E-Devlet Kapısı

Kapı metaforu/mecazı (bir şeyden
başka bir şeymiş gibi bahsetme usulü), Türk
kültüründe idare ile özdeşleştirilmiş kavramlardan
biridir. Osmanlı İmparatorluğu’nda başkentteki
hükûmet binasını anlatmak için kullanılan “Bâb-ı
Ali” (Büyük Kapı) metaforu ve halk dilinde devlet
ile görülecek işleri anlatmak için kullanılan “devlet
kapısı” deyimi de devletin hizmet ve olanaklarına
açılan bir kapı fikrinin Türk kültüründe derin tarihsel
kökleri olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla
e-Devlet hizmetlerinin sağlandığı web sitesine
verilen e-Devlet kapısı adı, kullanıcılar tarafından
da hızla ve kolayca benimsenmiştir.

Tek-durak ofis (one stop shop) veya kapı (portal,
gateway) kavramları kullanılarak teknoloji
yardımıyla tek bir noktadan bilgi ve hizmet sunma
fikri, ilk olarak özel sektörde ortaya çıkmıştır.
Çok geçmeden bu fikri kamu sektörü de benimsemiştir
(Balcı ve Medeni, 2011: 159). Bu bağlamda,
e-Devlet kapıları, e-Devlet uygulamaları
yoluyla sunulan bilgi ve hizmetlerin farklı kullanıcı
kategorilerine (vatandaşlar, kamu kurumları,
özel şirketler, vb.) ortak ve tek bir noktadan hızlı
ve güvenli bir şekilde sunulduğu platformlardır.
Tüm bu olumlu özellikleri nedeniyle e-Devlet kapıları,
Birleşmiş Milletlerin sürdürülebilir kalkınma
hedeflerinden on altıncısı olan (http://www.
tr.undp.org/content/turkey/tr/home/sustainabledevelopment-
goals.html) ve “hesap verebilirlik,
etkililik, kapsayıcılık, açıklık ve güvenilirlik” şeklinde
ifade edilen hedefin gerçekleştirilmesine de
yardımcı olabilir.

E-Devlet kapılarında sunulan bilgi ve hizmetler sınıflandırılmak
istenirse, “temel, gelişmiş ve çok gelişmiş”
seviyedeki özellikler/hizmetler şeklinde bir sınıflandırma
yapılabilir. Bu sınıflandırmada temel hizmetler; e-Devlet
kapısını bulma kolaylığı, temel arama özelliklerinin kullanılabilirliği,
site haritası mevcudiyeti ve “bize ulaşın” gibi
özelliklerdir.

Gelişmiş seviyedeki hizmetlere; yardım, sıkça
sorulan sorular, geri bildirim seçenekleri, sosyal medya
bağlantıları ve herhangi bir cihaza web sitesi içeriğinin otomatik olarak uyarlanması gibi örnekler verilebilir.

Çok gelişmiş seviyedeki hizmetlere örnek olarak; etik olmayan davranışları şikâyet edebilme, yeni açık veri
setleri önerebilme, gelişmiş arama özellikleri (Örneğin; cümle tamamlama, geçmiş aramalardan hareketle
yeni arama hakkında tahmin veya önerilerde bulunma, vb.), gerçek zamanlı ve/veya gruba özel (Örneğin,
engellilere özel, vb.) gelişmiş yardım masası hizmetleri verilebilir.

Dünyadaki ilk e-Devlet kapılarından biri, 2000 yılında ABD’de “http://www.firstgov.gov” adresinde
kurulan ABD E-Devlet Kapısı’dır. 2007 yılında “https://www.usa.gov/” adresine taşınarak hizmet vermeye
devam eden ABD E-Devlet Kapısı’nın içeriği İspanyolca dilinde de sunulmaktadır. Sosyal medya hesaplarının
da etkin şekilde kullanıldığı sitede, kamu kurumları ve siyasetçiler, e-hizmetler, istihdam, vergilendirme
ve göçmenlik gibi konularda ayrıntılı bilgi ve hizmetler vardır.

Kullanıcı-odaklılık özelliğiyle dikkat çeken e-Devlet kapılarından biri de 2002 yılında kurulan Singapur
eCitizen web sitesidir. Bu e-Devlet kapısının içeriği, kullanıcı-odaklılığı artırmak amacıyla doğum,
okul seçme, iş bulma, evlenme, çocuk sahibi olma, emeklilik ve ölüm gibi “yaşam olayları” çevresinde
tasarlanmıştır. Birleşmiş Milletlerin 2018 E-Devlet Anketi’nde (United Nations, 2018: 19) Singapur
e-Devlet Kapısı’nın bütün dünyaya örnek olabilecek ölçüde yüksek kaliteli bir tek durak ofis tecrübesi
sunduğu belirtilmiştir.

Bir başka başarılı örnek de “https://www.gov.uk/” adresinde faaliyet gösteren Birleşik Krallık e-Devlet Kapısıdır (United Nations, 2018: 19). Bu web sitesi de bilgi ve hizmetleri doğum, mezuniyet, iş bulma ve ölüm gibi “yaşam olayları” ile bağlantılı bir şekilde sunma mantığıyla tasarlanmıştır. Ayrıca Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden çıkışı (Brexit) gibi güncel ve önemli gelişmelere dair ayrıntılı açıklamalar da sitede mevcuttur. Göçmenler ve engelliler gibi gruplar için özel olarak hazırlanmış içerikler vardır. Site içeriğinin Birleşik Krallık’ın bölgelerinden biri olan Galler’de konuşulan Gal dilinde (Galce) görüntülenmesi de (https://www.gov.uk/cymraeg) mümkündür.

Tematik e-Devlet kapılarının hızla yaygınlaşan
önemli bir örneği de “açık veri/açık devlet verisi”
temalı kapılardır. Açık devlet verisi katalogları sunan
kapıların sayısı Birleşmiş Milletler üyesi toplam
193 ülke içerisinde 2014 yılında 46 iken, bu
sayı 2016 yılında 106’ya, 2018 yılında ise 139’a
çıkmıştır (United Nations, 2016: 24; 2018: 107).
Bu alandaki en ilginç örneklerden biri, Çin
Halk Cumhuriyeti’ndeki açık veri kapılarıdır. Bu
bağlamda, Pekin, Şangay ve Chongqing gibi birçok
şehir, verilerini “gov.cn” adresli web sitelerinde herkesin
kullanımına açık bir hâle getirmiştir. Bu web
sitelerinde; turizm, eğitim, ulaşım, arazi kullanımı
ve imar gibi konularda yüzlerce veri seti bulunabilmektedir.
Söz konusu açık veri portallerinde bulunan
“APP” (application, uygulama) kısmı tıklanarak
web sitesinde sunulan devlet verilerine dayanarak
kullanıcılar tarafından geliştirilen yeni uygulamalar siteye yüklenebilir. Diğer kullanıcılar da yüklenen
bu yeni uygulamaları yararlı bulurlarsa web sitesinden
indirip kullanabilirler. Dolayısıyla Çin’deki
açık veri kapıları, yaratıcı ve yetenekli kullanıcıları
üretici-kullanıcı (prosumer, producer+consumer,
üretici+kullanıcı) hâline getirebilmektedir (United
Nations, 2016: 31).

e-Devlet kapılarının; ulus devletler, eyaletler, bölgeler ve yerel yönetimler tarafından tasarlanıp kullanıma sunulması, bu konunun “arz boyutu”nu anlatmaktadır. Arz boyutunun tamamlayıcısı veya dengeleyicisi olarak, bu kapıların vatandaşlar tarafından ne ölçüde kullanıldığı, hangi hizmetlerin sunulmasının istendiği ve sunulan hizmetlerden memnuniyet düzeylerinin hangi faktörlerce belirlendiği konuları da aynı konunun “talep boyutu”nu oluşturmaktadır (Medeni vd., 2011: 117). Örneğin, Uçkan’a (2009, aktaran Balcı ve Medeni, 2011: 162-163) göre, Türkiye’de e-Devlet uygulamalarının gelişimi ağırlıklı olarak talep değil arz-odaklı olmuştur. 

Venkatesh, Sykes ve Venkatraman (2014),
Hindistan’da e-Devlet kapısı kullanımını inceledikleri
çalışmalarında gelişmekte olan ülkelerde
e-Devlet kapılarının sayısal bölünme sorununu
azaltmak için ideal bir çözüm olduğunu savunmuşlardır.
Yazarlar, Hindistan’daki bir köyde
300’den fazla haneden veri toplayarak bir saha çalışması
gerçekleştirmiştir. Bulguları, e-Devlet kapısı
kullanımına olumlu etki eden faktörlerin (1) demografik
özellikler (cinsiyet, yaş, gelir ve eğitim),
(2) kişilik özellikleri (dışa dönüklük, vicdanlılık,
uyumluluk ve deneyime açıklık, vb.) ve (3) bilgi
teknolojileri kullanımı ile yenilikçiliğe yatkınlık
olduğunu göstermiştir.

Türkiye’de tek noktadan hizmet anlayışını yansıtan (Medeni, Kaplan, Dalbay, Medeni ve Aktekin,
2012: 264) ve “https://www.turkiye.gov.tr/” adresinde hizmet veren E-Devlet Kapısı, 2008 yılında kurulmuş
ve hizmet vermeye başlamıştır. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (UDHB) tarafından
hazırlanarak 3 Eylül 2016 tarihli ve 29820 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “E-Devlet
Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” (Madde 4/ç) içinde e-Devlet
Kapısı, “e-Devlet hizmetlerinin son kullanıcıya farklı erişim kanallarından tek noktadan bütünleşik olarak
sunulduğu ortak elektronik platformu” olarak tanımlanmıştır (UDHB, 2016b). 2019 yılı itibariyle
E-Devlet Kapısı’nın kurulması ve yönetilmesi görevi Cumhurbaşkanlığı adına Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
(UAB), sistemin geliştirilmesi ve işletilmesi ise TÜRKSAT tarafından yapılmaktadır.

Kullanıcıların (Gerçek ve tüzel kişiler) E-Devlet Kapısı’na kimlik doğrulama yoluyla giriş yapabilmeleri
için, birden fazla yol bulunmaktadır: İlk olarak, 15 yaşını doldurmuş Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları
şahsen başvurarak, Türkiye içinde PTT merkez müdürlüklerinden veya yetkili şubelerinden şifre alıp sisteme
giriş yapılabilir. Şifreler, yurtdışında ise en yakın elçilik veya konsolosluktan temin edilebilir. Cep
telefonunu ve e-posta adresini doğrulayan kayıtlı kullanıcılar şifrelerini sıfırlayarak yeniden şifre alabilirler.
İkinci kimlik doğrulama yolu, sisteme elektronik veya mobil imza kullanarak giriş yapmaktır. Üçüncü
olarak, yeni T.C. kimlik kartı, kimlik doğrulama için kullanılabilir. Son olarak, 2015 yılından beri İnternet
bankacılığı sistemleri üzerinden E-Devlet Kapısı’na giriş yapmak da mümkündür.

2008 yılı Aralık ayında
kullanıma açıldığında bünyesinde
dokuz adet kurumu
barındıran ve toplam 22
adet e-hizmet içeren e-Devlet
Kapısı’ndan sunulan e-hizmet
sayısı, 2019 yılı Mayıs ayında
4726’yı bulmuş; kapı üzerinden
hizmet veren kurum
sayısı ise 590’a çıkmıştır. Aşağıdaki
şekilde, 2008 ile 2019
yılları arasında E-Devlet Kapısı’ndaki
kurum ve hizmet
sayıları sunulmuştur.
E-Devlet Kapısı üzerindeki
mobil uygulama sayısının
da giderek artması, bu alan daki olumlu gelişmeler hanesine yazılabilir. Örneğin, 15 Mayıs 2019 tarihi itibarıyla 2.192 adet mobil hizmet
kullanımdadır. Bu çerçevede E-Devlet Kapısı, mobil uygulamaları ile 15 milyondan fazla kullanıcıya
hizmet vermektedir.
E-Devlet Kapısının kullanıcı sayısı, 15 Mayıs 2018 tarihi itibarıyla 42.455.473 kişidir. Türkiye İstatistik
Kurumu (TÜİK), Türkiye nüfusunu 31 Aralık 2018 tarihinde toplam 82.003.882 olarak açıklamıştır.
E-Devlet Kapısı kullanım şifresini ancak 15 yaşını doldurmuş kişiler alabilmektedir. Bu nedenle Türkiye’de
0-14 yaş arasındaki kişilerin sayısı olan 19.184.32 rakamı, toplam nüfustan (82.003.882) çıkarıldığında,
E-Devlet Kapısı şifresi almaya hakkı olan yetişkin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı sayısı bulunabilir. Bu
rakam, 62.819.553’dir. E-Devlet Kapısı’nın kullanıcı sayısı (42.455.473) kullanıcı olma hakkına sahip
toplam sayı (62.819.553) ile oranlandığında, Türkiye’de E-Devlet Kapısı kullanım oranının % 68 olduğu
anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, 2019 yılı Mayıs ayı itibarıyla Türkiye’de her üç yetişkinden ikisi
E-Devlet Kapısı kullanıcısıdır.

Kullanıcılar tarafından yararlı bulunarak sık kullanılan sosyal güvenlik, vergi, adalet, eğitim, sağlık
işlemleri ve tapu bilgisi sorgulama gibi hizmetlerin e-Devlet Kapısı üzerinden sunulmaya başlanmasıyla
birlikte toplam kullanıcı sayılarının hızla arttığını görülmektedir. Örneğin, 2018 yılı Şubat ayında İçişleri
Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün E-Devlet Kapısı üzerinden sunmaya başladığı
“Alt-Üst Soy Bilgisi Sorgulama” hizmeti, vatandaşlardan -zaman zaman sunucu kapasitelerini zorlama
noktasına kadar varan- büyük bir ilgi görmüştür. Aşağıdaki şekilde sunulan verilerden, 2018 yılı Şubat
ayı ortasında görülen kayda değer kullanım artışına büyük ölçüde söz konusu alt-üst soy ağacı sorgulama
hizmetine yönelik yoğun ilginin neden olduğu anlaşılmaktadır.

E-Devlet Kapısı’nın 2008 yılı sonunda faaliyete
geçmesi öncesinde ve hemen sonrasında üç
önemli başbakanlık genelgesi ile yasal altyapı kurulmuştur.
Bu düzenlemeler; kronolojik sırayla;
2006/22 sayılı ve “e-Devlet Kapısının Kurulması,
İşletilmesi ve Yönetilmesi” başlıklı, 2007/7 sayılı
ve “e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kurumsal Yapılanması”
başlıklı ve 2009/4 sayılı ve “Kamu Bilgi
Sistemlerinde Birlikte Çalışabilirlik Esasları” başlıklı
başbakanlık genelgeleridir.

E-Devlet Kapısı’nda sunulan bilgi ve hizmetler incelendiğinde, bu platformda devletten devlete, devletten
özel sektöre ve devletten vatandaşa olmak üzere, üç temel e-Devlet etkileşim kategorisini de kapsayacak
şekilde bilgi ve hizmet sunulduğu görülmektedir.

E-Devlet Kapısı üzerinde “devletten devlete” kategorisinde yer alan elektronik etkileşim
örnekleri, kamu kurum ve kuruluşları arasında işletilen e-hizmetlerin sunulduğu “http://kamu.turkiye.
gov.tr” adresindeki “Kamu Uygulamaları Merkezi” isimli web sitesinde bolca mevcuttur. Bu platformda,
resmî kurumlar birbirleriyle veri paylaşabilmekte, diğer kurumlara e-hizmetler sunabilmekte ve söz konusu
e-hizmetlere ait istatistiksel bilgilere erişebilmektedir. Bu platform üzerinden kurumların sundukları
e-hizmetlerin ve kurumlar arası hizmet paylaşımlarının listesine erişilebilir. 2019 yılı Mayıs ayı itibariyle
Kamu Uygulamaları Merkezi’nde 12 Kurum tarafından toplam 129 adet hizmet sunulmaktadır.

E-Devlet Kapısı’nda “devletten vatandaşa” elektronik etkileşim kategorisinde yer alan
birçok bilgi ve hizmet sunulmaktadır. Bu bağlamda, web sitesi üzerinde “En Çok Kullanılan Hizmetler”
başlığı altında yer alan e-hizmetlerin hemen hepsi “devletten vatandaşa” kategorisindedir. Bu elektronik
etkileşim kategorisine somut olarak, 2019 yılı Mayıs ayı itibarıyla en çok kullanılan e-hizmetler arasında
yer alan; “Sosyal Güvenlik Kurumu 4A Hizmet Dökümü”, “Adalet Bakanlığı Dava Dosyası Sorgulama” ve
“Gelir İdaresi Başkanlığı Vergi Borcu Sorgulama” gibi örnekler verilebilir.

Üçüncü ve son temel e-Devlet kategorisi olan “devletten
özel sektöre” elektronik etkileşim kategorisinde yer
alan bilgi ve e-hizmetler de E-Devlet Kapısı’nda mevcuttur.
Örneğin; Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından gerçek
kişilere sunulduğu zaman “devletten vatandaşa” kategorisine
giren “Araç Plakasına Yazılan Ceza Sorgulama”
e-hizmeti, tüzel kişilere sunulurken kategorisi değişerek
“devletten özel sektöre” olmaktadır. Bu tür “devletten özel
sektöre” yönelik e-hizmetler, şirketi temsile yetkili kişiler
tarafından doğrudan kullanılabilmektedir.