BİLGİ EKONOMİSİ

Ekonomik birimler arasında, zaman içinde ortaya çıkan bir yarış ve karşıtlık şeklindeki ilişki süreci ekonomik rekabettir.

Bir zaman süreci içinde ortaya çıkan rekabet:
• Arz ve talep arasında uyum süreci,
• Teknik gelişmeyi yaratan bir yenilik süreci,
• Piyasada başarılı olmayanları ayıklayan bir
ayıklama süreci ve
• Piyasa fiyatının, sosyal açıdan zorunlu olan maliyetlere yaklaşmasını sağlayan bir sosyal düzenleme sürecidir.

Rekabetin Toplumsal Fonksiyonu; rekabetin toplumsal işlevi, ekonomik davranış, karar ve seçme özgürlüğünü korumaya yöneliktir. Hatta rekabet özgürlüğü, bazı neo-klasik çevrelerde rekabetin tek ve temel unsuru olarak görülür.

Konjonktürel Gelişmelere Uyum Fonksiyonu; rekabet sayesinde işletmeler, ekonominin iç ve dış nedenlerle gündeme gelen değişime hızlı uyum esnekliğini artırır ve ekonomik krizler daha hafif atlatılabilir.

Piyasa ekonomisinde rekabetin önkoşulları 4 ana grupta toplanır:
• Rekabet düzenini oluşturan şekli-yasal düzenlemeler,
• Rekabetin işlerliğini sağlayan motivasyon ve uyarı unsurları (sprit of competition),
• Rekabete uygun ortam ve iklimin (özgürlük ortamının) varlığı,
• Rekabete uygun politikaların bulunması.

Almanya’da Von Hayek ve Hoppmann, ABD’’de Chicago Okulu (Stigler) bu görüşü savundular. Bu anlayışa göre rekabet; ekonomik özgürlüklerin gerçekleştirildiği, tüketici tercihlerinin karşılandığı bir arama ve bulma sürecidir.

Porter bu unsurların sistematik olarak ortaya çıkabilmesi için, ulusal rekabet avantajlarını dört temel belirleyen içinde inceleme konusu yapar. Bunlar,
• Faktör Koşulları,
• Talep Koşulları,
• Bağlantılı ve Destek Endüstriler,
• Firma Stratejisi, Endüstriyel Yapı ve Rekabettir.

Faktör Koşulları, ülkenin üretim faktörleri açısından durumunu yansıtmakta olup, rekabetçi firmanın ihtiyaç duyacağı nitelikli beşeri kaynakları, fiziki kaynakları, bilgi kaynaklarını, sermaye kaynaklarını ve alt yapı donanımlarını kapsar.

Porter, rekabetçi gelişme aşamaları olarak 4 dönemi birbirinden ayırır:
• Faktör güdümlü (faktörlere dayalı) gelişme aşaması (Ekonomik gelişme, ülkenin temel üretim faktörleri donatımına dayalıdır),
• Yatırım güdümlü (yatırımlara dayalı) gelişme aşaması,
• Yenilik güdümlü (yeniliğe dayalı) gelişme aşaması,
• Refah güdümlü (refaha dayalı) gelişme aşaması.

Porter'a göre rekabetçi gelişme aşamalarından Yatırım Güdümlü Gelişme Aşaması'nın özelliği dış kaynaklı teknolojilerin özümsenmesi ve geliştirilmesi yeteneği, yatırım güdümlü gelişme aşamalarına ulaşmak için temel unsurdur.

Ekonomik rekabet, piyasalarda ekonomik amaç ve çıkarlarını gerçekleştirmek isteyen ekonomik birimler arasında, zaman içinde ortaya çıkan bir yarış ve karşıtlık şeklindeki ilişki sürecidir. Rekabet içindeki ekonomik birimler kendisi için en iyi olan ekonomik sonucu gerçekleştirme yarışındadır. Rekabetin sürükleyici unsuru, tarafların bireysel ekonomik çıkar, yarar ve avantajlarıdır. Rekabet yarışı içinde taraflar, piyasa paylarını, satış, kazanç ve avantajlarını koruma, arttırma ve geliştirme uğraşındadır.

Rekabet, konusu itibariyle fiyat rekabeti, kalite rekabeti ve ürün rekabeti olarak ortaya çıkar.

Rekabete katılanların bilgisi içinde yürütülmesi durumunda açık, aksi takdirde gizli (örtülü) rekabet oluşur. Rekabet ayrıca, belli fonksiyonları yerine getirip getirmediğine bakılarak işlevsel ve işlevsel olmayan rekabet şeklinde de ayrım konusu olur.

