BİLGİ EKONOMİSİ

2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı şu unsurları kapsamaktadır: i) Bilgi Teknolojileri Sektörü, ii) Geniş bant Altyapısı ve Sektörel Rekabet, iii) Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam, iv) Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Topluma Nüfuzu, v)Bilgi Güvenliği ve Kullanıcı Güveni, vi)Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler, vii) İnternet Girişimciliği ve e-Ticaret, viii) Kamu
Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık (Kalkınma Bakanlığı, 2015).

2000-2011 döneminde Türkiye’de eğitim harcamalarının GSYİH payı artış göstermiştir. 2011 itibariyle, Türkiye’de eğitim harcamalarının GSYİH payı % 4,07’ye ulaşmıştır.

2014 yılı itibariyle, özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerini en çok finanse ettiği ülkeler; Güney Kore (% 75,7), Japonya (% 78,5), Almanya (% 65,4) ve İsveç (%61,0)’dir.

Türkiye, BİT gelişim endeksi bakımından OECD içinde sondan bir önceki sıralarda yer almaktadır. OECD içinde en son sırada Meksika yer almaktadır. Dünya ülkeleri içinde Türkiye’nin sıralaması 70’dir.

Bilgi üretimi olarak kavramlardan birisi, Araştırma ve geliştirme harcamalarıdır. Bell (1972) bilgi toplumunda teorik bilginin eksen prensip haline geldiğini belirtmiştir. Bilgi ekonomisinde teorik bilginin bu şekilde önem kazanması, bilginin temelini oluşturan Ar-Ge faaliyetlerinin önemini artırmıştır. Machlup’un (1962) ve Bell’in (1972) bilgi üretiminin ulusal gelir içindeki payını belirlemek için kullandığı göstergelerden biri, Ar-Ge harcamalarıdır. Bilgi ekonomisine dönüşen ülkeler, 1960’lı yıllardan itibaren ulusal gelirlerinin yaklaşık %3’ünü Ar-Ge faaliyetlerine ayırmışlardır. Bu oran, daha sonra diğer ülkelerin de ulaşmayı hedefledikleri bir oran haline gelmiştir. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ülkelerin gayrisafi yurtiçi harcamalarında araştırma ve geliştirme süreçlerinin payı, bilgi ekonomisinde ülkeler arası rekabet sürecinde bilgi üretiminin ülke ekonomilerindeki yerinin belirlenmesi bakımından önemini göstermesi sebebiyle Ar-Ge harcamaları kavramı yukarıdaki konu başlıklarından en fazla Bilgi ekonomisi ve Türkiye konusuyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bilgi ekonomilerinde bilgi üretiminin önceki ekonomik gelişme aşamalarına göre daha fazla önem kazanması, istihdam yapısının da değişmesine yol açmıştır. Bilgi üretim faaliyetleri olarak ele alınan eğitim ve Ar-Ge faaliyetleri başta olmak üzere; bilginin toplanması, üretilmesi ve dağıtılması ile ilgili tüm mesleklerde istihdam edilenler bilgi işgücü olarak adlandırılmakta ve bilgi sektöründeki istihdamı oluşturmaktadır. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde bilginin toplanması, üretilmesi ve dağıtılması ile ilgili mesleklerde çalışanlar bilgi işgücü olarak ele alındığından bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Türkiye, kalkınma planları dışında hazırladığı bir takım strateji belgeleri ve planlar ile bilgi toplumuna ve bilgi ekonomisine dönüşümü hızlandırmak istemiştir. Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı - TUENA (1999), e-Türkiye Girişimi Eylem Planı (2000), e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (2003-2004), 2005 Eylem Planı ile Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı (2006-2010) bilgi toplumu politika alanına yönelik hazırlanan politika belgeleridir. Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, 19. Milli Eğitim Şurası, Türkiye'nin  bilgi toplumuna ve bilgi ekonomisine dönüşümünü hızlandıran strateji belge ve planlarından birisini temsil etmediğinden bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Bilgi üretiminin bir ekonomideki boyutlarının belirlenmesi, gerekli istatistiksel verilerin varlığına ve çeşitliliğine bağlıdır. Detaylı istatistiksel verilere sahip olan ülkeler, bilgi üretiminin ölçülmesi amacıyla geliştirilen tüm yöntemleri kullanabilmektedirler. Buna karşılık, detaylı verilerin bulunmaması durumunda yapılan çalışmalarda, bilgi üretimi olarak kabul edilen ana faaliyetlerin incelenmesi yoluna gidilmektedir. Detaylı verinin bulunmaması durumunda bilgi üretiminin boyutları; eğitim harcamaları, Ar-Ge harcamaları ile bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) harcamalarının ulusal gelirdeki payları incelenerek belirlenmektedir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Ar-Ge harcamaları, bir ülkede  bilgi