Bilgi Ekonomisinde Rekabet, Piyasa ve Ar-Ge

Rekabetin varlığı için, rekabet özgürlüğü ön koşuldur. Rekabet süreci içindeki taraflar, ya paralel süreç (örneğin; iki üretici arasındaki ilişki gibi) ya da karşıt süreç içinde (alıcı ve satıcı ilişkisi gibi) bulunurlar. Bu ilişki içinde ekonomik birimlerin bazıları yenilikçi ve sürükleyici; diğerleri ise, taklitçi ve izleyicidir. Yenilikçi işletmeler, getirdiği yeniliğin karşılığı olarak yaratıcılığı ödüllendirilir. Piyasada önce belli bir süre aşırı kar elde eder. Ancak piyasaya taklitçilerin de girmesiyle aşırı kar ve avantajlar zamanla ortadan kalkar. Piyasa ekonomisinde rekabet sürecinin işlevleri açısından yenilikçi (yaratıcı) ve taklitçi rekabet aynı derecede önemlidir. Rekabet ayrıca, arz ve talep rekabeti olarak da ayrılır. Bir zaman süreci içinde ortaya çıkan rekabet:

• Arz ve talep arasında uyum süreci,
• Teknik gelişmeyi yaratan bir yenilik süreci,
• Piyasada başarılı olmayanları ayıklayan bir ayıklama süreci
• Piyasa fiyatının, sosyal açıdan zorunlu olan maliyetlere yaklaşmasını sağlayan bir sosyal düzenleme süreci

Rekabet, konusu itibariyle;

• Fiyat rekabeti,
• Kalite rekabeti ve
• Ürün rekabeti olarak ortaya çıkar.

Rekabetin fonksiyonları toplumsal ve ekonomik olmak üzere ikiye ayrılır:

• Rekabetin Toplumsal Fonksiyonu; rekabetin toplumsal işlevi, ekonomik davranış, karar ve seçme özgürlüğünü korumaya yöneliktir. Hatta rekabet özgürlüğü, bazı neo-klasik çevrelerde rekabetin tek ve temel unsuru olarak görülür.
• Rekabetin Ekonomik Fonksiyonu; Rekabetin ekonomik fonksiyonları ise çeşitlidir. Ekonomiyi Yönlendirme Fonksiyonu; piyasaların, malların kıtlık derecesini gösterme, başarısızları ayıklama ve koordinasyon fonksiyonları ile birlikte gerçekleşir. Kaynak Dağılım Fonksiyonu; üretim faktörleri ve teknolojinin etkin biçimde dağılımı ile rasyonelleşmeyi sağlamaya yöneliktir. Yenilik ve Teknik Gelişmeyi Sağlama Fonksiyonu; yenilik baskısı yaratan rekabet ile bilgi ve teknik gelişmenin yayılması ile gerçekleşir. Bu sayede monopol durumu sona erer. Konjonktürel Gelişmelere Uyum Fonksiyonu; rekabet sayesinde işletmeler, ekonominin iç ve dış nedenlerle gündeme gelen değişime hızlı uyum esnekliğini artırır ve ekonomik krizler daha hafif atlatılabilir. Gelir Dağılım Fonksiyonu; faktör piyasalarında, ekonomik başarıya göre ücret alınmasını sağlayan rekabet, karaborsa, haksız kazanç vb. gelirlerin ortadan kalkmasına yol açar. Ekonomik Gücün Sınırlandırılması ve Kontrolü Fonksiyonu; rekabet, ekonomik gücün sınırlandırılması ve kontrolü için sosyal bir yöntem olarak ortaya çıkar. İşte bu fonksiyonları yerine getiren rekabet türü, “etkin”, ”fonksiyonel” veya “başarı” rekabeti olarak adlandırılır

Rekabetin ekonomik fonksiyonları;

1. Ekonomiyi Yönlendirme Fonksiyonu
2. Kaynak Dağılım Fonksiyonu
3. Yenilik ve Teknik Gelişmeyi Sağlama Fonksiyonu
4. Konjonktürel Gelişmelere Uyum Fonksiyonu
5. Gelir Dağılım Fonksiyonu
6. Ekonomik Gücün Sınırlandırılması ve Kontrolü Fonksiyonu

Piyasa ekonomisinde rekabetin önkoşulları 4 ana grupta toplanır:

• Rekabet düzenini oluşturan şekli-yasal düzenlemeler,
• Rekabetin işlerliğini sağlayan motivasyon ve uyarı unsurları (sprit of competition),
• Rekabete uygun ortam ve iklimin (özgürlük ortamının) varlığı,
• Rekabete uygun politikaların bulunması.

Rekabet teorisinde temel yaklaşımlar;

• Neo-Klasik Teoride Rekabet Anlayışı (Tam Rekabet)
• Modern Rekabet Anlayışı (Etkin Rekabet)
• Yeni Klasik (Neo-Klasik) Rekabet Anlayışı (Rekabet Özgürlüğü)

Almanya’da Von Hayek ve Hoppmann, ABD’’de Chicago Okulu (Stigler) bu görüşü savundular. Bu anlayışa göre rekabet; ekonomik özgürlüklerin gerçekleştirildiği, tüketici tercihlerinin karşılandığı bir arama ve bulma sürecidir. Bunun için, rekabet özgürlüğü ve rekabetçi ruh gereklidir; Rekabetçi ruh zaten insanda doğuştan vardır. Rekabet özgürlüğü yaklaşımında, rekabet politikasının amacı, doğal ya da yapay rekabeti engelleyici unsurların kaldırılmasıyla sınırlıdır. Bu yaklaşım bir anlamda A.Smith’in yaklaşımına geri dönüşü ifade eder.

M. Clark, tam rekabeti, var olmayan, geçmişte gerçekleşmemiş, gelecekte de gerçekleşmeyecek olan ideal bir durum olarak gördü. Piyasada belli aksaklıklarla oluşan rekabeti önce işleyebilir rekabet (workable competition) olarak gördü. Ancak, belli bir aksaklığı olan piyasalarda rekabetten adım adım uzaklaştıkça, piyasa sonuçlarını iyileştiği ve rekabet etkinliğinin arttığı görüldü. Örneğin, mal çeşitlenmesi oligopol piyasasında, aksaklığa karşı yeni bir aksaklık olarak, daha keskin bir rekabet yarışı yaratıyor. Clark daha ileri çalışmalarında, tam rekabetin ideal durum olduğu tezini terk ederek, etkin rekabet (effective competition) kavramına yöneldi. Bu yaklaşım, Schumpeter’in yenilikçilik tezine dayanır. Etkin rekabet, daha kaliteli bir ürünü daha ucuza sunma yarışı olarak tanımlanabilir. Bunun için firmalar rekabet baskısı yaratan ortamda başarı ve yeniliğe yönlenirler.

Porter’e göre, rekabet üstünlüğü yaratıp koruyabilmek için;

• Firma, rakiplerinden farklı ve daha iyi bir firma stratejisi seçmelidir;
• Firma, uluslararası ticaret ve dış yatırımlarını birlikte kavrayan küresel bir strateji oluşturmalıdır.

• Faktör Koşulları,
• Talep Koşulları,
• Bağlantılı ve Destek Endüstriler,
• Firma Stratejisi, Endüstriyel Yapı ve Rekabettir.

Porter’a göre rekabetçi gelişme aşamaları;

• Faktör güdümlü (faktörlere dayalı) gelişme aşaması,
• Yatırım güdümlü (yatırımlara dayalı) gelişme aşaması,
• Yenilik güdümlü (yeniliğe dayalı) gelişme aşaması,
• Refah güdümlü (refaha dayalı) gelişme aşaması.