Rekabetin Ekonomik Fonksiyonu; Rekabetin ekonomik fonksiyonları ise çeşitlidir. EkonomiyiYönlendirme Fonksiyonu; piyasaların, malların kıtlık derecesini gösterme, başarısızları ayıklama ve koordinasyon fonksiyonları ile birlikte gerçekleşir. Kaynak Dağılım Fonksiyonu; üretim fak- törleri ve teknolojinin etkin biçimde dağılımı ile rasyonelleşmeyi sağlamaya yöneliktir. Yenilik veTeknik Gelişmeyi Sağlama Fonksiyonu; yenilik baskısı yaratan rekabet ile bilgi ve teknik gelişmenin yayılması ile gerçekleşir. Bu sayede monopol durumu sona erer. Konjonktürel Gelişmelere Uyum Fonksiyonu; rekabet sayesinde işletmeler, ekonominin iç ve dış nedenlerle gündeme gelen değişime hızlı uyum esnekliğini artırır ve ekonomik krizler daha hafif atlatılabilir. Gelir Dağılım Fonksiyonu; faktör piyasalarında, ekonomik başarıya göre ücret alınmasını sağlayan rekabet, karaborsa, haksız kazanç vb. gelirlerin ortadan kalkmasına yol açar. Ekonomik Gücün Sınırlandırılması ve Kontrolü Fonksiyonu; rekabet, ekonomik gücün sınırlandırılması ve kontrolü için sosyal bir yöntem olarak ortaya çıkar. İşte bu fonksiyonları yerine getiren rekabet türü, “etkin”, ”fonksiyonel” veya “başarı” rekabeti olarak adlandırılır.

Piyasa ekonomisinde rekabetin önkoşulları 4 ana grupta toplanır:

Rekabet düzenini oluşturan şekli-yasal düzenlemeler,

Rekabetin işlerliğini sağlayan motivasyon ve uyarı unsurları (sprit of competition),

Rekabete uygun ortam ve iklimin (özgürlük ortamının) varlığı,

Rekabete uygun politikaların bulunması.

Başta A.Smith olmak üzere klasik iktisatçılar rekabeti, bireysel özgürlüğü ana amaç gösteren serbest rekabet olarak ele aldılar.

Özellikle Walras ve Marshall ile model kurmaya dönüşen Neo-Klasik fiyat teorisi, klasik ekonominin yeni bir versiyonudur. Klasiklerin serbest rekabet görüşü, Neo-Klasiklerde “tam rekabet” modeline dönüştü. “İdeal bir durum” olarak varsayılan tam rekabetin oluşum koşulları Neo-Klasikler tarafından araştırma konusu yapıldı. Tam rekabet, aşırı karların olmadığı, maliyetin bir unsuru olarak normal karın var olduğu, statik bir denge durumu olarak tanımlandı.

Clark daha ileri çalışmalarında, tam rekabetin ideal durum olduğu tezini terk ederek, etkin rekabet (effective competition) kavramına yöneldi. Bu yaklaşım, Schumpeter’in yenilikçilik tezine dayanır. Etkin rekabet, daha kaliteli bir ürünü daha ucuza sunma yarışı olarak tanımlanabilir. Bunun için firmalar rekabet baskısı yaratan ortamda başarı ve yeniliğe yönlenirler.

ulusal rekabet avantajlarını dört temel belirleyen içinde inceleme konusu yapar. Bunlar,

Faktör Koşulları,

Talep Koşulları,

Bağlantılı ve Destek Endüstriler,

Firma Stratejisi, Endüstriyel Yapı ve Rekabettir.

Faktör Güdümlü Gelişme Aşaması

Bu aşamada ekonomik gelişme, ülkenin temel üretim faktörleri olan doğal kaynaklarla, yetersiz düzeydeki sermaye birikimi ve yarı uzmanlaşmış işgücü donatımına dayalı olarak gerçekleşir. Rekabet avantajı, bazı üretim faktörlerinin göreli ucuzluğudur. Avantajın kaynağı temel üretim faktörleridir. Bu aşamada ürün, üretim süreci ve teknoloji açısından rekabet avantajları yoktur. Sadece ucuz faktör maliyetinden dolayı fiyat rekabetine girişebilir.Teknoloji, ülke içinde üretilmez. Dışarıdan ithal edilir; yabancı sermayeye ihtiyaç duyulur. Gelişmiş ürün dizaynı taklitle ve ileri teknoloji ise ancak dış yatırımlarla ülkeye gelir. Ekonomi dünyadaki dış dalgalanmalardan, örneğin döviz kuru değişimlerinden güçlü olarak etkilenir. Bu aşamada sektörlerde verimlilik düşüktür.