BİLİM FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 14

Bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesi için genel epistemolojinin aşağıdaki üç koşulunu yerine getirmesi gerektiği ileri sürülebilir: (i) Kabul koşulu: Önerme, ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir. (ii) Gerekçelendirme koşulu: Önermenin kabul edilmesi gerekçelendirilmelidir. (iii) Doğruluk koşulu: Önerme doğru olmalıdır.

Bilim insanları kullandıkları bilim diline ait her gözlem önermesini değil, yalnız bilimsel çalışmaları için yararlı olacağını düşündükleri sınamaya değer gözlem önermelerini sınamak amacıyla geçici olarak kabul ederler.

Belirtik biçime getirilmiş yöntem ve çıkarım kurallarına dayanarak yapılan gerekçelendirmeye bilimsel pekiştirme diyoruz.

Güvenirliğin ölçütleri konusunda değişik görüşler vardır; bazı görüşlere göre güvenirliliğin ölçütü doğruluk, bazılarına göre deneyimsel uygunluk, diğer bazılarına göre ise pragmatik veya teknolojik yarardır.

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemler olarak ikiye ayrılabilir.

TÜMEVARIM 1. Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır. Başka bir deyişle, sonucunun ifade ettiği bilgi öncüllerinde bulunan bilginin daha fazlasını içerir. 2. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir. Başka bir deyişle, sonucunun doğruluğu öncüllerinin doğruluğundan zorunlu olarak türetilemez. 3. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir. (Monotonik-olmama özelliği) 4. Tümevarımsal çıkarım derecelidir. Başka bir deyişle öncülleri, sonucunu değişik derecelerde destekler. Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucunu daha fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucunu daha az destekler.

Tümevarımın özellikleri şunlardır:

I. Geçerli bir tümevarımsal çıkarım bilgi-arttıran bir çıkarımdır.
II. Geçerli bir tümevarımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir.
III. Yeni öncüllerin eklenmesi tümevarımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir.

IV. Tümevarımsal çıkarım derecelidir.

Doğru yanıt E seçeneğidir. 

Bilim felsefesi, gözlem ve/veya deneye dayalı bilimleri inceleyen felsefe dalıdır. Gözlem ve/veya deneye dayalı olmayan matematik gibi biçimsel bilimleri inceleyen felsefe dallarını, örneğin matematik felsefesini, bilim felsefesinin dışında tutuyoruz. Gözlem ve/veya deneye dayalı bilimler, bir yandan fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimleri, öte yandan sosyoloji, psikoloji, tarih gibi sosyal bilimlerdir.

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin
konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere
ayrılabilir. Fiziksel işlemler, gözlem, deney ve ölçmedir.

Buraya kadar söylediklerimize bakarak bilimsel yöntemin işlevini şöyle özetleyebiliriz. Bilimsel yöntem bir yandan bilimsel bilgi üretimi için hangi bilimsel
(fiziksel ve düşünsel) işlemlerin uygun olduğunu, öbür yandan yapılan işlemlerin
sonucuna ve önceden kabul edilmiş önermelere bağlı olarak hangi yeni önermelerin kabul-edilebilir olduğunu belirler. Bilim insanları bilimsel yöntemin bilgisine
sahiptir. Ancak bilimsel yöntemin bilgisi, bilim dilinin dışında bir metodolojik
üst-dile ait önermelerle ifade edilmemiştir. Bu bilgi, bilimsel yöntemi kullanma
becerisinden başka bir şey değildir. Bilim insanları bu beceri sayesinde gerektiğinde belli bilimsel işlemler yaparlar ve beli bilimsel önermeler kabul ederler.
Ama bu davranışlarının dayandığı ilkeleri, yani bilimsel işlemlerin uygunluğunu
ve bilimsel önermelerin kabul-edilebilirliğini belirleyen kuralları, açık olarak dile
getirmezler. Bu kuralların bilim insanlarının örtük metodolojik öndayanakları olduğunu söyleyebiliriz

Bilimin yöntemine bilimsel yöntem denir. Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin
konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere
ayrılabilir. Fiziksel işlemler, gözlem, deney ve ölçmedir. Bu işlemlerle bilim insanları
ile bilgisine erişmek istedikleri nesne dizgeleri arasında fiziksel etkileşme oluşur. Bilim
insanı gözlemde nesne dizgesi tarafından etkilenir, deney de nesne dizgesini etkiler.
 Düşünsel işlemler, bir yandan tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri, öbür yandan çıkarım işlemlerine yaratıcı hayal gücünü de katmak yoluyla bilimsel hipotez kurma işlemleridir

Bilimsel açıklama son çözümlemede bilimsel teoriler, kısaca teoriler, kurmaya
dayanır. Açıklanması istenilen bir olgu türüne karşılık, genellikle tümel-koşullu
önerme biçimindeki varsayımlardan oluşan bir teori kurulur. Daha önce söylediğimiz gibi açıklanması istenilen her olgu, bilgisine erişilmiş olan bir olgu olmalıdır. Başka bir deyişle böyle bir olgunun doğru kıldığı bilimsel önerme, önceden ilgili bilim insanları topluluğunca doğrulanmış veya pekiştirilmiş olmalıdır.