BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET

E-Devlet Temel Kanunu’nda e-Devlet faaliyetlerinin performansını izlemeye, ölçmeye ve gerekirse ödüllendirmeye veya cezalandırmaya yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin; E-Devlet faaliyet ve projeleri hakkında (i) projelerin var olmasının ortaya çıkardığı katma değer (fayda) ve maliyetler; (ii) bu projelerin var olmamasının getireceği “bilişimsizlik maliyeti” ve (iii) kurumsal ve ulusal stratejilerle uyumluluk gibi hususların toplu hâlde ve periyodik olarak ölçüldüğü değerlendirme süreçleri işletilebilir. Doğru cevap E’ dir.

E-Devlet Alanında Yaşanan Mali Sorunlar ve Öneriler: E-Devlet faaliyetlerinin temel finansman kaynağı, gerek dünyada gerekse Türkiye’de çoğunlukla vergi gelirleridir. Bununla birlikte bu faaliyetlerde vergiler yoluyla kamu finansmanı dışında farklı finansman modellerinin de kullanılabileceği fikri, e-Devlet literatüründe detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Önerilen ilk model, “kullanan öder” ilkesi ile özetlenebilir. Doğru cevap C’ dir.

Kaynakları kısıtlı ve gelişmekte olan ülkeler için e-Devlet uy­gulamalarına aktarılan kaynakların verimli harcanıp harcanmadığı, öngörülen sonuçları üretip üretmediği hususlarının araştırılması gerekir. Gelecekteki e-Devlet politikalarının bu araştırmaların verileri ile uyumlu bir şekilde üretilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede, sadece kamu kurum ve kuruluşları ile yerel yönetim birimlerinde gerçekleştirilen e-Devlet proje ve faaliyetlerinin fayda ve maliyet ölçümü tek başına yeterli olmayabilir. Bu fayda-maliyet analizine ek olarak, “bilişimsizlik maliyeti”nin tespiti ve ölçümü de yararlı olacaktır. Bilişimsizlik maliyeti kavramı, aşağıda sıralanan alt kategorileri içerecek şekilde tarif edilmiştir:

Doğru cevap A’ dır.

Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojilerine ve bu teknolojileri kullanmak için gerekli araçlara erişemeyen, dolayısıyla bu yolla elde edilen faydalardan yeterli ve/veya adil bir pay alamayan (dolayısıyla sayısal bölünmeden olumsuz etkilenen) dezavantajlı gruplara yardım etmeye yönelik olarak uygulanan kamu politikaları arttırılarak sürdürülmelidir. Böylece, başta yaşlılar ve engelliler olmak üzere, kırsal alanlarda yaşayan, kazancı ve eğitim seviyesi düşük gruplara yönelik sayısal bölünmeyi azaltıcı önlemler alınmalıdır. Ayrıca mülteciler ve Türkiye’de yaşayan mülteci olmayan yabancı kökenli kişiler (turistik bölgelerde yarı veya tam-zamanlı yaşayan yabancı ülke vatandaşları gibi) için özel olarak sunulan veya sunulacak e-Devlet hizmetleri yardımıyla da sayısal bölünmeyi ve etkilerini azaltmaya yönelik tedbirler alınması faydalı olur. Bu çerçevede, e-Devlet hizmetlerinin tasarım ve sunumunda sayısal bölünmeden olumsuz etkilenen yaşlılar ve engelliler gibi dezavantajlı grupların gereksinimleri de dikkate alınmalıdır. Örneğin, sağlık sektöründeki merkezi hastane randevu sistemi gibi hem kurum web sitesi veya E-Devlet Kapısı üzerinden, hem de çağrı merkezini arayarak kamu hizmetlerine erişebilme imkânı sağlayan uygulamalar, diğer sektörlere de uyarlanabilir. Doğru cevap B’ dir.

