BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET

Yargı sisteminde teknoloji kullanımı yeni bir olgu değildir. Politis ve diğerlerine göre (2008: 42), 1980’lerde bilgisayarların mahkemelerde kullanılmaya başlanması ile “ilk nesil” e-Yargı uygulamaları devreye girmiştir. Ne var ki, mahkemelerde bilgisayar kullanımından hareketle e-Yargıyı sadece yargı sisteminin otomasyonu olarak gören bir bakış açısı da e-Yargı olgusunun bugün geldiği noktayı anlamada ve anlatmada ister istemez eksik kalacaktır.

Çam ve Tanrıkulu (2012: 205) da, e-Yargı sisteminin teknoloji yoluyla sadece mevcut yargı sürecini daha verimli, ucuz ve hızlı hâle getirmeye değil, daha da önemlisi, süreçleri ve sistemi yeniden tasarlamaya uygun bir çerçeve sunmaya yaradığını önemle vurgulamışlardır. Bu hususa ek olarak Contini ve Lanzara (2014), yargı sistemlerini yeniden tasarlamanın gerekli olduğunu ama yeterli olmadığını belirtmişlerdir. Yazarlar, Galler, İngiltere, İtalya, Portekiz, Slovenya ve Avrupa Birliği örneklerini inceleyerek, ulusal yargı sistemlerinin sadece birbirleriyle değil, Avrupa Birliği gibi ulus üstü düzeylerle de etkileşimini ve eşgüdümünü sağlamanın gerekliliğini önemle vurgulamışlardır.

e-Yargı sistemleri kullanılarak varılmak istenen hedefler; daha hızlı, daha ucuz ve daha verimli çalışan, insan hatasından mümkün olduğunca arındırılmış, daha şeffaf ve denetlenebilir bir adli sistem tasarlamak, kurmak ve uygulamaktır (Çam ve Tanrıkulu, 2012: 207-210).

UYAP Vatandaş Portalı’nı kullanan vatandaşlar; (i) e-Devlet şifresi ile sisteme girerek adli ve idari yargı birimlerinde görülen dava dosyalarındaki gelişmelerden en kısa zamanda haberdar olabilmekte (dava konusu, dosyanın durumu, tarafları, davanın aşaması, duruşma günü, vb.), (ii) açacakları davalar için ödemeleri gereken harç bedellerini hesaplayabilmekte ve (iii) yargı birimlerinin telefon ve faks numaralarına kolayca ulaşabilmektedirler (UYAP, 2019).

UYAP Kurum Portalı’nda “devletten devlete” etkileşim kategorisinde sunulan bilgi ve hizmetler mevcuttur. Örneğin, UYAP ile entegre çalışan Adli Sicil Bilgi Sistemi’nden sabıka, MERNİS’ten nüfus, Adres Kayıt Sistemi’nden adres, POLNET’ten ehliyet kayıtları, Merkez Bankası’ndan döviz kurları ve TAKBİS’ten tapu ve kadastro kayıtları gibi verilere yargı birimlerince hızlıca erişilebilmektedir.

Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP), Türkiye’deki temel e-Yargı uygulamasına verilen isimdir. UYAP, sağlıklı ve hızlı bir yargılama sistemi oluşturarak adalet sistemine yönelik güveni artırmayı hedeflemiştir (Orta, 2005). UYAP sistemi iki aşamada uygulamaya alınmıştır (UYAP, 2019, https://www.uyap.gov.tr/Tarihce). İlk aşama olan UYAP-I çalışmalarına 2000 yılında başlanmış, çalışmalar 2001 yılında bitirilmiştir. İkinci aşamada (UYAP-II) ise, 2001-2004 yılları arasında çalışılarak 2005 yılında taşra birimlerinin otomasyonu tamamlanmıştır.

a.Adli Yargı Birimleri (Cumhuriyet başsavcılıkları, adalet komisyonları, farklı türde adli mahkemeler ve icra daireleri), b. İdari Yargı Birimleri (Adalet komisyonları, bölge idare ve vergi mahkemeleri), c. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, d. Ceza ve Tutukevleri, e. Adli Tıp Kurumu f. Diğer Taşra Birimleri (Adalet meslek liseleri, hâkim evleri ve dinlenme tesisleri).

(1) Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP), adalet hizmetlerinin elektronik ortamda yürütülmesi amacıyla oluşturulan bilişim sistemidir. (2) Güvenli elektronik imza ile oluşturulan tutanak ve belgeler ayrıca fizikî olarak gönderilmez, belge örneği aranmaz. (3) Elektronik ortamdan fizikî örnek çıkartılması gereken hâllerde tutanak veya belgenin aslının aynı olduğu belirtilerek hâkim veya görevlendirdiği yazı işleri müdürü tarafından imzalanır ve mühürlenir. (4) Elektronik ortamda yapılan işlemlerde süre gün sonunda biter.            (5) Mahkemelerde görülmekte olan dava, çekişmesiz yargı, geçici hukuki koruma ve diğer tüm işlemlerde UYAP’ın kullanılmasına dair usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.

E-Yargı sistemlerinin kullanılmasındaki siyasi amaçlar; adalet sistemlerinin daha şeffaf ve hesap verir olması yoluyla adalet sistemine duyulan güvenin ve dolayısıyla yargı süreçleri ve sonuçları­nın toplum nezdindeki meşruiyetinin artırılması­dır.

E-Yargı sistemleri kullanılarak yargı sisteminin etkinliği, denetimi, şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırılabilir.

E-Yargı sistemlerini "kamu" yöneti­m reformunun önemli araçlarından biri olarak ta­nımlamak mümkündür.

E-Yargı sistemlerinin doğasını ve işleyişini daha iyi anlayabilmek için e-Yargı ile ilişkili bazı önemli kavramlar da bilinmelidir. Bu nedenle mobil adalet, elektronik imza, mobil imza ve zaman damgası gibi e-Yargı sistemlerinin diğer bazı önemli öğeleri de önem taşımaktadır.

Giderek daha fazla hukuki dava sınır aşan (birden fazla ülkenin hukuk sistemini ilgilendiren) hâle geldiği için e-Yargı uygulamalarının uluslararası bilgi ve belge paylaşma boyutu gitgide güçlenecek gibi görünmektedir.

E-adalet yargı alanına isabet eden hizmetlerin, iş ve işlemlerin elektronik ortama, geliştirilerek ve gereksiz olan iş akışlarının ayıklanarak ve ihtiyaç duyulanların da ihdas edilerek aktarılması ve kısaca sayısallaştırılmasıdır.

UYAP şemsiyesi altına alınan birimler aşağıda sıralanmıştır: a. Adli Yargı Birimleri (Cumhuriyet başsavcılıkları, adalet komisyonları, farklı türde adli mahkemeler ve icra daireleri), b. İdari Yargı Birimleri (Adalet komisyonları, bölge idare ve vergi mahkemeleri), c. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, d. Ceza ve Tutukevleri, e. Adli Tıp Kurumu f. Diğer Taşra Birimleri (Adalet meslek liseleri, hâkim evleri ve dinlenme tesisleri).

UYAP şemsiyesi altına alınan birimler aşağıda sıralanmıştır: a. Adli Yargı Birimleri (Cumhuriyet başsavcılıkları, adalet komisyonları, farklı türde adli mahkemeler ve icra daireleri), b. İdari Yargı Birimleri (Adalet komisyonları, bölge idare ve vergi mahkemeleri), c. Devlet Güvenlik Mahkemeleri, d. Ceza ve Tutukevleri, e. Adli Tıp Kurumu f. Diğer Taşra Birimleri (Adalet meslek liseleri, hâkim evleri ve dinlenme tesisleri).

Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi'nin kapsadığı Adli ve İdari Yargı Birimlerinin yanı sıra şemsiyesi altında kalan diğer kurumlar arasında Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Ceza ve Tutuk Evleri, Adli Tıp Kurumunun dışında, Diğer Taşra Birimleri (Adalet meslek liseleri, hâkim evleri ve dinlenme tesisleri) de yer almaktadır.  

UYAP sistemi içinde 2017 yılında kullanıma sunulan bir Adli Veri Bankası da bulunmaktadır.

UYAP içindeki en ilginç ve önemli uygulamalardan biri de Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi (SEGBİS)’dir.