BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET

UYAP sisteminin sadece belli bir kısmının analizine son bir örnek olarak, UYAP sisteminin icra takip ve tahsili süreçlerindeki kullanımını incelemiştir.

Adalet sistemine, işlenen suçlar ve açılan davalar ile bu olgular ortaya çıktıktan sonra mücadele etmeye çalışan “reaktif yaklaşım”dan oldukça farklı bir “pro-aktif yaklaşım” olarak nitelenebilir.

Mobil adalet alanındaki devlet hizmetlerinin mobil ortam vasıtasıyla vatandaşlara, şirketlere ve kurumlara sunulması ve aynı şekilde bu tarafların adli birimlere ulaşarak her türlü bilgi belge ve taleplerini mobil ortamda almasıdır.

Zaman damgası, 2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda “Bir elektronik verinin, üretildiği, değiştirildiği, gönderildiği, alındığı ve / veya kaydedildiği zamanın tespit edilmesi amacıyla, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından elektronik imzayla doğrulanan kaydı” (Madde 3/h) olarak tanımlanmıştır.

Zaman damgası, 2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda “Bir elektronik verinin, üretildiği, değiştirildiği, gönderildiği, alındığı ve / veya kaydedildiği zamanın tespit edilmesi amacıyla, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından elektronik imzayla doğrulanan kaydı” (Madde 3/h) olarak tanımlanmıştır. Zaman damgası, e-Yargı sistemlerinde hangi kullanıcının hangi belge üzerinde ne zaman ne gibi bir değişiklik yaptığını göstermesi anlamında çok önemlidir. Özellikle işlem zamanı ve aktör bilindiği zaman, hem yargı sisteminde performans ölçülebilir hâle gelmekte, hem de kötü niyetli ve/veya savsaklayıcı/sümen altı edici bürokratik davranış konusunda yüksek bir caydırıcılık sağlanmaktadır.

Mobil imza (m-İmza), mobil araçların kullanımı yoluyla elektronik ortamda kimlik doğrulama sağlayarak, ıslak imzaya eşdeğer işlem yapılabilmesini sağlayan bir hizmettir. Bu anlamda mobil imza, elektronik imza ile temelde aynı kavram olup, sadece kullanma yöntemi olan mobil araç açısından farklıdır.

Mobil imza (m-İmza), mobil araçların kullanımı yoluyla elektronik ortamda kimlik doğrulama sağlayarak, ıslak imzaya eşdeğer işlem yapılabilmesini sağlayan bir hizmettir. Bu anlamda mobil imza, elektronik imza ile temelde aynı kavram olup, sadece kullanma yöntemi olan mobil araç açısından farklıdır.

E-Yargı sistemleri, her şeyden önce, adalet mekanizmasının eskiye göre daha hızlı, düşük maliyetli ve etkin işlemesi amacıyla kullanıma alınmaktadır. Bu tür idari faydaların ortaya çıkmasının en önemli nedeni ise, yargı süreci ile ilgili bilgi ve belgelerin gerek adalet bakanlıklarının kendi kurum içi bilişim sistemlerinde; gerekse de yargı sürecinin diğer paydaşları ile elektronik ortamda paylaşılabilir hâle gelmesidir.

E-Yargı sistemleri, her şeyden önce, adalet mekanizmasının eskiye göre daha hızlı, düşük maliyetli ve etkin işlemesi amacıyla kullanıma alınmaktadır. Ulusal yargı sistemleri içinde ve arasında elektronik bilgi ve belge paylaşımı sonucunda ortaya çıkan idari faydaların yanı sıra, e-Yargı sistemleri adalet süreçlerini daha şeffaf, hesap verebilir ve denetlenebilir hâle getirdiği için adalet sistemine duyulan güveni ve dolayısıyla sistemin meşruiyetini de artırma potansiyeline sahiptir. Türkiye’deki e-Yargı sisteminin faydaları arasında, yargıda şeffaflığın sağlanması sonucunda yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önüne geçileceğini önemle vurgulanmıştır.

E-Adalet

Yargı alanına isabet eden hizmetlerin, iş ve işlemlerin elektronik ortama, geliştirilerek ve gereksiz olan iş akışlarının ayıklanarak ve ihtiyaç duyulanların da ihdas edilerek aktarılması ve kısaca sayısallaştırılmasıdır.

Doğru Cevap B'dir.

E-Yargı sistemi ile ilgili olarak bilinmesi gereken dördüncü ve son kavram, zaman damgasıdır. Zaman damgası, 2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda “Bir elektronik verinin, üretildiği, değiştirildiği, gönderildiği, alındığı ve / veya kaydedildiği zamanın tespit edilmesi amacıyla, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından elektronik imzayla doğrulanan kaydı” (Madde 3/h) olarak tanımlanmıştır. Zaman damgası, e-Yargı sistemlerinde hangi kullanıcının hangi belge üzerinde ne zaman ne gibi bir değişiklik yaptığını göstermesi anlamında çok önemlidir. Özellikle işlem zamanı ve aktör bilindiği zaman, hem yargı sisteminde performans ölçülebilir hâle gelmekte, hem de kötü niyetli ve/veya savsaklayıcı/sümen altı edici bürokratik davranış konusunda yüksek bir caydırıcılık sağlanmaktadır. Doğru Cevap C'dir.

Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP), Türkiye’deki temel e-Yargı uygulamasına verilen isimdir. UYAP, sağlıklı ve hızlı bir yargılama sistemi oluşturarak adalet sistemine yönelik güveni artırmayı hedeflemiştir (Orta, 2005). UYAP sistemi iki aşamada uygulamaya alınmıştır (UYAP, 2019, https://www.uyap.gov.tr/Tarihce):

İlk aşama olan UYAP-I çalışmalarına 2000 yılında başlanmış, çalışmalar 2001 yılında bitirilmiştir. Bu aşamada Ankara’daki Adalet Bakanlığı merkezî yönetim birimleri sisteme bağlanmış; yazılım tasarımı için süreç analizleri yapılmış ve personele yeni sistemle ilgili eğitimler verilmiştir.

İkinci aşamada (UYAP-II) ise, 2001-2004 yılları arasında çalışılarak 2005 yılında taşra birimlerinin otomasyonu tamamlanmıştır. Diğer bir deyişle, Adalet Bakanlığının Ankara dışındaki birimleri, Ankara dışındaki mahkemeler ve ulusal yargı sistemin tüm diğer birimleri UYAP çatısı altına alınmıştır (Orta, 2005; UYAP, 2019).

Doğru Cevap A'dır.

UYAP uygulamaları içerisinde yargının hızlanması için mahkemelerde ve Cumhuriyet savcılıklarında iş yoğunluğu, yasa değişikliği ve benzeri hususlardan kaynaklanan maddi hata ve usul hatalarının asgari seviyeye indirilebilmesi için tüm süreçlerde öneri ve uyarılarda bulunacak “Karar Destek (Uyarı) Sistemi” geliştirilmiştir. Sistemde 1.300 civarında uyarı (duruşmanın gizli yapılması gerektiği, sanığın öldüğü, sanık hakkında başka yerde aynı suçtan dosyanın varlığı gibi) bulunmakta olup, bunların artırılması ya da azaltılması mümkündür. Söz konusu uyarılar yargı bağımsızlığı ilkesi nedeniyle hâkim ve Cumhuriyet savcıları için bağlayıcı değildir. Bir başka deyişle hâkim ve Cumhuriyet savcısı uyarıyı dikkate alıp almamakta serbesttir. Doğru Cevap D'dir.

UYAP, 2009 yılından beri yüksek yargı dâhil tüm adalet sistemini kapsayacak biçimde Türkiye çapında kullanılmaktadır. UYAP ile başta Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay olmak üzere, Yüksek Seçim Kurulu, her düzey ve türdeki mahkemeler, Cumhuriyet savcılıkları, cezaevleri ve diğer tüm birim ve kurumlar e-Yargı sistemine dâhil edilmiştir. UYAP kurulurken bu sisteme ayrıca Adalet Bakanlığı çalışanları için bir kurum içi haberleşme ve bilgi/belge paylaşımı sistemi (intranet) de eklenmiştir. Doğru Cevap E'dir.