E-Devlet projelerinde elde edilmiş bilgi ve deneyimlerin ihraç edilmesi, hem Türkiye’ye para ve prestij kazandıracak, hem de uluslararası ilişkilerde kullanılabilecek yeni bir araç olabilecektir. Bu yolla teknik, mali ve idari kaynaklar ile bilgi ve deneyim birikiminin daha verimli kullanımı sağlanabilecektir. Doğru cevap E’ dir.

Nesnelerin İnterneti: Nesnelere takılan sensörler (algılayıcılar) vasıtasıyla bu aletlerin nesnelerin interneti üzerinden veri alışverişinde bulunabilmesi sonucunda, bireysel ve ticari kullanımlardan akıllı kentlere kadar birçok uygulama alanı ortaya çıkmıştır. Örneğin; ulaşım araçlarına takılan sensörler yoluyla kamu sektörüne ait polis, jandarma ve itfaiye araçları, çöp toplama ve inşaat kamyonları ile ambulans filoları çok daha kolay takip edebilir ve ihtiyaca göre çok daha kolay, hızlı ve düşük maliyetli şekilde yönlendirebilir hâle gelmiştir. Çöp kutularına takılan sensörler yardımıyla çöp toplama kamyonları sadece dolu çöp kutularını boşaltmaya gitmiş ve kısalan rotalarda ciddi hizmet maliyeti tasarrufları sağlanmıştır. Park yerlerine takılan ve park etmeye uygun yerleri gösteren sensörlerin akıllı telefonlardan takip edilebilmesi, şehir merkezleri gibi park sorunu olan yerlere giden şoförlerin gerçek zamanlı dinamik park planlaması yapabilmesini sağlamıştır. Verilen örnekte de vatandaş odaklı buna benzer bir uygulamadan söz edilmektedir. Doğru cevap D’ dir.

Thiel (2016), oyunlaştırma süreçlerinin e-Katılım alanında nasıl bir katma değer oluşturabileceği üzerinde kafa yormuştur. Kelley ve Johnston (2012) ise ciddi oyunların açık yönetişim platformları kurulması ve işletilmesinde ne gibi roller oynayabileceğini incelemişlerdir. Yazarlar, hükümetlerin açık yönetişim platformlarına halk katılımını desteklemek amacıyla; devlet-vatandaş diyaloğunu geliştirmek, katılım konusunda halkı eğitmek, halktan geri bildirim almak ve bireyleri kamusal amaçlar için harekete geçirmek hedeflerine erişmek için oyunlaştırma stratejilerini kullanabileceğini savunmuşlardır. Doğru cevap C’ dir.

Bu yeni teknoloji ve iş yapış biçimleri, e-Devlet faaliyetlerinin sunumunda hız, vatandaş-odaklılık, verimlilik, güvenilirlik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve katılım gibi alanlarda olumlu etkiler doğurabilirler. Doğru cevap E’ dir.

Türkiye’de Bir E-Devlet Araştırmaları Programı’nın Oluşturulması: Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı’nda (2016-2019) E1.3.1 numaralı eylem olarak, Türkiye’de bir “e-Devlet Araştırmaları Programının Oluşturulması ve Desteklenmesi” faaliyetinin gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. (T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, 2016: 56). Bu eylemin amacı, söz konusu strateji belgesinde şu şekilde açıklanmıştır:

Doğru cevap E’ dir.

Dünyadaki e-Devlet araştırmalarının geleceğine dair verilen örnek ise, e-Devlet alanında genel kabul görmüş elektronik etkileşim kategorilerine (devletten vatandaşa, devletten devlete ve devletten özel sektöre) ek olarak, devletten STK’lara, devletten uluslararası kuruluşlara ve vatandaştan vatandaşa gibi yeni e-Devlet etkileşim kategorilerinin ortaya çıkışıdır. Doğru cevap D’ dir.

Bazı ülkelerse e-Devlet faaliyetlerine ilişkin temel bir yasa çıkartmıştır. ABD’de 2002 yılında kanunlaşan “ABD E-Devlet Kanunu” (US E-Government Act) bu alandaki ilk örneklerden biridir.

Türkiye’nin e-Devlet konusunda uluslararası sı­ralamalarda daha üst basamaklara ulaşabilmesi için telekomünikasyon altyapısı alanındaki per­formansını artırması şarttır.

Literatürde önerilen bir diğer finansman mo­deli ise, bazı e-hizmetler için kullanım ücreti alı­nırken diğer bazı e-hizmetlerin ise ücretsiz olduğu bir çapraz finansman modelidir. Böylece ilk grup hizmetten elde edilen kaynaklar, ücretsiz olan e-hizmetlerin ihtiyaç duyduğu kaynakları sağlarlar. Bu tür modellerdeki temel bir kabul, e-Devlet uy­gulamasına geçiş öncesi ücretsiz olan hizmetlerin ücretli hâle getirilemeyeceğidir.

E-Devlet alanında siyasi açıdan yaşanan en bü­yük sorun olan siyasi sahiplenme ve destek ek­sikliği, siyasi karar vericilerin düzenli ve detaylı bir şekilde bilgilendirilmesi ile büyük ölçüde aşılabilir.

Türkiye’de yürütülen e-Devlet faaliyetlerinde yaşanan insan kaynağı sorunlarının uzun vadeli çözümü amacıyla kamu yönetimi sistemine bir kariyer bilişim uzmanlığı modeli eklenmesi ve bir “Bilişim Personeli Geliştirme Kurulu” kurul­ması düşünülebilir.

Bu fayda ma­liyet analizine ek olarak, “bilişimsizlik maliyeti”nin tespiti ve ölçümü de yararlı olacaktır. Bilişimsizlik maliyeti kavramı, aşağıda sıralanan alt kategorileri içerecek şekilde tarif edilmiştir (TBD Kamu-BİB, 2002: 148-152).

1. Bitirilmesi gereken sürede bitmeyen ve uza­yan e-Devlet projelerinin sebep olduğu za­rarlar ve getirdiği ek maliyet ile bu uygula­malar bitseydi edinilecek kazançların kaybı,

2. Hâlâ teknoloji yoluyla değil geleneksel yöntemlerle iş görülmesinden kaynaklanan kayıplar,

3. E-Devlet uygulamalarının getireceği domi­no etkisi kazançlar ve saklı potansiyellerin kullanılamamasından doğan zararlar.

Kamu kurumlarında yürütü­len e-Devlet projelerinin ürün hâline getirilme mo­delinde (1) iyi tasarlanmış bir pazarlama/iş modeli, (2) kullanıcı dostu arayüzler, (3) destek ve eğitim programları ve (4) mevzuat danışmanlığı gibi farklı ihtiyaçlara yanıt vererek birbirini tamamlayan bile­şenler bulunmalıdır.

ABD’de kamu sektöründe açık veri kullanımı­nın yasal altyapısı da detaylı bir şekilde oluşturul­muştur. Örneğin, 14 Ocak 2019’da, Kanıta Daya­lı Politika Oluşturma Kanunu’nun (Foundations for Evidence-Based Policymaking Act, 2018, H.R. 4174) bir parçası (ikinci bölümü) olarak, “Açık Devlet Verisi Kanunu” (Title II—Open Govern­ment Data Act) yasalaşmıştır.

Bu iki bağlantılı kavramdan ilki olan büyük veri, veri üretim kaynaklarının artması ve çeşitlenmesi sonucunda uygarlık tarihinde görülmemiş mik­tarlara ulaşan, karmaşık, birçok veri türünü (yazı, rakam, görüntü, ses, vb.) içeren ve ancak gelişmiş bilgisayarlar/yazılımlar vasıtasıyla hakkıyla analiz edilebilen veriler için kullanılan genel isimdir.

Dünyadaki tüm nesnelerin algılayıcılar (sensör­ler) yardımıyla internete bağlanarak birbirleriyle veri alışverişinde bulunabilmesini sağlayan siste­me, “nesnelerin interneti” denilmektedir.