üretiminin boyutlarını analiz ederken kullanılan değişkenlerden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Değişim sürecinin hızı, tüm örgütlerin değişime uyum sağlama becerilerini her geçen gün geliştirmek için yoğun bir baskı yaratmaktadır. Değişim sürecine uyum özü itibariyle değişimin hızını da doğru anlamayı beraberinde getirmektedir. Örgütlerin değişimin hızı karşısında hedeflerine ulaşmaları sürecinde yeni bilgilere ulaşmaları büyük önem taşımaktadır. Değişimin tetikleyicisi olan yeni bilgilerin üretimi, tüm örgütlerde olduğu gibi, ülkelerin gelecekte belirledikleri hedefleri ulaşılabilir hale getirmede de vazgeçilmez öneme sahiptir. Bilgi toplumu gerçekliğinde bilgi kaynaklarına ulaşan yolların tüm bireyler için yapılandırılması da bir zorunluluk haline gelmiştir (Doğan, 2013). Dünyada yaşanan hızlı değişim sürecinden etkilenen eğitim kurumları, değişen koşullara ve mevcut gelişme sürecine uygun yeniden yapılanma stratejileri geliştirmeye başlamışlardır. Bu çabaların en önemlilerinden birisi de eğitim kurumlarının düşünen, araştıran, sorun çözen ve bilgiyi farklı alanlara uyarlayarak kullanan bireylerin yetiştirilmesi çabalarıdır. Geleneksel eğitim anlayışının değişim sürecine eğitim kurumlarını hazırlama sürecindeki yetersizliği, eğitim politikalarının ülkeler ölçeğinde yeniden ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Bilgiyi üreten, farklı alanlarda kullanarak ekonomik kalkınma sürecine katkı sağlayan bireylerin yetiştirilmesi günümüz eğitim sistemlerinin en önemli amaçlarından birisini oluşturmaktadır (Güneş, 2013). Bilgi ekonomisine dönüşen ülkelerde en önemli faaliyetlerden biri eğitimdir. Eğitim faaliyetinin bilgi ekonomisinde önem kazanmasının temel nedeni, bilgi ve teknoloji üretebilecek işgücünün yetiştirilmesinde önemli bir katkı sağlamasıdır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bir ülkede bilgi ve teknoloji üretebilecek işgücünün yetiştirilmesinin bilgi ekonomisinde artan önemi, yukarıdaki harcama kalemlerinden en fazla eğitim harcamalarına önem verilmesini gerektirdiğinden bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Bilgi ekonomisinde kalitenin ve hızın verimlilik artışını sağlamasıyla, ülkeler rekabet avantajına da sahip olmaya başlamışlardır. Bilimsel bilgi üretiminin artmasıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin de gelişme hızı artmıştır. Daha önceki ekonomik yapılar genelde madde üretimine odaklanmışken, bilgi ekonomisinde bilginin üretimine geçilmiştir. Sermaye ve toprağın üretim faktörü olarak yoğun bir şekilde kullanıldığı dönemlerden sonra bilginin üretim faktörü olarak popüler olmasıyla birlikte üretim etkinliklerinin bilgiye dayalı hale gelmesi, yeni toplum yapısını bilgi toplumu olarak tanımlamıştır (Erkan, 2004, s.241). Tarihsel süreçte bilgi her dönemde ülkelerin zenginliğini belirleyen en önemli değişkenlerden birisi olmuştur. Yeni bilgilere sahip olup, bu bilgi birikimini toplumsal yapının her alanında etkili kullanan ülkeler refah seviyelerini arttırmışlardır. Küresel ölçekte ülkeler arası ekonomik rekabette bilgi ve iletişim teknolojilerini amaca uygun kullanabilen ülkeler diğer ülkelere göre avantaj sağlamaktadırlar (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2015, s.10). Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bilgi ekonomisi gerçekliğinde bilgi kavramı diğer seçeneklerden daha fazla önem kazandığından bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Küresel bilgi ekonomisinde ülkelerin gelişmişlik düzeyi, bilim ve teknoloji kapsamında geliştirdikleri politikaların etkinliğine bağlıdır. Tarihsel süreçte bilimsel ve teknolojik gelişim, topyekün toplumsal gelişim sürecine olumlu katkı sağlamıştır. Sanayi toplumunda doğal kaynaklar, ülkelerin gelişme ve zenginleşme süreçlerinde yeterliyken bilgi toplumunda yeni bilgilere ulaşan ve teknolojik üretim sürecini gerçekleştiren ülkeler küresel rekabette avantaj sağlamaktadırlar. Günümüzde ülkelerin mal ve hizmet üretimi inovasyon temelli olarak gerçekleşmektedir. Teknoloji transferi, büyüme stratejilerinin belirlenmesi, özel sektörün inovasyon yapma sürecinde teşvik edilmesi, rekabet avantajı yaratmak için ülkelerin ekonomik sistemlerinde odaklandıkları konu başlıklarından bazılarını temsil etmektedir. Araştırma ve inovasyon merkezlerinin oluşturulması, küresel bilgi ekonomisini doğru yorumlayan girişimcilerin yetiştirilmesi, gelecekte ülkelerin yenilik