BİLİM FELSEFESİ

Bilim felsefesi, gözlem ve/veya deneye dayalı bilimleri inceleyen felsefe dalıdır. Doğru cevap A'dır.

Bir önermenin doğru olması, bu önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması demektir. Burada “karşılık” sözcüğü ontolojik karşılık anlamındadır. Nitekim olgu, karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlıktır. Bu varlığa doğru kılıcı denir. Doğru cevap B'dir.

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Doğru cevap C'dir.

TÜMDENGELİM
1. Geçerli bir tümdengelimsel çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarım değildir.
Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi zaten öncüllerinde bulunur.
2. Öncülleri doğru ise, sonucu zorunlu olarak doğrudur.
3. Öncüllerini değiştirmeden yeni bir öncül eklediğimizde çıkarımın geçerliliği değişmez. (Monotonik-olma özelliği)
4. Tümdengelimsel geçerlilik dereceli değildir; tümdengelimsel çıkarım ya tamamen geçerlidir ya da tamamen geçersizdir.

TÜMEVARIM
1. Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi öncüllerinde bulunan bilginin daha
fazlasını içerir.
2. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir. Başka bir deyişle, sonucunun doğruluğu öncüllerinin doğruluğundan zorunlu olarak türetilemez.
3. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir. (Monotonik-olmama özelliği)
4. Tümevarımsal çıkarım derecelidir. Başka bir deyişle öncülleri, sonucunu değişik derecelerde destekler. Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler. 

Doğru cevap E'dir.

Gözlem ve/veya deneye dayalı bilimler, bir yandan fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimleri, öte yandan sosyoloji, psikoloji, tarih gibi sosyal bilimlerdir. Tüm bu bilimleri ortak yönleri açısından ele alan bilim felsefesine genel bilim felsefesi, fizik felsefesi, biyoloji felsefesi, sosyoloji felsefesi, psikoloji felsefesi gibi tek tek bilimleri konu edinen bilim felsefelerine de "özel bilim felsefeleri" denir. Doğru cevap C'dir.

Bilim felsefecisi bilimin ne olduğunu araştırmak için, bilimin konusunu, amacını ve yöntemini incelemesi gerekir. Bilim felsefesinde incelenen her kavram ve sorunun ontolojik, epistemolojik ve metodolojik olmak üzere üç ayrı boyutu vardır. Ancak bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların ontolojik, amacına ilişkin olanların epistemolojik, yöntemine ilişkin olanların da metodolojik boyutunun işlevi ağır basar. Doğru cevap A'dır.

Bilim felsefecisi bilimin ne olduğunu araştırmak için, bilimin konusunu, amacını ve yöntemini incelemesi gerekir. Bilim felsefesinde incelenen her kavram ve sorunun ontolojik, epistemolojik ve metodolojik olmak üzere üç ayrı boyutu vardır. Ancak bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların ontolojik, amacına ilişkin olanların epistemolojik, yöntemine ilişkin olanların da metodolojik boyutunun işlevi ağır basar. Doğru cevap A'dır.

Bilim felsefesinde incelenen her kavram ve sorunun ontolojik, epistemolojik ve metodolojik olmak üzere üç ayrı boyutu vardır. Ancak bilimin konusuna ilişkin kavram ve sorunların ontolojik, amacına ilişkin olanların epistemolojik, yöntemine ilişkin olanların da metodolojik boyutunun işlevi ağır basar. Doğru cevap B'dir.

Olgular, doğru olan önermeleri doğru kılan varlıklardır. Her önermenin karşılığı olan bir durum bulunur. Olgu, gerçek olan durum demektir. Doğru cevap C'dir.

Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için genel epistemolojinin aşağıdaki üç koşulunu yerine getirmesi gerektiği ileri sürülebilir:

(i) Kabul koşulu: Önerme, ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir.

(ii) Gerekçelendirme koşulu: Önermenin kabul edilmesi gerekçelendirilmelidir.

(iii) Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır. Bu üç koşulun şöyle bir semantik önkoşulu olduğunu söyleyebiliriz: Kabul edilen önermede geçen her terimin belirsizlikten arındırılmış bir tek anlamı olup, ilgili bilim insanları topluluğunun her
üyesince tam olarak bilinmeli ve bu anlam iletilebilir ve paylaşılır olmalıdır. Ancak,
ileride görüleceği gibi, yukarıda sözü geçen koşullardan her biri bilim felsefesinde
sorunlara yol açmaktadır. 

Doğru cevap D'dir.

Bilim felsefesi, gözlem ve/veya deneye dayalı bilimleri inceleyen felsefe dalıdır. Gözlem ve/veya deneye dayalı olmayan matematik gibi biçimsel bilimleri inceleyen felsefe dallarını, örneğin matematik felsefesini, bilim felsefesinin dışında tutuyoruz. Gözlem ve/veya deneye dayalı bilimler, bir yandan fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimleri, öte yandan sosyoloji, psikoloji, tarih gibi sosyal bilimlerdir.

Bilgi üretmeyi amaçlayan bir uğraş olan bilimin konusu, üretilmek istenen bilginin konusu olan varlıklardır. Bu varlıklar, evrende şimdiki zamanda varolan, geçmişte varolmuş ve gelecekte varolacak tüm somut nesneler ve olaylar ile bunlara ilişkin olgulardır. Somut nesneler, kitleler ile bireylere ayrılır. “Kitle” sözcüğünü “madde miktarı” veya “madde parçası” anlamında kullanıyoruz. Buna göre belli bir madde, aynı türden kitlelerin tümüdür. Bir madde türünün örnekleyenleri de bu türden kitlelerdir. Örneğin bir element olan bakır, bir bileşim olan su ve bir karışım olan hava madde türleridir. Bunların örnekleyenleri sırasıyla bir miktar bakır, bir bardaktaki su ile bir odadaki hava gibi kitlelerdir. Öte yandan atomlar ve yıldızlar gibi cisimler, bakteriler ve memeliler gibi organizmalar ile kişiler (yani düşünme yetisine sahip olan organizmalar) birer bireydir. Olaylar, belli zamanlarda somut nesnelerdeki değişimler ile aralarındaki etkileşimlerdir. Örneğin bir turnusol kâğıdının renginin maviden kırmızıya değişmesi ile iki bilardo topunun çarpışması birer olaydır. Olgular, doğru olan önermeleri doğru kılan varlıklardır.

Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri ise idealleştirilmiş somut nesnelere nesne dizgesi (ya da fiziksel dizge) denir.

Bilimin amacı, konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir. Bu tür bilgiye bilimsel bilgi diyeceğiz. Bilimsel bilgi nesnelere ya da olaylara ilişkin olguların bilgisidir. Olguların yalın ve yalın-olmayan olgular olmak üzere ikiye ayrıldığından söz etmiştik. Bilimde bir yalın-olmayan olgu türü olan tümel-koşullu olgunun özel bir önemi varıdır. Tümel-koşullu doğru bir önermenin karşılığı olan tümelkoşullu olgu evrende bir düzenliliktir. Yukarıda sözü geçen tüm metallerin yeterince ısıtıldığında genleşiyor olması böyle bir düzenlilik olup, bilim diline ait olan “Tüm metaller yeterince ısıtıldığında genleşir” önermesi ile dile getirilir. Genel olarak bilim dilinde ilkece herhangi bir olguya karşılık bu olgunun doğru kıldığı bir önerme bulunmalıdır. Bunun için bilim dilinde bu olgunun yapıtaşları olan nesneler, özellikler ve bağıntıları gösteren terimler, yani sırasıyla nesne-adları ya da tekil-betimlemeler (tekil terimler), özellik terimleri ve bağıntı terimleri (yüklemler) bulunmalıdır.

Bilim insanları ilgi alanlarına ait herhangi bir (yalın veya yalın-olmayan) bir olgunun bilgisine eriştiklerinde, bu olgunun karşılığı olduğu bir bilimsel önermeyi ortaya koymalıdırlar. Bir önermenin karşılığı olan bir olgu bulunursa önermeye doğru, bulunmazsa yanlış denilir. Bazı önermelerin doğru olup olmadıkları az sayıda gözlem ve/veya deneyle saptanabilir. Böyle bir önermeye gözlem önermesi denir. Gözlem önermeleri genellikle yalın önerme ya da az sayıda yalın önermenin tümel-evetlemesi biçimindedir.

Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için genel epistemolojinin aşağıdaki üç koşulunu yerine getirmesi gerektiği ileri sürülebilir: (i) Kabul koşulu: Önerme, ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir. (ii) Gerekçelendirme koşulu: Önermenin kabul edilmesi gerekçelendirilmelidir. (iii) Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır

Güvenirliğin ölçütleri konusunda değişik görüşler vardır; bazı görüşlere göre güvenirliliğin ölçütü doğruluk, bazılarına göre deneyimsel uygunluk, diğer bazılarına göre ise pragmatik veya teknolojik yarardır.

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere ayrılabilir. Fiziksel işlemler, gözlem, deney ve ölçmedir. Bu işlemlerle bilim insanları ile bilgisine erişmek istedikleri nesne dizgeleri arasında fiziksel etkileşme oluşur. Bilim insanı gözlemde nesne dizgesi tarafından etkilenir, deney de nesne dizgesini etkiler. Bilimsel yöntemin fiziksel işlemlerini Ünite 2’de inceleyeceğiz. Düşünsel işlemler, bir yandan tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri, öbür yandan çıkarım işlemlerine yaratıcı hayal gücünü de katmak yoluyla bilimsel hipotez kurma işlemleridir

TÜMDENGELİM 1. Geçerli bir tümdengelimsel çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarım değildir. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi zaten öncüllerinde bulunur. 2. Öncülleri doğru ise, sonucu zorunlu olarak doğrudur. 3. Öncüllerini değiştirmeden yeni bir öncül eklediğimizde çıkarımın geçerliliği değişmez. (Monotonik-olma özelliği) 4. Tümdengelimsel geçerlilik dereceli değildir; tümdengelimsel çıkarım ya tamamen geçerlidir ya da tamamen geçersizdir.

TÜMEVARIM 1. Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi öncüllerinde bulunan bilginin daha fazlasını içerir. 2. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir. Başka bir deyişle, sonucunun doğruluğu öncüllerinin doğruluğundan zorunlu olarak türetilemez. 3. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir. (Monotonik-olmama özelliği) 4. Tümevarımsal çıkarım derecelidir. Başka bir deyişle öncülleri, sonucunu değişik derecelerde destekler. Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler.