BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET - Deneme Sınavı - 16

elektronik devlet sistemlerinin ortaya çıkışından sonra kamusal bilgi ve hizmetlerin tüm kullanıcılarına sunulan çoklu elektronik hizmet kanalları arasında yer almaktadır

UYAP Avukat Portalı avukatlara, UYAP üzerinden dava ve icra takibi açabilme, yetkileri dâhilinde sistemdeki vekâletleri bulunan açık ve kapalı dosyaları inceleyebilme imkânı sunmaktadır. Ayrıca bu portal yardımıyla; dava dosyalarından suret almak, sistemdeki dava dosyalarına evrak (mazeret, cevap, vekâlet vb.) gönderebilmek, safahat bilgilerine ulaşabilmek, duruşma günlerini sorgulayabilmek ve internet üzerinden harç ve masraf ödeyebilmek mümkün hâle gelmiştir.

UYAP Avukat Portalı, avukatların cep telefonu ile işlem yapabilmesine yönelik bir mobil adalet uygulaması da içermektedir. Bu bağlamda, UYAP sisteminde 2018 yılı Nisan ayında avukatlara yönelik olarak yeni bir mobil (m-)Adalet hizmeti devreye girmiştir. “CELSE” (Mobil Avukat Bilgi Sistemi), adı verilen bu uygulamayı kullanmak isteyen avukatların, ilk olarak “CELSE” uygulamasını akıllı telefon ve tablet gibi mobil araçlarına yüklemeleri gerekmektedir. Takiben, uygulamaya giriş şifrelerini UYAP Avukat Portal Bilgi Sistemi üzerinden oluşturmaları istenmektedir.

2000’li yılların başından beri e-Devlet olgusunu sistematik bir biçimde incelemeye ve dünyada
bu alanda meydana gelen gelişmeleri düzenli aralıklarla raporlamaya başlamış olan Birleşmiş Milletler, e-Devlet ile ilgili 2001 tarihli ve “e-DevletKıyaslaması: Küresel Bir Bakış Açısı” başlıklı raporunda, e-Devlet kavramını şu şekilde tarif etmiştir
(Birleşmiş Milletler, 2001: 1):
Genel olarak tanımlandığında e-Devlet, kamu sektörü tarafından kullanılan hemen hemen tüm bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) platformlarını ve uygulamalarını içerir. … e-Devlet, devletin vatandaşlara bilgi ve hizmet sağlamak için İnternetten yararlanması olarak tanımlanabilir.”

E-Devlet kavramının biri idari, biri de siyasi olmak üzere iki temel boyutu olduğu söylenebilir:

Türkiye’de genelde e-Yargı ve özelde de UYAP sistemi ile ilgili birçok rapor, bildiri ve tez yazılmış olmakla beraber bu konuda yapılmış akademik çalışmalar çok fazla sayıda değildir. Türkan ve Erdinçertürk (2017) de UYAP sistemi hakkında üretilen araştırmalar (tezler, makaleler, bildiriler, ders ve inceleme kitapları vb.) üzerinde yaptıkları incelemede, UYAP konusunda çalışan yetkin akademisyenlerin az, çalışmaların ise hem nicelik hem de nitelik bakımından yetersiz olduğunu saptamışlardır. Bununla beraber, bu konudaki neredeyse bütün literatür, genelde e-Yargının, özelde de UYAP uygulamasının yaygınlaşmasının yargı sistemi üzerindeki etkisinin olumlu olduğu sonucuna varmıştır.

aktör-odaklı yani e-Devlet uygulamalarında çeşitli roller oynayan aktörlerin kimler olduğu başlangıç noktası kabul edilerek ve temel alınarak yapılan bir sınıflandırma sonucunda, üç ana tür e-Devlet etkileşiminden söz edilebilir. Bunlar; “devletten devlete” (İngilizcesi “government to government”, kısaltması “G2G”), “devletten vatandaşa” (İngilizcesi “government to citizen”, kısaltması “G2C”) ve “devletten özel sektöre/iş âlemine” (İngilizcesi “government to business”, kısaltması “G2B”) şeklinde adlandırılan e-Devlet etkileşim kategorileridir

E-Devlet olgusunu ortaya çıkaran asıl önemli tarihsel gelişme ise, 20. yüzyılın ikinci yarısında internet teknolojisinin keşfi, geliştirilmesi ve dünya çapında yaygınlaştırılması olmuştur.

e-Devlet uygulama aşamalarının gelişimi konusunda literatürdeki temel eser, Layne ve Lee’nin (2001: 124) e-Devlet uygulamalarının diğer uygulamalarla bütünleşme oranı ile teknik ve örgütsel karmaşıklık düzeylerini temel
alarak tasarladığı dört aşamalı bir gelişim modelidir: Modeldeki ilk aşama, kamu kurumlarının resmi bir web sitesi kurarak bilgi sunmaya başladığı “kataloglama basamağı”dır. Bu aşamaya, sadece devletten hizmet alanlara yönelik tek yönlü bir bilgi akışına uygun olduğu için “broşür veya reklam panosu (billboard) basamağı” da denilmiştir.