temelli markalar oluşturabilmeleri sürecinde stratejik öneme sahiptir. Yüksek karma değeri olan çıktıların üretilebilmesi için esnek ve yenilikçi düşünme süreçlerine, ürün geliştirmeye ve teknoloji temelli yeni bilgileri insan gereksinimlerini karşılayacak şekilde gerçek hayatın bir noktasında uygulamaya dönüştürebilmek gerekmektedir. Bilgi üretimi olarak ele alınan ikinci kalem, Ar-Ge harcamalarıdır. Bell (1972) bilgi toplumunda teorik bilginin eksen prensip haline geldiğini belirtmiştir. Bilgi ekonomisinde teorik bilginin bu şekilde önem kazanması, bilginin temelini oluşturan Ar-Ge faaliyetlerinin önemini artırmıştır. Machlup’un (1962) ve Bell’in (1972) bilgi üretiminin ulusal gelir içindeki payını belirlemek için kullandığı göstergelerden biri, Ar-Ge harcamalarıdır. Bilgi ekonomisine dönüşen ülkeler, 1960’lı yıllardan itibaren ulusal gelirlerinin yaklaşık %3’ünü Ar-Ge faaliyetlerine ayırmışlardır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, yenilik üreten, teknopark ve üniversitelerin etkin işbirliği sonucunda yeni bilgilere ulaşarak, bu yeni bilgilerin bilgi üretim sürecine dönüşmesinde belirtilen seçeneklerdeki harcamalardan en fazla araştırma ve geliştirme harcamalarının etkisi ön plana çıktığından bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Dünya tarihinde ülkelerin gelişim dönemleri incelendiğinde, hangi dönemde olursa olsun yaşadığı döneme hakim olan ulusların o dönemin en ileri bilgi ve teknoloji gücüne sahip oldukları ön plana çıkmaktadır. Buradan hareketle içinde bulunduğumuz bilgi toplumunu doğru analiz etmek gerekmektedir. Tarım toplumunda ekonomik üretim felsefesinin özünü kas gücü ve emek oluşturmaktaydı. Sanayi toplumunda üretilen ürünlerin mevcut ekonomik değerinin belirlenmesinde ön plana çıkan değişken fiziki ve mali sermaye idi. Bu bağlamda içinde bulunduğumuz ilgi toplumunda konu tekrar ele alınırsa, bilgi toplumunda üretilen tüm mal ve hizmetlerin değeri içerdiği bilginin düzeyi ve niteliğine göre belirlenmektedir. Bilgiye dayalı teknolojik ürünlerin üretimi, bilgi ekonomisinin temel bakış açısını yansıtmaktadır (Karagül,2017, ss.173-175). Machlup’un (1962) analizlerinde bilgi sektörünün üretimdeki payını hesaplamak için kullanılan iletişim araçları, iletişim makineleri ve bilgi hizmetleri kalemlerinin yerini günümüzde BİT kalemi almıştır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bir ülkenin blokzinciri, siber güvenlik, 5G alanlarında yatırımlarını arttırarak bilgi üretim sürecinde rekabet avantajı sağlaması belirtilen seçeneklerden en fazla bilgi ve iletişim teknolojisi harcamalarıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Uluslararası kuruluşlar tarafından geliştirilen çeşitli endekslerle, ülkelerin bilgi ekonomisi olma yolunda kaydettikleri gelişme ölçülmektedir. Burada, bilgi ekonomileri karşısında Türkiye’nin durumunu ortaya koymak amacıyla ele alacağımız endeksler; bilgi endeksi, bilgi ekonomisi endeksi, ağa hazırlık endeksi ve BİT gelişim endeksidir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, satınalma fiyat endeksi bilgi ekonomisi endekslerinden birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün ülke ekonomileri üzerindeki etkisi ve önemi gün geçtikçe artmakta ve artmaya devam edeceği görülmektedir. Son yıllardaki çalışmalara göre gelişmiş ülkelerin bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü gelişmekte olan ülkelere göre daha yavaş büyümektedir. Bunun en önemli sebebi olarak, gelişmiş ülkelerin bilişim teknolojileri alanında belli bir olgunluğa erişmiş olmaları, bunun yanında gelişme yolundaki ülkelerde alt yapı geliştirme ve sektörlerdeki yapısal değişimin bu ivmeyi kazandırdığı söylenebilir. Birçok gelişmekte olan ülke, bilgi ve iletişim teknolojilerini verimlilik artışına önemli katkılarda bulunan bir faktör olarak görmekte ayrıca, kalkınma stratejilerinin önemli bir parçası olarak değerlendirmektedir. BİT sektörü, bazı özelliklerinden dolayı bilgi ekonomisine dönüşüm sürecinde stratejik bir sektördür. Sektörün sahip olduğu bu özellikler; verimlilik artışı sağlaması, istihdam yaratma potansiyeli ve yüksek katma değere sahip olmasıdır. BİT sektörü, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de her geçen gün büyümektedir.  Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün diğer sektörlere göre daha fazla katma değer yaratma potansiyeli olduğundan bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.