BİLİM FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 8

Öncüllerde yer alan tüm yöntemler, örnekleme yoluyla pekiştirme yöntemleri arasında yer almaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Francis Bacon (1561 - 1626)’dan kaynaklanan bu görüşte tümevarım, doğruya erişmenin tek geçerli yöntemidir. (Bkz. Yıldırım, 1971, s. 81.) Bu görüşte bilimsel yöntem üç aşamadan oluşur:

(i) Gözlem ve/veya deney yoluyla ilgili bilim dalının konusuna giren yalın olguların bilgisi türetilir.

(ii) Gözlem ve/veya deneyle doğrulanmış sonlu sayıda gözlem önermesinden tümevarımsal çıkarımla bir tümel-koşullu önerme türetilir.

(iii) Türetilen tümevarımsal genelleme önermesi başka gözlem ve/veya deneylerle daha da pekiştirilebilir.

Dolayısıyla (ii) ve (iii)’e dayanarak Salt Tümevarımcı Görüş’ün hem bir hipotez buluşu görüşü hem de bir hipotez pekiştirmesi görüşü olduğunu söyleyebiliriz.

Belli bir zaman ile belli bir yere sınırlı olmayan düzenlilikleri ifade eden pekiştirilmiş hipotezlere yasa denilir.

Fa _^ Ga gözlem önermesinin, ∀x(Fx → Gx) hipotezinin bir olumlu örneklemesi, Fa _{^ ~}Ga gözlem önermesinin de bu hipotezin bir olumsuz örneklemesi olduğu söylenir.

(1) ∀x(Fx → Gx)

(3) Her yıldızın en az bir gezegeni vardır

hipotezi (1) biciminde değildir. “x bir yıldızdır” ifadesini Fx ile, “y, x’in gezegenidir” ifadesini de Gyx ile gosterelim. Buna gore (3) hipotezinin biçcimi aşağıdaki gibidir:

(4) ∀x(Fx → $yGyx)

(4) bicimindeki hipotezler-bunlara “tümel-tikel niceleyicili hipotezler” diyelim-Nicod yontemi ile sınanamazlar.

Francis Bacon, Salt Tümevarımcı Görüş; Karl R. Popper, Salt Tümdengelimci-Hipotez Yanlışlamacı Görüş; Charles S. Pierce, Hipotez Buluşu Görüşü; Glymour, Kendini Pekiştirme Yöntemi ile anılır. Philip Stuart Kitcher ise 3. Ünitede geçen bilimsel açıklama modellerinden biri olan Birleştirici Açıklama Modeli’nin öncüsüdür.

Nicod ile Hempel Yönteminin Karşılaştığı Güçlükler:

Kuzgun Paradoksu, Sonsuz Öğeli Evren Sorunu, Teorik Hipotezler Sorunu.

Hipotezli-Tümdengelimsel Pekiştirme Yönteminin Karşılaştığı Güçlükler:

Kuzgun Paradoksu, Alternatif Hipotezler Sorunu, Duhem-Quine Sorunu.

Yeterince bir zaman süresinde temel önermelerce yanlışlanmamış hipotezlere dayanıklı hipotez denir.

Popper’e dayanan bu görüşte tek geçerli çıkarım biçimi tümdengelimsel çıkarımdır. ∀x(Fx → Gx) biçiminde bir hipotezin değillemesi olan ~∀x(Fx → Gx) önermesi Fa Ù ~ Ga biçimindeki temel önerme denilen gözlem önermesinden tümdengelimsel çıkarımla türetilebilir. Dolayısıyla bilim insanları topluluğu hem Fa hem ~Ga önermelerini kabul etmişse ∀x(Fx → Gx) biçimindeki hipotez yanlışlanmış olur.

“E, gözlemlenmiş olan şaşırtıcı olguyu dile getiren önermedir.” ifadesi hipotez-buluşu görüşüne aittir.

Teorik Hipotezler Sorunu: Ünite 4’te gözlem terimi/teorik terim ayrımından söz etmiştik. Eğer bir hipotezde geçen mantıksal-olmayan terimlerin hepsi teorik ise, o hipotez teorik hipotezdir. Teorik hipotezler-hipotezin mantıksal biçiminden kaynaklanan bazı özel ve ilginç olmayan durumlar dışında-Hempel yöntemince pekiştirilemez. Nitekim hipotezin verilen bir evrendeki açılımının türetileceği gözlem önermesinde yalnız gözlem terimleri geçer. Bu nedenle teorik hipotezin sözü geçen evrendeki açılımından söz edilemeyeceğinden, gözlem önermesi ile hipotezin açılımı arasındaki tümdengelimsel çıkarımdan da söz edilemez.

“Her doğal sayıdan büyük bir doğal sayı vardır” önermesi, sayallığı (cardinality) sonsuz olan tüm doğal sayılardan oluşan evrende doğru olmasına karşın, bu evrenin sayallığı sonlu olan herhangi bir altkümesinden oluşan evrende tutarsızdır. Dolayısıyla bu önerme (hipotez) Hempel yöntemince pekiştirilemez. Bunu aşağıda iki öğeli bir evren için gösteriyoruz.