İkinci aşama, “işlem” basamağı”dır. Bu aşamada kamu kurumları hizmet sunma platformlarında (web sitesi, mobil platform, vb.) çevrim içi (online) işlemler sunabilirler. Bu aşama, yönetenle yönetilenler arasında çift yönlü etkileşimi de mümkün hâle getirmektedir.

Üçüncü aşamada “yatay/sektörel bütünleşme” ortaya çıkmakta ve böylece aynı alanda/sektörde hizmet veren kurumların iş yapış süreç ve araçları birbiri ile etkileşime geçmektedir. Örneğin; güvenlik alanında bilgi ve hizmet sunan polis, jandarma, askerî kuvvet komutanlıkları ve istihbarat kuruluşlarının elektronik kanallardan sunduğu hizmetlerin vatandaşa yansıyan ön ve yansımayan arka planında bu tür etkileşim ve bütünleşmeler görülmektedir.

Layne ve Lee’nin öngördüğü dördüncü ve son aşama ise “dikey bütünleşme aşaması”dır. Bu basamakta tüm bir ülkenin e-Devlet ekosistemini oluşturan yasama, yürütme ve yargı erkleri ile ilgili  sunulan bilgi ve hizmetler bir “kapı” ya da “portal” altında toplanarak tek noktadan hizmet sunum modeli uygulanmaya başlanır.

Yeni kamu işletmeciliği anlayışını benimseyen idari reform hareketlerinin özellikleri, şu şekilde özetlenmiştir (Toonen, 2001: 185):
• “Devlete özel sektör odaklı bir yaklaşım;
• Kamu yönetimine kalite ve performans
odaklı bir yaklaşım;
• Kamu sektörünün mal ve hizmet üretiminden mümkün mertebe çekilmesi,
• Kamusal mal ve hizmet üretiminin kalite
yönetimi yaklaşımı odak alınarak özelleştirilmesi ve
• Mümkün olan her durumda, kamu kurumlarının piyasalar ve ticari işletmeler lehine
geri çekilmeleri.”

İlk kez 1907’de Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkan ve bugünkü anlamına 1960’lardan itibaren evrilen (Bar ve Riis, 2000: 100) İngilizce bir kavram olan “universal service” (Mueller, 1999: 353), Türkçeye her ne kadar “evrensel hizmet” olarak çevrilmişse de, e-Devlet literatürü açısından daha doğru bir çevirisi, “herkese hizmet/herkese erişim” olsa gerekir (Yıldız, 2002: 81). Bu kavram, geçmişte telefon bağlantısı gibi telekomünikasyon hizmetleri için ortaya atılmışsa da giderek İnternet bağlantısını da kapsar bir hâle gelmiştir.

Yakınsama (Convergence) kavramı, teknoloji alanındaki iki önemli ve bağlantılı gelişmeye verilen ortak bir isimdir (Jeong, Kim & Choi, 2015). İlk gelişme, elektronik aletlerin teknolojik ilerleme sayesinde boyut olarak küçülmesidir/minyatür hale gelmesidir. Televizyon ekranlarını bir yana koyacak olursak, başta bilgisayarlar olmak üzere diğer birçok elektronik eşya son 20 yılda fiziksel olarak ciddi oranda küçülmüştür. Örneğin, 20-30 yıl önce kullanılan ilk cep telefonu modelleri, üstünden uzun antenler çıkan iri yarı ve kalın birer askeri sahra telefonu büyüklüğündeyken, bugün avucumuzun içine bile sığan ve çok ince imal edilmiş aletler hâline gelmişlerdir.

Yakınsama kavramının ikinci boyutu ise “çok işlevlilik” olarak adlandırılabilir. Çok işlevlilik ile anlatılmak istenen, geçmişte her biri ayrı ayrı teknolojik aletler yardımıyla gerçekleştirilebilen işlevlerin günümüzde tek bir aletin içine toplanmasıdır

Brezilya e-Yargı sistemi birtakım olumlu sonuçlar doğurmakla beraber bazı sorunlara da yol açmıştır. Olumlu bir sonuç olarak, mahkeme işlemleri hem hızlanmış hem de maliyetler düşmüştür. Adalet hizmetlerine erişim genel olarak geçmişe göre kolaylaşmıştır. Ne var ki, olumsuz bir sonuç olarak, teknolojiye dayalı bu yeni yargı sisteminde sosyo-ekonomik düzeyi düşük grupların sisteme erişiminde bir takım sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir.

Rosa, Teixeira ve Pinto (2013), Belçika, Brezilya, Cape Verde, Portekiz ve Singapur’daki e-Yargı uygulamalarını inceleyerek bu sistemlerdeki başarı göstergelerini ve risk faktörlerini tespit etmeye çalışmışlardır: İnceledikleri ülkelerde e-Yargı sistemlerinin başarı göstergeleri olarak; sistemin daha verimli işlemesi, adalet sisteminin daha şeffaf, hesap verebilir ve denetlenebilir bir hâle gelmesi ile yolsuzluğun azalması faktörleri öne çıkmaktadır.

E-Yargı sistemlerinin mevcut durumundan ve teknolojik yönelimlerden hareketle, e-Yargı sistemlerinde gelecekte yaşanması muhtemel değişiklikler bir tanesi dağınık ve yüksek düzeyde güvenli bir kayıt takip teknolojisi olan blokzincir/kayıt zinciri (blockchain) uygulamalarının özellikle adalet sistemlerinin noterlik ayağında kullanılma ihtimali olduğu düşünülmektedir.

Parlamentoların yapı ve işleyişi uzun süre çok fazla değişmese de 20. yüzyılın son çeyreğinde başta internet olmak üzere bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle ve yaygınlık kazanmasıyla beraber bu alanda önemli değişimler yaşanmaya başlanmıştır (Leston-Bandeira, 2007). Daha 1990’ların başında Griffith (1991a), ABD Kongresi Araştırma Birimi’nde (Congressional Research Service) bilgi teknolojilerinin nasıl kullanıldığı ve
başka ne şekillerde kullanılabileceği konusunda analizler gerçekleştirmiştir. Yine Griffith (1991b), bilgi teknolojilerinin ABD’nin Soğuk Savaş dönemindeki en büyük siyasi, ekonomik ve askerî rakibi olan Sovyetler Birliği Parlamentosunda ne şekilde kullanıldığını da araştırmıştır. E-Parlamento uygulamaları yeni ortaya çıkmamıştır. Bu yöndeki faaliyetler 1990’lardan beri devam etmektedir.

E-Parlamentoların ortaya çıkış ve gelişme süreçlerinde etkili olan faktörler incelendiğinde ise, bu konuda gerek vatandaşlardan gerekse de siyasi sistemin diğer paydaşlarından gelen bir talepten ziyade, parlamentoların bizzat kendilerinin teknoloji tabanlı yeni hizmet kanallarını arz ettikleri gözlenmektedir. Dolayısıyla e-Parlamento gelişimi, ağırlıklı olarak talep-odaklı değil, arz-odaklı bir süreç sonucunda şekillenmiş gibi görünmektedir. E Parlamento uygulamalarının ortaya çıkması ve yayılmasında vatandaş talebinden ziyade bu tip bir hizmetin parlamentolar tarafından arzı daha etkili olmuştur.

Kurumsal düzeydeki e-Parlamento faaliyetleri, başlıca üç başlık altında değerlendirilebilir: Aynı zamanda e-Parlamento uygulamalarının parlamento faaliyetlerine katma değer sağladıkları işlevler de olan bu kategoriler, (i) yasama sürecine katılım, (ii) iletişim ve temsil; ve (iii) denetim ve gözetimdir.

İnterne­tin Türkiye’ye gelişinin ilk on yılında (1993-2003), ilerleyen yıllarda e-Devlet çalışmalarının temelini oluşturacak birçok önemli yasal, kurumsal ve teknik altyapı çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu altyapı çalışmalarının ilk önemli adımı, Türkiye’ye internet bağlantısının gelmesinden sade­ce üç sene sonra, 1996 yılında, Başbakanlık kararıyla Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Master Planı (TUENA) başlıklı bir bilgi teknolojisi strateji bel­gesinin hazırlanmaya başlanılmasıdır.

Ocak 2003 tarihi itibarıyla Türkiye’de; 132 tanesi bitirilmiş, dört tanesi iptal edil­miş, sekiz tanesi inceleme, 26 tanesi ise hazırlık süre­cinde bulunan toplam 170 adet e-Devlet projesinin hazırlanırken hangi değişkenlerden etkilenildiği anlatılmak istenmektedir.

Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı (2006- 2010), 28 Temmuz 2006 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu strateji belge­sindeki toplam 111 eylemden 41 tanesi “Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü” ve 21 tanesi de “Kamu Yönetiminde Modernizasyon” başlığı altında hazır­lanmış olup, söz konusu 62 eylemin tümü, e-Devlet konusu ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgilidir.