Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu

TUENA planının hazırlanması için Ulaştırma Bakanlığına proje koordinatörlüğü görevi verilmiştir. Bakanlık TÜBİTAK’ı proje sekretaryasından sorumlu kılmıştır. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), Türkiye Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD), Türk Telekom, Genel Kurmay, Millî Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği, Devlet Planlama Teşkilatı ve Türkiye Yazılım Sanayicileri Derneği gibi paydaşlar ve sivil toplum kuruluşları da projenin hazırlanmasına katkıda bulunmuşlardır.

Kamu-Net Projesi’nin temel amaçları, şu şekilde ifade edilmiştir:
Kamu hizmetlerinde etkinliği ve verimliliği artırmak amacıyla bilişim teknolojilerinin gerektiği gibi kullanılmasına, gelişmiş kurumsal bilgi sistemlerinin kurulmasına ve bunun yanı sıra birbirleri ile güvenli ve gerçek zamanlı bilgi paylaşımını da yapan elektronik kurumların oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapmak, elektronik devlet yapılanmasında rol üstlenmek, Devlet eKapısını hazırlamak ve tüm bu çalışmaların sürekliliğine ve kurumsallaşmasına katkı sağlamak, Bilişim toplumu olma sürecinde kamusal değişim ve dönüşümlerin gerçekleşmesinde öneriler hazırlamak, Bilgi üretimini ve bilgi paylaşımını toplumun tüm katmanlarına yayarak toplumsal sinerjiyi harekete geçirmek, Vatandaşların daha bilgili ve bilinçli, haklarını ve sorumluluklarını iyi bilen bireyler halinde toplum yaşamında daha etkin görevler ve sorumluluklar üstlenmelerini sağlayarak görevlerin yapılmasında ve yetkilerin kullanılmasında etkinliği artırmak, Bu yaklaşımlar çerçevesinde çalışmalarını ve üretimlerini ülke optimalinde benzer amaçlarla çalışan diğer sivil ve resmî oluşumlarla paylaşıp birleştirerek devletine sahip çıkan bireylerin oluşturduğu ulusal, çağdaş ve rekabet gücü yüksek bir Türkiye yaratılmasında görevler üstlenmek.

Benzeşim baskıları kuralcı (normative), taklide dayanan (mimetic) ve zorlayıcı (coercive) olmak üzere üç değişik şekilde ortaya çıkmaktadır. Örneğin AB’ye katılma düşüncesi-hedefi Türkiye’de AB’den gelen istem ve baskılar sonucunda çeşitli alanlardaki AB değerlerine uyum gerekliliği/ zorlaması doğurduğu için hem kuralcı (normatif), hem de baskıcı bir benzeşim baskısı olarak
değerlendirilebilir. Bir başka örnekte, bankalar gibi özel sektör kuruluşları tarafından sunulan çevrimiçi hizmetler, vatandaşların benzer hizmetleri devletten de beklemelerine neden olmaktadır. Taklit yoluyla benzeşim baskısı, kendini ulusal ve uluslararası düzeylerde moda olan akımlardan etkilenilmesi veya bu akımların taklit edilmesi olarak gösterir.  Zorlayıcı benzeşim baskıları, kamu kurum ve kuruluşlarının e-devlet projelerini belirli şekillerde yapmalarının beklendiğini düşündükleri için oluşan (veya oluştuğu sanılan) bir tür baskıdır. Bu tür, zorlayıcı olduğu düşünülen baskılara, Birleşmiş Milletler ve Dünya Bankası’nın BİT projeleri için ayırdığı fonların- kaynakların, bir proje belli şartları karşılamazsa kaybedileceği korkusu örnek gösterilebilir.”

Bilgi ve iletişim teknolojileri hizmetleri, yazılımı ve/veya donanımı satan özel sektör firmalarının mal ve/veya hizmet sattıkları kamu kurum ve kuruluşları ile olan ticari ilişkilerinde, aralarındaki bilgi asimetrisinden faydalanarak kamu sektörünün ihtiyaç duyduğu ölçek ve niteliğin ötesinde miktar ve kalitede satış yapması durumuna “satıcı tetiklemesi” adı verilmiştir.

2006-2010 Bilgi Toplumu Strateji ve Eylem Planı’nın uygulanmasındaki gecikme nedeniyle Başbakanlık bünyesinde 2008 yılından itibaren bir e-Devlet Danışma Grubu (EDG) kurulmuştur. 

