BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET - Deneme Sınavı - 19

E-Devlet projeleri için kaynağın % 5 5 ’i hazineden, % 4 0 ’ı Dünya Bankasından ve % 5 ’i de Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank), Avrupa Konseyi Toplumsal Kalkınma Fonu (European Council Social Development Fund), Denizötesi Ekonomik İş birliği Fonu (Overseas Economic Cooperation Fund) ve İslami Kalkınma Bankası (Islamic Development Bank) gibi diğer dış kaynaklardan sağlanmıştır. Dener, bütün bu projelerin işlerlik kazanması için ilerleyen yıllarda 3 milyar dolar daha harcanması gerektiğini belirtmiştir.

2006-2010 Türkiye Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Dağılımları’nın stratejik alan ve eylem adedi aşağıdaki şekilde görülebilir.

Stratejik Alan

Eylem Adedi

Sosyal Dönüşüm

14

BİT ‘in İş Dünyasına Nüfuzu

13

Vatandaş Odaklı Hizmet Donuşumu

41

Kamu Yönetiminde Modernizasyon

21

Küresel Rekabetçi Bilgi Teknolojileri Sektörü

15

Rekabetçi, Yaygın ve Ucuz İletişim Altyapı ve Hizmetleri

7

2006-2010 döneminde uygulanan stratejinin devamı niteliğinde yeni bir strateji belgesi olan “2016-2019 Ulusal E-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı”, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır.

E ve D seçenekleri “e-Devlet Ekosisteminin Etkinliğinin ve Sürdürülebilirliğinin Sağlanması” stratejik amacıyla,

C seçeneği “Altyapı ve İdari Hizmetlere Yönelik Ortak Sistemlerin Hayata Geçirilmesi” stratejik amacıyla,

B seçeneği ise “Kamu Hizmetlerinde e-Dönüşümün Sağlanması” stratejik amacıyla ilgilidir. 

A seçeneği soruda belirtilen “Kullanım, Katılım ve Şeffaflığın Artırılması” stratejik amaçla ilgilidir.

2005 tarihli ve 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu: kamu hizmeti ve temel vatandaşlık hakkı sayılan, temel internet hizmeti de dâhil bazı iletişim hizmetlerini vatandaşın alması için devletin atması gereken adımları ve bu çabaların nasıl finanse edileceğini düzenlemektedir. Bu yasa ile devlet, kaliteli ve kesintisiz temel iletişim hizmetlerinin vatandaşlar arasında yaşanılan bölge, sosyoekonomik durum ve engellilik gibi farklar gözetilmeden herkese sağlanmasını kendine amaç edinmiştir.

E-Devlet hizmetleri ile ilgili usul ve esasları belirlemek, planlama, eşgüdüm ve izleme faaliyetlerini yürütmek gibi görevler, 2011 tarihli ve 655 sayılı KHK ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına (UDHB) (Yeni sistemdeki adı Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı) verilmiştir. Yine aynı KHK ile UDHB Haberleşme Genel Müdürlüğü e-Devlet alanında birçok görev ve sorumluluğu üstlenmiştir. Bu görev sorumluluklar; bilgi ve iletişim teknolojileri altyapılarının geliştirilmesini, bu alanda düzenlemelerin yapılmasını, siber güvenliğin sağlanmasını, e-Devlet eylem planının usul ve esaslarının belirlenmesini ve ilgili faaliyetlerde eş güdüm sağlanmasını içermektedir.

Mobil adalet, “adalet alanındaki devlet hizmetlerinin mobil ortam vasıtasıyla vatandaşlara, şirketlere ve kurumlara sunulması ve aynı şekilde bu tarafların adli birimlere ulaşarak her türlü bilgi belge ve taleplerini mobil ortamda alması” (Çam ve Tanrıkulu, 2012: 207) olarak tanımlanabilir. “Elektronik imza (e-İmza)”, 2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda “Başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri” (Madde 3/b) olarak tanımlanmıştır. Mobil imza (m-İmza) ise, mobil araçların kullanımı yoluyla elektronik ortamda kimlik doğrulama sağlayarak, ıslak imzaya eşdeğer işlem yapılabilmesini sağlayan bir hizmettir. Zaman damgası, 2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda “Bir elektronik verinin, üretildiği, değiştirildiği, gönderildiği, alındığı ve / veya kaydedildiği zamanın tespit edilmesi amacıyla, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından elektronik imzayla doğrulanan kaydı” (Madde 3/h) olarak tanımlanmıştır.

E-Yargı ise en basit şekliyle, “yargı erkinde/adalet sisteminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı” olarak tanımlanabilir.

E-Yargı uygulamalarının Türkiye örneği olan UYAP’ta da (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) söz konusu üç etkileşim kategorisinde sunulan hizmetler kolayca fark edilebilmektedir. Bu bağlamda, UYAP bünyesinde toplam altı portal (hizmet kapısı) faaliyet göstermektedir. Bunlar; Vatandaş Portalı, Kurum Portalı, Avukat Portalı, Bilirkişi Portalı, E-Satış Portalı ve UYAP SMS Bilgi Sistemi’dir.

UYAP Vatandaş Portalı ile SMS Bilgi Sistemi üzerinden “devletten vatandaşa” elektronik etkileşim kategorisinde sunulan bilgi ve hizmetlere erişilebilir. UYAP Kurum Portalı’nda ise “devletten devlete” etkileşim kategorisinde sunulan bilgi ve hizmetler mevcuttur. UYAP Avukat Portalı ve Bilirkişi Portalı vasıtasıyla ağırlıklı olarak “devletten özel sektöre” etkileşim kategorisindeki bilgi ve hizmetler sunulmaktadır.

UYAP Kurum Portalı’nda ise “devletten devlete” etkileşim kategorisinde sunulan bilgi ve hizmetler mevcuttur. Örneğin, UYAP ile entegre çalışan Adli Sicil Bilgi Sistemi’nden sabıka, MERNİS’ten nüfus, Adres Kayıt Sistemi’nden adres, POLNET’ten ehliyet kayıtları, Merkez Bankası’ndan döviz kurları ve TAKBİS’ten tapu ve kadastro kayıtları gibi verilere yargı birimlerince hızlıca erişilebilmektedir.

Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP), Türkiye’deki temel e-Yargı uygulamasına verilen isimdir. UYAP, sağlıklı ve hızlı bir yargılama sistemi oluşturarak adalet sistemine yönelik güveni artırmayı hedeflemiştir (Orta, 2005). UYAP sistemi iki aşamada uygulamaya alınmıştır. İlk aşama olan UYAP-I çalışmalarına 2000 yılında başlanmış, çalışmalar 2001 yılında bitirilmiştir. Bu aşamada Ankara’daki Adalet Bakanlığı merkezî yönetim birimleri sisteme bağlanmış; yazılım tasarımı için süreç analizleri yapılmış ve personele yeni sistemle ilgili eğitimler verilmiştir. İkinci aşamada (UYAP-II) ise, 2001-2004 yılları arasında çalışılarak 2005 yılında taşra birimlerinin otomasyonu tamamlanmıştır. Diğer bir deyişle, Adalet Bakanlığının Ankara dışındaki birimleri, Ankara dışındaki mahkemeler ve ulusal yargı sistemin tüm diğer birimleri UYAP çatısı altına alınmıştır (Orta, 2005; UYAP, 2019).

UYAP sisteminin işleyişi ilk önce pilot bölge seçilen Ankara Adliyesi’nde denenmiştir. Takiben İstanbul, Yozgat, Kızılcahamam ve Ayaş’ta yapılan pilot çalışmalar sonrasında ve bu deneyimlerden çıkarılan dersler doğrultusunda sisteme son şekli verilmiştir.

Elektronik ortamda yapılan işlemlerde süre gün sonunuda biter.

E-Yargı uygulamaları konusunda yapılan bu tür küresel incelemelerden hareketle tespit edilen önemli e-Yargı uygulamalarından birisi, “https://ejustice.europa.eu/” adresinde bulunan Avrupa E-Yargı Kapısı’dır (European E-Justice Portal). Bu web sitesinde yargı sistemleri ile ilgili çeşitli bilgi ve belgeler tam 23 farklı Avrupa Birliği dilinde sunulmaktadır.

Rosa, Teixeira ve Pinto (2013), Belçika, Brezilya, Cape Verde, Portekiz ve Singapur’daki e-Yargı uygulamalarını inceleyerek bu sistemlerdeki başarı göstergelerini ve risk faktörlerini tespit etmeye çalışmışlardır: İnceledikleri ülkelerde e-Yargı sistemlerinin başarı göstergeleri olarak; (i) sistemin daha verimli işlemesi, (ii) adalet sisteminin daha şeffaf, hesap verebilir ve denetlenebilir bir hâle gelmesi ile (iii) yolsuzluğun azalması faktörleri öne çıkmaktadır (Rosa, Teixeira ve Pinto, 2013: 249). E-Yargı uygulamalarında başarısızlık ihtimalini artıran risk faktörleri ise; (i) teknoloji altyapısındaki eksiklikler, (ii) dil ve iletişimden kaynaklanan sorunlar, (iii) farklı hükümet düzeyleri arasında yaşanan eşgüdüm ve iletişim problemleri, (iv) e-Yargı alanındaki hizmet kalitesinin artırılmasında ve ölçümünde yaşanan sorunlar, (v) e-Yargı sisteminin işleyişi hakkında paydaşlardaki bilgi ve eğitim eksiklikleri ile (vi) elektronik sistemlerin vatandaşla kamu yönetimi sistemi arasındaki bire bir ilişkiyi zayıflatması ihtimali olarak belirlenmiştir (Rosa, Teixeira ve Pinto, 2013: 250).

E-Yargı uygulamalarının kısa vadeli hedefleri, bu tür sistemlerden beklenen idari ve siyasi faydalardır. İdari yönden; teknoloji kullanımı yoluyla adalet sistemlerinin eskiye nazaran daha hızlı, güvenli,  düşük maliyetli ve kullanıcı-odaklı şekilde işletilmesi amaçlanır. Siyasi yönden de teknoloji kullanımının adalet sisteminin şeffaflığını ve hesap verebilirliğini, dolayısıyla denetlenebilirliğini artırarak yargı sisteminin toplum gözündeki meşruiyetini ve yargıya olan güveni arttırması umulur.

Dağınık ve yüksek düzeyde güvenli bir kayıt takip teknolojisi olan blokzincir/kayıt zinciri (blockchain) uygulamalarının özellikle adalet sistemlerinin noterlik ayağında kullanılma ihtimali olduğu düşünülmektedir. Örneğin; Durğay ve Karaaslan (2018), blokzincir teknolojisinin kamu yönetimi alanında bilgi ve belge paylaşımı, kayıt ve kimlik yönetimi ve ödeme sistemlerinde kullanımının yaygınlaşacağını öngörmüşlerdir. Ølnes, Ubacht ve Janssen (2017) ise, her ne kadar blokzincir teknolojisinin genelde kamu yönetiminde, özelde ise yargı ve noterlik alanlarında uygulanma potansiyelinin yüksek olduğunu kabul etseler de (s. 357), bu konuda daha fazla araştırma yapılmasını ve teknolojik modaları takip ederek değil, somut ihtiyaçlardan hareketle uygulama kararı verilmesini önermektedirler.

E-Parlamento, teknolojileri, bilgiyi ve standartları iş süreçlerinin kalbine yerleştirir ve iş birliği, kapsayıcılık, katılım ve insanlara açıklık değerlerini kurumunda somutlaştırır. E-Parlamento uygulamaları 1990’lardan beri devam etmektedir. Doğru cevap C'dir.

Maddelerin tamamı doğrudur. Doğru cevap E'dir.

E-Parlamento uygulamalarındaki etkileşim türü eskiden milletvekillerinden vatandaşa yönelik daha tek taraflı bir iletişim iken, günümüzde giderek daha fazla oranda bir çift taraflı etkileşim hâline gelmektedir. Doğru cevap E'dir.

I. ve II. maddeler doğrudur. Doğru cevap B'dir.