel yasa, türetilmiş yasa-görünümlü önerme ile dile getirilebilen yasaya da türetilmiş yasa denir. Örneğin Newton’un devinim yasaları ile Newton’un genel çekim yasası temel yasalardır. Kepler’in yasaları ile Galileo’nun serbest düşme yasası ise türetilmiş yasalardır. Doğru cevap C'dir.

Bilimsel Teorilerin Sözdizimsel Yaklaşımı, XX. yüzyılın ilk yarısında mantıkçı empirist bilim felsefecileri tarafından geliştirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Kısmen yorumlanmış teori şu öğelerden oluşur. (i) Teorinin dili. (ii) Teorik postulatlar. (iii) Teorinin bağlantı postulatları(correspondence postulates).  (iv) Teorinin açıklamalar› ve öndeyileri. Doğru cevap E'dir.

Newton’un “kuvvet = kütle × ivme” yani F = ma, olarak dile getirilen
temel devinim yasası. Doğru cevap A'dır.

Burada geçen N/V oranına molekül sayısı yoğunluğu denir. Nitekim bu oran birim hacmindeki molekül sayısına eşittir. Doğru cevap B'dir.

Model, gerçek (yani evrende varolan) bir nesne dizgesini ve/veya özelliklerini temsil eden maddesel ya da matematiksel bir nesnedir. Doğru cevap C'dir.

Birleşik Gaz Yasası olarak bilinen yasa, kinetik teoriden bağımsız ve ondan önce
bilinen deneysel bir yasadır. İdeal Gaz Yasası ne deneysel yasa ne de teorik yasadır. Böyle bir yasaya karma-teorik yasa diyebiliriz. İçsel Enerji Yasası’nı dile
getiren (4) denkleminde teorik terim geçmediğinden, söz konusu yasa önceden bilinen bir deneysel yasadır. Doğru cevap D'dir.

Çatışmayı mümkün olduğu kadar kaçınılması gereken bir unsur olarak gören Comte’a göre, çatışma toplum pozitif evreye geçmediği için ortaya çıkmaktadır. Bu gerçekleştiğinde ve ‘İnsanlık Dini’ oluştuğunda hiçbir çatışma olmayacaktır. Özetle, çatışma insanlığın ilerlemediğinin göstergesidir. Üçüncü veya pozitif evreye ilerleme ve geçişle uyumun egemen olmasıyla çatışma bulanık bir anıdan ibaret olacaktır.Doğru cevap A'dır.

Teorik terimler, bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimler demektir. Bir teorik önerme, içinde geçen mantıksal-olmayan terimlerinin tümü teorik terim olan önerme olup, bu önermelerin dile getirdiği yasalara teorik yasa denir. Doğru cevap B'dir.

Bağlantı postulatları, daha önce belirtildiği gibi, içinde hem teorik terimler hem de gözlem terimleri geçen önermeler olup teorik terimlere dolayısıyla da teorik önermelere kısmî bir anlam verir. Bu nedenle teorik terimler, tam anlamlı olan gözlem terimlerinin tersine, daha önce belirtildiği gibi, ancak kısmen anlamlıdırlar. Bağlantı postulatlarına karma teorik önerme diyebiliriz. Böylece teorik postulatların salt teorik önermeler, bağlantı postulatlarının da karma teorik önermeler olduğunu söyleriz. Doğru cevap D'dir.

Bilim felsefecileri teorilere yapıları bakımından biri sözdizimsel (sentaktik) öbürü anlambilimsel (semantik) olmak üzere iki farklı biçimde yaklaşmışlardır. Sözdizimsel yaklaşımda her teori aksiyomlar (postulatlar) ile onlardan türetilebilen önermelerden oluşan aksiyomlaştırılmış dizgeden başka bir şey değildir. Anlambilimsel yaklaşımda ise her teori aksiyomlar ile onlardan türetilebilen önermelerin yanı sıra teorinin konusu olan nesne dizgeleri ile bunların özelliklerini temsil eden model denilen matematiksel yapılar içerir. Doğru cevap C'dir.

Her bilimsel teori, kısaca teori, aksiyom veya postulat olarak adlandırılan yasa görünümlü önermeler içerir. Teorinin aksiyomları, doğru olduklarında, ilgili bilim dalının temel yasalarını ifade ederler. Buna göre, aksiyomlardan tümdengelimsel çıkarımla türetilebilen yasa-görünümlü önermeler, bilim dalının öbür yasalarını ifade ederler. Teoriler genellikle gözlemlenemez nesne dizgelerine ve bunların özelliklerine de ilişkindir. Dolayısıyla aksiyomlarda teorik terimler geçer. Bilim felsefecileri teorilere yapıları bakımından biri sözdizimsel (sentaktik) öbürü anlambilimsel (semantik) olmak üzere iki farklı biçimde yaklaşmışlardır. Sözdizimsel
yaklaşımda her teori aksiyomlar (postulatlar) ile onlardan türetilebilen önermelerden oluşan aksiyomlaştırılmış dizgeden başka bir şey değildir. Anlambilimsel yaklaşımda ise her teori aksiyomlar ile onlardan türetilebilen önermelerin yanı sıra teorinin konusu olan nesne dizgeleri ile bunların özelliklerini temsil eden model denilen matematiksel yapılar içerir. Her iki yaklaşımda teori kurmanın başlıca amaçları (i) önceden bilinen deneysel yasaları açıklamak, (ii) daha önce bilinmeyen deneysel ya da teorik yasaları ortaya çıkarmak ve (iii) daha önce bilinmeyen yalın olgulara ve/veya (deneysel ya da teorik) yasalara ilişkin öndeyilerde bulunmaktır. Doğru cevap E'dir.

Bağlantı postulatlarına, içlerinde hem teorik terimler hem de gözlem terimleri geçtiğinden, karma teorik önermeler diyebiliriz. Öte yandan teorik postulatlarda yalnız teorik terimler geçtiğinden, bunlara da salt teorik önermeler diyebiliriz. Doğru cevap A'dır.

Model, gerçek (yani evrende varolan) bir nesne dizgesini ve/veya özelliklerini temsil eden maddesel ya da matematiksel bir nesnedir. Örneğin biyolojide DNA molekülünün yapısını temsil eden metal parçalarından yapılmış nesne DNA molekülünün bir maddesel modelidir. Doğru cevap B'dir.

Teorik terimler, bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimler demektir. Bir teorik önerme, içinde geçen mantıksal-olmayan terimlerinin tümü teorik terim olan önerme olup, bu önermelerin dile getirdiği yasalara teorik yasa denir. Doğru cevap A'dır.

Anlambilimsel denilen teori yaklaşımında her teori, aksiyomlaştırılmış önermeler dizgesinin yanı sıra modeller kümesi ile hedef uygulamaları kümesini kapsar. Bir teorinin modelleri, bu teorinin uygulanabildiği nesne dizgelerini ve bunların özelliklerini matematiksel nesnelerle temsil ederler.

Sözdizimsel denilen teori yaklaşımında, teori kısmen yorumlanmıştır. Yalnız gözlem terimleri birer varlık gösterir. Teoride geçen teorik terimler ise kısmen anlamlı sayılır. Her teori, içinde yalnız teorik terimler geçen teorik postulatlar, içinde hem gözlem terimleri hem teorik terimler geçen bağlantı postulatları ve her iki çeşit postulattan türetilebilen açıklamalar ile öndeyilerden oluşur. Teorik terimler bağlantı postulatlarıyla
kısmen yorumlanır. Doğru cevap B'dir.