EDG tarafından aşağıdaki 11 adet e-Devlet  seçilerek önceliklendirilmiştir.

Online araç tescil

e-Adli Sicil

Online şirket kuruluşu

Sağlıkta e-Randevu

e-İhale

Belediyelerde e-Vergi

Online dava işlemleri

Tüketici portalı

Kültür portalı

Yurt dışına e-Ticaret

e-Çevre izni

EDG üyeleri, önceliklendirilecek e-Devlet projelerini/eylemlerini seçerken aşağıda sıralanan değerlendirme ölçütlerini kullanmıştır:
• Vatandaşa ve/veya iş dünyasına sağlanacak faydanın fazlalığı,
• Tamamlanma süresinin kısalığı (tercihen bir yıldan daha kısa bir sürede),
• Maliyet/çaba düşüklüğü (örneğin, ek bütçeye gerek olmadan bitirilebilecek projeler),
• Projenin tamamlandığında ekonomiyi canlandırması, yatırımları teşvik etmesi ve vatandaşlara sunulan devlet hizmetlerini en fazla miktarda kolaylaştırması vb.

E-Devlet uygulamalarını etkin bir şekilde planlayacak, uygulayacak ve ölçüp değerlendirecek/izleyecek bir örgütsel yapının:
1. Hem kamu kaynaklarını hem de e-Devlet sürecine katılan diğer ana aktörler olan özel sektör ve üçüncü sektör kurumlarının kaynaklarını verimli bir şekilde kullanabilmesi,
2. Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere, e-Devlet alanındaki projelerde planlama, karar alma, uygulama ve değerlendirme süreçlerinde rol oynayan ulusal ve uluslararası düzeydeki tüm aktörlerin (teknoloji şirketleri, bilişim STK’ları, uluslararası kuruluşlar, vb.) eş güdümünü etkin bir şekilde yapabilmesi ve
3. Sürece dâhil olan kamu kurum ve kuruluşları üzerinde yaptırım gücü olan ve onları belli kural ve standartlara zamanında uymaya/eş güdüme ikna edebilecek ve/veya zorlayabilecek bir yapıda olması beklenir.

1- e-Devlet Ekosisteminin Etkinliğinin ve Sürdürülebilirliğinin Sağlanması

2- Altyapı ve İdari Hizmetlere Yönelik Ortak Sistemlerin Hayata Geçirilmesi

3- Kamu Hizmetlerinde e-Dönüşümün Sağlanması

4-  Kullanım, Katılım ve Şeffaflığın Artırılması

29820 Sayılı “E-Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile “bilgi toplumu politika, hedef ve stratejileri çerçevesinde, e-Devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetlere ilişkin eylem planları yapmak, koordinasyon ve izleme faaliyetlerini yürütme” (Madde 1) görevi, merkezî idare ve yerel yönetimleri de kapsayacak şekilde (Madde 2), Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına verilmiştir.

Bu yönetmeliğin 4. maddesiyle esas olarak, idarelerin basılı ortamdaki bilgi ve belgelerin elektronik ortama taşınmasına ve veri tabanlarının diğer idarelerle paylaşılmasına, sunulan hizmetlere yönelik başvuruların elektronik ortamda da yapılabilmesine, sürecin başvuru sahibince izlenebilmesine ve sonucun ilgilisine elektronik ortamda iletilmesine yönelik tedbirlerin alınmasına ve bu hizmetlerin e-Devlet Kapısına eklenmesinin sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Yine aynı yönetmeliğin 8. Maddesinin c bendi ile, zorunlu olmadıkça, işlemin tekemmülü aşamasına (Olgunlaşma, yetkinleşme, sürecin sonuna gelme) kadar belge talep edilmemesi hususu hüküm altına alınmıştır.

2005 tarihli ve 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu’dur. Bu yasa, kamu hizmeti ve temel vatandaşlık hakkı sayılan, temel internet hizmeti de dâhil bazı iletişim hizmetlerini vatandaşın alması için devletin atması gereken adımları ve bu çabaların nasıl finanse edileceğini düzenlemektedir. Bu yasa ile devlet, kaliteli ve kesintisiz temel iletişim hizmetlerinin vatandaşlar arasında yaşanılan bölge, sosyoekonomik durum ve engellilik gibi farklar gözetilmeden herkese sağlanmasını kendine amaç edinmiştir.