Noterlerin de sisteminden veri alarak işlemlerinde kullandığı (Külcü ve Turan, 2013) UYAP, 2011 yılında marka olarak 10 yıllığına tescil ettirilmiştir (UYAP, 2019, http://www.uyap.gov.tr/UYAP-MARKA-TESCILI-YAPILDI). Doğru Cevap A'dır.

UYAP Vatandaş Portalı’nı kullanan vatandaşlar, adlarına açılmış tüm dosyaların içeriğini ve gidişatını ayrıntılı bir biçimde sorgulayabilirler. Ayrıca hukuk davaları açabilir; evrak doğrulama yapabilir ve duruşmaları takip edebilirler (T. C. Adalet Bakanlığı, 2015: 85; UYAP, 2019). Eğer bir vatandaşın e-Devlet Kapısı şifresi varsa ama e-İmzası veya m-İmzası yoksa, sadece dosya kapak bilgilerine erişebilir. Ama eğer e-İmzası varsa, dosyanın detaylı içeriğinin görülebilmesi mümkün olmaktadır. Doğru Cevap C'dir.

UYAP Avukat Portalı, avukatların cep telefonu ile işlem yapabilmesine yönelik bir mobil adalet uygulaması da içermektedir. Bu bağlamda, UYAP sisteminde 2018 yılı Nisan ayında avukatlara yönelik olarak yeni bir mobil (m-)Adalet hizmeti devreye girmiştir. “CELSE” (Mobil Avukat Bilgi Sistemi), adı verilen bu uygulamayı kullanmak isteyen avukatların, ilk olarak “CELSE” uygulamasını akıllı telefon ve tablet gibi mobil araçlarına yüklemeleri gerekmektedir. Takiben, uygulamaya giriş şifrelerini UYAP Avukat Portal Bilgi Sistemi üzerinden oluşturmaları istenmektedir. Doğru Cevap B'dir.

E-Yargı sistemlerinin mevcut durumundan ve teknolojik yönelimlerden hareketle, e-Yargı sistemlerinde gelecekte yaşanması muhtemel değişiklikler şu şekilde sıralanabilir: İlk olarak, dağınık ve yüksek düzeyde güvenli bir kayıt takip teknolojisi olan blokzincir/kayıt zinciri (blockchain) uygulamalarının özellikle adalet sistemlerinin noterlik ayağında kullanılma ihtimali olduğu düşünülmektedir. Örneğin; Durğay ve Karaaslan (2018), blokzincir teknolojisinin kamu yönetimi alanında bilgi ve belge paylaşımı, kayıt ve kimlik yönetimi ve ödeme sistemlerinde kullanımının yaygınlaşacağını öngörmüşlerdir. Ølnes, Ubacht ve Janssen (2017) ise, her ne kadar blokzincir teknolojisinin genelde kamu yönetiminde, özelde ise yargı ve noterlik alanlarında uygulanma potansiyelinin yüksek olduğunu kabul etseler de (s. 357), bu konuda daha fazla araştırma yapılmasını ve teknolojik modaları takip ederek değil, somut ihtiyaçlardan hareketle uygulama kararı verilmesini önermektedirler. Doğru Cevap D'dir.

UYAP E-Satış Portalı ise, Adalet Bakanlığının icralı malları sattığı bir e-satış sayfasıdır. Bu sayfaya kayıt yaptıran kullanıcılar, İcra ve İflas Daireleri ile Satış Memurlukları tarafından 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu hükümlerine uygun olarak satışa çıkartılan mallara ilişkin ihaleleri inceleyebilir; teminat yatırmak suretiyle teklif verebilirler. Doğru Cevap B'dir.

Soruda tanımı verilen ifade e-Adalet ifadesidir. Doğru cevap B'dir.