Bu aşamada ekonomik gelişme, ülkenin temel üretim faktörleri olan doğal kaynaklarla, yetersiz düzeydeki sermaye birikimi ve yarı uzmanlaşmış işgücü donatımına dayalı olarak gerçekleşir. Rekabet avantajı, bazı üretim faktörlerinin göreli ucuzluğudur. Avantajın kaynağı temel üretim faktörleridir. Bu aşamada ürün, üretim süreci ve teknoloji açısından rekabet avantajları yoktur. Sadece ucuz faktör maliyetinden dolayı fiyat rekabetine girişebilir. Teknoloji, ülke içinde üretilmez. Dışarıdan ithal edilir; yabancı sermayeye ihtiyaç duyulur. Gelişmiş ürün dizaynı taklitle ve ileri teknoloji ise ancak dış yatırımlarla ülkeye gelir. Ekonomi dünyadaki dış dalgalanmalardan, örneğin döviz kuru değişimlerinden güçlü olarak etkilenir. Bu aşamada sektörlerde verimlilik düşüktür

Rekabetçi stratejide iki nokta çok önemlidir: Endüstrinin yapısı ve firmanın endüstriyel yapı içindeki konumu.

• Rekabet avantajlarının sürdürülmesi, sürekli yenilik ve değişim gerektirir.
• Eski avantajlar yok olurken, yenilerini yaratabilen firmalar daha üst ve avantajlı konuma yükselirler.

• Sektörde mevcut firmalar arasında rekabetin durumu, yani rekabet yoğunluğu;
• Tedarikçilerin pazarlık gücü;
• Alıcıların pazarlık gücü;
• Sektöre yeni girecek firma tehditleri ve
• İkame ürün ve hizmet tehditleri.

• Toplam maliyet liderliği ile düşük maliyete sahip olmak,
• Firmanın sunduğu ürün veya hizmeti farklılaştırmak,
• Özel bir gruba belli bir ürün kesitine veya belli bir coğrafi pazara odaklanmak.

• Savunmacı,
• Yetkinlik geliştirici,
• Oyun teorisi bazlı ve
• Eşikte rekabet stratejisi

Savunmacı stratejide firma daha çok statik ve istikrarlı bir sektörde, kendine biçtiği rolle yetinmekte, sektör içindeki konumundan memnundur. Bu, konumuna uygun olarak, onu korumaya yönelik bir stratejidir. Başarı ölçütü olarak kar maksimizasyonu ve maliyet minimizasyonu ile yetinmektedir. Bu strateji daha çok bilgi ekonomisi öncesinin; yani sanayi toplumunda geçerli bir stratejidir

• Yenilikçi ve rekabetçi kentlerin iddialı ekonomik hedeflerle, yüksek ve artan yaşam kalitesinin amaçlanması,
• Üretkenlik ve yenilikçiliği arttıran ve özendiren yüksek kaliteli iş çevresinin yaratılması,
• Güçlü ve rekabetçi endüstriyel kümeler sayesinde yenilik ve üretkenliğin yaygınlaştırılması,
• Mevcut endüstrilerin üretkenliğiyle kentsel refah artışının sağlanması ve
• Kentsel ve bölgesel olduğu kadar kümenin üretkenliği ile dinamik süreçlerin ve rekabet stratejilerinin oluşturulması ve bunlarla birlikte yönetilmesini gerektirir

• Ne yaratacağımızı, neyi var edeceğimizi tasavvur etmeliyiz,
• Şu anda neyin var olduğunu bilmeliyiz,
• Yaratmak için eyleme geçerek, öğrendikçe, uygulandıkça yol alacağımızı bilmeliyiz,
• Yaratmak sürecin akış ve ritimlerini, filizlenme, özümseme ve tamamlama olarak öğrenmeliyiz,
• Her yaratıcı sürecin bir sonraki için ivme yarattığını bilmeliyiz