Söz konusu daire başkanlığının görev ve yetkileri
ise şu şekilde sıralanmıştır:

a. Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü ile bu teknolojilerin ekonomik ve sosyal yaşamın genelinde kullanımının ortaya çıkardığı fırsat ve sorunlara yönelik politika, strateji ve yatırım programı oluşturma süreçlerine katkı sağlamak,
b. Bilgi toplumu istatistiklerini derlemek, analiz etmek ve yıllık olarak yayınlamak,
c. OECD Dijital Ekonomi Politikaları Komitesi çalışmalarının ulusal ve kurum içi koordinasyonunu yürütmek ve Komite çalışmalarına katılım sağlamak 

Dijital Dönüşüm Ofisi’nin görevleri, 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 527. maddesinde şu şekilde sayılmıştır:
a. Kamunun dijital dönüşümünü (e-devlet dönüşümü) koordine etmek,
b. Millî teknolojinin geliştirilmesi ve bu kapsamda farkındalık oluşturmak amacıyla gerekli olan projeler geliştirmek,
c. Büyük veri analizi yapmak, öncelikli proje alanlarında yapay zekâ uygulamalarına öncülük etmek,
ç. Siber güvenlik ve bilgi güvenliğini artırıcı projeler geliştirmek.

E-Devlet alanında , hem belediyeler ve üniversiteler gibi yerinden yönetim aktörleri, hem de sivil toplum kuruluşları, uluslararası kuruluşlar ve özel şirketler gibi merkezi
yönetim-dışı aktörler önemli faaliyetler gerçekleştirmektedir.

TBB Tüzüğü’nün 7. maddesine (Belediyelerde bilişim teknolojilerinin kullanımı ve yaygınlaştırılması ile e-belediyeciliğin gelişmesine destek olmak) dayanarak, 2011 yılından bu yana e-Belediyecilik alanında faaliyetler gerçekleştirmektedir. TBB, BELBİS (Belediye Bilgi İşlem) Projesi çerçevesinde, belediyelerin çeşitli iş ve işlemlerini güvenli ve hızlı bir şekilde gerçekleştirebileceği web tabanlı ve modüler bir sistem kurmuş ve işletmektedir.

E-Devlet alanında faaliyet gösteren ve bu alanda üretilen kamu politikalarına etki eden/katkı veren sivil toplum kuruluşlarına Türkiye Bilişim Derneği (TBD) ve Türkiye Bilişim Vakfı (TBV) örnek gösterilebilir.

Avrupa Komisyonu, 2001 yılından beri Avrupa Birliği üyeleri ve diğer bazı ülkelerin (Avrupa Birliği 28+; üye ülkelere ek olarak İzlanda, Karadağ, Norveç, Sırbistan, İsviçre ve Türkiye) e-Devlet performansı hakkında düzenli olarak bir e-Devlet Kıyaslama Raporu (e-Government Benchmark Report) hazırlatmaktadır. Bu çalışma kapsamında yayımlanan 2018 yılı raporu için esas olarak beş temel alanda kıyaslama yapılmıştır. Bunlar; kullanıcı-odaklılık, şeffaflık, vatandaşlar için sınır-ötesi hareketlilik, işletmeler için sınır-ötesi hareketlilik ve temel teknolojik sağlayıcılar olarak tanımlanmaktadır.

BM 2018 E-Devlet Araştırması’na göre Türkiye’nin e-Devlet gelişmişlik ve e-katılım endeksi puanları dünya ve bölge ortalamalarının üzerinde bulunmaktadır. Özellikle mobil geniş bant altyapısının geliştirilmesi, e-Devlet Kapısı üye sayısının hızla artması ve mobil e-Devlet hizmetlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, son altı yıldır Türkiye’nin yeri hem e-Devlet gelişmişlik hem de e-katılımcılık endeksi sıralamalarında yukarı yönlü bir değişim göstermektedir. Bu olumlu değişim, son iki yılda (2016-2018) ise fazladan bir ivme kazanmış gibi görünmektedir.5

Türkiye’nin bir önceki rapora göre sıralamada bir düşüş yaşadığı, bu durumun da Türkiye’nin e-Devlet alanında geri veya yavaş kalmasından değil, diğer ülkelerin daha fazla gelişme kaydetmesinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Araştırmada kullanılan temel göstergeler bakımından genelde küresel ortalama ve özelde OECD ortalamasının altında kalan Türkiye, çevrim içi hizmetler alanında ise ortalamaların üstüne çıkmıştır