BİLİM FELSEFESİ

Buraya kadar söylediklerimize bakarak bilimsel yöntemin işlevini şöyle özetleyebiliriz. Bilimsel yöntem bir yandan bilimsel bilgi üretimi için hangi bilimsel
(fiziksel ve düşünsel) işlemlerin uygun olduğunu, öbür yandan yapılan işlemlerin
sonucuna ve önceden kabul edilmiş önermelere bağlı olarak hangi yeni önermelerin kabul-edilebilir olduğunu belirler. Bilim insanları bilimsel yöntemin bilgisine
sahiptir. Ancak bilimsel yöntemin bilgisi, bilim dilinin dışında bir metodolojik
üst-dile ait önermelerle ifade edilmemiştir. Bu bilgi, bilimsel yöntemi kullanma
becerisinden başka bir şey değildir. Bilim insanları bu beceri sayesinde gerektiğinde belli bilimsel işlemler yaparlar ve beli bilimsel önermeler kabul ederler.
Ama bu davranışlarının dayandığı ilkeleri, yani bilimsel işlemlerin uygunluğunu
ve bilimsel önermelerin kabul-edilebilirliğini belirleyen kuralları, açık olarak dile
getirmezler. Bu kuralların bilim insanlarının örtük metodolojik öndayanakları olduğunu söyleyebiliriz

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin
konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere
ayrılabilir. Fiziksel işlemler, gözlem, deney ve ölçmedir. Bu işlemlerle bilim insanları
ile bilgisine erişmek istedikleri nesne dizgeleri arasında fiziksel etkileşme oluşur. Bilim
insanı gözlemde nesne dizgesi tarafından etkilenir, deney de nesne dizgesini etkiler.
 Düşünsel işlemler, bir yandan tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri, öbür yandan çıkarım işlemlerine yaratıcı hayal gücünü de katmak yoluyla bilimsel hipotez kurma işlemleridir

Bilimsel açıklama son çözümlemede bilimsel teoriler, kısaca teoriler, kurmaya
dayanır. Açıklanması istenilen bir olgu türüne karşılık, genellikle tümel-koşullu
önerme biçimindeki varsayımlardan oluşan bir teori kurulur. Daha önce söylediğimiz gibi açıklanması istenilen her olgu, bilgisine erişilmiş olan bir olgu olmalıdır. Başka bir deyişle böyle bir olgunun doğru kıldığı bilimsel önerme, önceden ilgili bilim insanları topluluğunca doğrulanmış veya pekiştirilmiş olmalıdır.

Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için genel epistemolojinin aşağıdaki üç koşulunu yerine getirmesi gerektiği ileri sürülebilir: (i)
Kabul koşulu: Önerme, ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir. (ii)
Gerekçelendirme koşulu: Önermenin kabul edilmesi gerekçelendirilmelidir. (iii)
Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır.

Kabul koşulu:Bilim insanlarının bir bilimsel önermeyi kabul etmeleri, bu önermeyi bilimsel çalışmalarında kullanmaya, daha açık olarak, her türlü bilimsel çıkarımların öncülleri olarak kullanmaya karar vermeleri demektir

Her bilim dalı, konusu olan somut nesnelerin tüm özellikleriyle değil, yalnızca
kendi ilgi alanlarına girenleri yönünden inceler. Böylece incelenen somut nesneler, bilim dalının ilgi alanı dışında kalan tüm özelliklerden soyutlanırlar. Belli
bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri ise idealleştirilmiş somut
nesnelere nesne dizgesi (ya da fiziksel dizge) denir. Örneğin mekanik bilim dalının konusu yalnız hız, ivme, kütle gibi mekanik özellikleri olan nesne dizgeleri,
termodinamik bilim dalının konusu ise, yalnız basınç, hacim, mutlak sıcaklık derecesi gibi termodinamik özellikleri olan nesne dizgeleridir.

Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır. Başka bir
deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi öncüllerinde bulunan bilginin daha
fazlasını içerir.
2. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir. Başka bir deyişle, sonucunun doğruluğu öncüllerinin doğruluğundan
zorunlu olarak türetilemez.
3. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen
değiştirebilir. (Monotonik-olmama özelliği)
4. Tümevarımsal çıkarım derecelidir. Başka bir deyişle öncülleri, sonucunu
değişik derecelerde destekler. Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha
az destekler, Öncüllerini değiştirmeden yeni bir öncül eklediğimizde çıkarımın geçerliliği değişmez özelliği tümdengelimsel bir özelliktir.

Bütün metaller yeterince ısıtıldığında genleşir.
a, yeterince ısıtılan bir metaldir.
_____________________________________
a, genleşir.
(9) çıkarımı, tümdengelimsel geçerli bir çıkarımdır. Nitekim A1,..., An ∴ An+1
çıkarımı tümdengelimsel geçerlidir ancak ve ancak A1,..., An öncüllerinin doğru,
An+1 sonucunun yanlış olması olanaksız ise. (9) çıkarımının bu koşulu yerine
getirdiği kolayca gösterilebilir.

Bilim felsefecisi bilimin ne olduğunu araştırmak için, bilimin konusunu, amacını ve yöntemini incelemesi gerekir. Bilim felsefesinde incelenen her kavram ve sorunun ontolojik, epistemolojik ve metodolojik olmak üzere üç ayrı boyutu vardır. Ancak bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların ontolojik, amacına ilişkin olanların epistemolojik, yöntemine ilişkin olanların da metodolojik boyutunun işlevi ağır basar.

Dünya’nın Güneş’in etrafında dönmesi yalın olgudur.

Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri ise idealleştirilmiş somut nesnelere nesne dizgesi (ya da fiziksel dizge) denir.

Tümel-koşullu doğru bir önermenin karşılığı olan tümel-koşullu olgu evrende bir düzenliliktir.

Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için genel epistemolojinin aşağıdaki üç koşulunu yerine getirmesi gerektiği ileri sürülebilir:

(i) Kabul koşulu: Önerme, ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir. (ii) Gerekçelendirme koşulu: Önermenin kabul edilmesi gerekçelendirilmelidir. (iii) Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır.

a, bir metal olduğunda, “a, u yerinde ve t anında bir metaldir” bir yalın gözlem önermesi, “a, u yerinde ve t anında bir metaldir ve a, u yerinde ve t anında genleşmiştir” bir yalın-olmayan gözlem önermesidir.

Olgu, karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlıktır. Bu varlığa doğru kılıcı denir.

Düşünsel işlemler, bir yandan tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri, öbür yandan çıkarım işlemlerine yaratıcı hayal gücünü de katmak yoluyla bilimsel hipotez kurma işlemleridir.

Geçerli bir tümdengelimsel çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarım değildir. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi zaten öncüllerinde bulunur.

“Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir.”