BİLGİSAYAR DESTEKLİ TEMEL TASARIM

Tasarım eylemi bir süreç yaşanarak gerçekleşmektedir. Tasarım süreci olarak adlandırılan bu zaman dilimi, öncelikle sorun olarak kabul edilecek olan bir konunun varolmasıyla başlar. Bu konu başkası tarafından belirlenmiş olabileceği gibi, tasarım eyleminde bulunacak tasarımcı tarafından da ortaya konulabilir. Bu süreç, tanımlama, analiz (çözümleme), sentez (bireşim) ve değerlendirmeyi içermektedir. Tanımlama (A şıkkı), soruna ilişkin ve sorunu her yönüyle ortaya koymak için yapılan bir aşamadır. Bu aşamada kullanılacak öğeler, formlar, işlevler, gereksinimler, yöntem ve tasarım ilkeleri belirlenir. İkinci aşama olan analizde (C şıkkı), tanımlanan sorunla ilgili her türlü öğe irdelenir ve ortaya konur. Tanımlamada ortaya konulan ve çözümlemeyle açığa çıkartılan her veri, birbiriyle ilişkilendirilerek farklı olanı bulmaya çalışılır. Sentezde (B şıkkı) ise, birbirinden farklı gibi görünen, ancak, analiz aşamasında birbirleriyle olası ilişkileri kurulmuş verilerden yola çıkılarak yeni bir önerme ortaya konulmaya çalışılır. Son aşama olan değerlendirme (D şıkkı) aslında bir karar verme sürecidir. Önerme, hem görsel anlatım teknikleri hem de dijital ortamlarda oluşturularak sonlandırılmıştır. Uyum (E şıkkı) ise, bir formu oluşturan parçaların birbirleriyle olan benzerlik ve uygunluğudur. Soruda istenen aşama ise C şıkkında verilen analiz aşamasıdır. Doğru cevap C’dir.

Ölçü tekrarında, formların tekrarı ya da çok benzer olmasına karşın, formun ölçülerinin ve oranlarının aynı kalarak tekrar etmesidir. Formun ana yapısından öğe ya da parça eksilse de ana yapısı çağrışım yoluyla tamamlanacak biçimde kullanılmalıdır. Bu tekrarda temel olan formun boyutlarının aynı kalarak dizilimin oluşturulmasıdır. Buna göre verilen şekillerin eğri kısımları aynı kalmak suretiyle şekillerin diğer bir kısımları farklı ölçülerde içeri veya dışarı çıkarılmıştır. Buna göre verilen şekil bir ölçü tekrarı örneğidir. Doğru cevap D’dir.

Zıtlık oluşturmayacak tarzda tekrar edecek olan formun öğelerinden birinin ya da birkaçının değişmesiyle oluşacak tekrarlar değişken tekrar olarak adlandırılır. Bu öğelerin komşuluk (akrabalık, yakınlık) ilişkisi içinde benzer birimlerden oluşması zorunludur. Doğru cevap E’dir.

İki boyutlu formda iki düz çizgiyi bağlayan bir dairesel çizginin oluşturacağı daire dilimi kendi içinde zıtlık yaratabilecektir. İki boyutlu geometrik forma (örneğin bir kare) eklenen ve yapısal olarak farklı olan ikinci form (örneğin bir daire) zıtlık yaratacaktır. Formun yapısal zıtlıkları, bir formun ana yapısının değişmesiyle oluşan karşıtlıktır. Buna göre verilen şekilde daireye bir üçgen eklenerek formun yapısal zıtlığı oluşturulmuştur. Doğru cevap B’dir.

Koram, formun belirli bir orana bağlı kalarak değişmesi sonucu oluşan tekrarlardır. Bu değişiklik formun ölçüsü, biçimi, yönü, rengi, dokusu, tonu, gibi yapısal özellikleri de içerebilir. Koramın, eksensel-aksiyel, merkezsel, ışınsal olmak üzere üç türüden söz edilebilir ve bir organizasyonda bir veya birkaçı bir arada yer alabilir. Buna göre soruda verilen şekil belirli bir orana bağlı kalarak değişim göstermektedir. Öyleyse verilen örnek, bir eksensel koram örneğidir. Doğru cevap C’dir.

Uyum, bir formu oluşturan parçaların birbirleriyle olan benzerlik ve uygunluğudur. Buna göre I doğrudur. Uyum, fiziki özelliklerde olacağı gibi işlev ve anlam bakımından da olabilir. Buna göre II de doğru olur. Uygunluk (uyum), bütünlük ve düzen içeren örgütler beyin tarafından kolay algılanırlar. Çünkü “biçimle öz, bütünle parçalar ve parçaların kendi arasındaki hem biçimsel (ton, aydınlık, ölçü miktar, yön, aralık gibi) hem de anlatımsal (işlev, uygunluk) benzerlikler, yakın akraba değerler “uyum”dur. Buna göre III de doğru olur. Doğru cevap E’dir.

Belirlenmiş bir odak noktasına doğru ya da bu odak noktasından çıkışlı, yine bir orana bağlı olarak tekrarlanan formlardan oluşur. Buna göre I merkezsel koram örneğidir. Asimetrik denge, belirlenmiş bir eksene göre kullanılan öğelerin aynı olamamak koşuluyla tekrarlanmasıdır. Buna göre II. şekil bir asimetrik denge örneğidir. Işınsal koram ise, belirli bir odak noktasından çıkan ışınların yapılaşması sonucu oluşan koramlardır. Buna göre III. şekil de bir ışınsal koram örneği olur. Doğru cevap A’dır.

Bir kompozisyonda yer alan formların veya tekrar eden formların içinden biri ya da bir grubun kendini fark ettirecek tarzda ön plana çıkmasıyla egemenlik oluşur. Bu fark ettirme form, ölçü, renk, doku, yön, pozisyon, biçim, vs. ile ortaya konabilir. Egemenlik hem formların kendi yapılarında, hem de bu formların kompozisyon içinde düzenlenmesiyle ortaya çıkabilir. Buna göre boşluğa gelmesi gereken kelime “egemenlik” olmalıdır. Doğru cevap B’dir.

Oran ilişkileri, renk, doku, form, zaman, üslup, gibi öğelerle birlik ve bütünlük oluşturulabilinir. Buna göre I doğrudur. Görsel düzenleme ve tasarımlarda en zor gerçekleştirilen ilkelerden biridir. Çünkü bir deneyim ve tutarlı bir tasarım yöntemi gerektirmektedir. Buna göre birlik-bütünlüğün en kolay uygulanabilen ilkelerden biri olduğunu ifade eden II yanlış olur. Birlik iki ana başlık altında toparlanabilir. Bunlar, statik birlik ve dinamik birliktir. Statik birlik,  geometrik formlar ve bu formların birbirleriyle girdikleri ilişkiler sonucu doğan formların oluşturduğu birliktir. Dinamik birlik, hareketli, büyüyen bir düzen içindedir. Akıcıdır ve bir varoluşun ifadesidir. Dinamik birlik, bir merkezden başlayan logaritmik spiralin sürekliliğiyle de örneklenebilir. Buna göre statik birliğin tanımını ifade eden III de doğru olur. Doğru cevap E’dir.

Tanımlama, soruna ilişkin ve sorunu her yönüyle ortaya koymak için yapılan bir aşamadır. Bu aşamada kullanılacak öğeler, formlar, işlevler, gereksinimler, yöntem
ve tasarım ilkeleri belirlenir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Formların tekrarı ya da çok benzer olmasına karşın, formun ölçülerinin ve oranlarının aynı kalarak tekrar etmesine ölçü tekrarı adı verilmektedir. Formun ana yapısından öğe ya da parça eksilse de ana yapısı çağrışım yoluyla tamamlanacak biçimde kullanılmalıdır. Bu tekrarda temel olan formun boyutlarının aynı kalarak dizilimin oluşturulmasıdır. Ölçü tekrarının olmaması ancak formun ana yapısının tanımlanamayacak biçimde bozulması ile olasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Düzlem ya da uzay içinde kullanılan formun, alanı sınırlayan kenarlarla oluşturduğu ilişkinin aynı olmasına pozisyon tekrarı adı verilmektedir. Alan aynı kalmasına karşın, değişik formların konumu ve pozlarının aynı olması pozisyon tekrarını oluşturmaktadır. Yapılarına bağlı olarak formların uzay içerisindeki yönleri de istenirse düzenlenebilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Zıtlık oluşturmayacak tarzda tekrar edecek olan formun öğelerinden birinin ya da birkaçının değişmesiyle oluşacak tekrarlar değişken tekrar olarak adlandırılır. Bu öğelerin komşuluk (akrabalık, yakınlık) ilişkisi içinde benzer birimlerden oluşması zorunludur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Farklı biçimdeki formun düzen içerecek tarzda birden fazla sayıda düzenlenmesine aralıklı tekrar adı verilmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bir formu oluşturan öğelerinin biçiminin, yerinin, pozunun değişmesi ve buna bağlı olarak formun anlam ve işlevinin değişmesiyle oluşan karşıtlıktır. Kontrast olarak da adlandırılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Form zıtlığı, iki formun geometrik yapısı, biri açılı, bir diğeri açılı değilse zıtlığı oluşturur. Aynı zamanda, bir formun yapısı geometrik, diğeri organik ise, bu da bir zıtlıktır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Koram (hiyerarşi), yaşanılan doğal çevrede varolan bir düzendir. Ağaç dallarının yapılanışı (büyük dallardan küçük dallara ve yapraklara), deniz kabuklularının sarmal formları, kar tanelerinin yapılanışında gözlemlenebilmektedir. Doğada görülen karmaşık formların oluşması hepsi bir koramdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Merkezsel koram belirlenmiş bir odak noktasına doğru ya da bu odak noktasından çıkışlı, yine bir orana bağlı olarak tekrarlanan formlardan oluşur. Küçük bir çakıl tanesinin durgun bir suya bırakılmasıyla oluşan şekil de merkezsel korama örnektir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Asimetrik denge, belirlenmiş bir eksene göre kullanılan öğelerin aynı olamamak koşuluyla tekrarlanmasıdır. Formun veya öğelerinin eşit görsel ağırlıkta ve çekicilikte örgütlenmesi sonucu oluşan düzendir. Simetriğe benzer bir aks olmasına karşın yansıyarak tekrar eden form orijinal formun aynısı değildir. Hareket yarattığından ilgi çekebilir. Hacimle, formla olacağı gibi aralık, yön, doku, renkle de yüzeysel bir görsel denge sağlanabilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tekrar: Benzer formların bütün öğelerinin birbirleriyle ilişki kuracak biçimde ikinci kez ya da daha fazla kullanılmasından oluşan düzenlemelerdir.