BİLGİ EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 10

e-Devlet Kapısı, kamu hizmetlerine tek bir noktadan erişim imkânı sağlayan bir internet sitesidir. Kapı’nın amacı kamu hizmetlerini vatandaşlara, işletmelere, kamu kurumlarına bilgi ve iletişim teknolojileriyle etkin ve verimli bir şekilde sunmaktır.

e-Devlet sadece devlet bilgisi ve hizmetlerinin vatandaşlara erişimi ve sunumu demek değil; aynı zamanda tarafların ilişkilerini de geliştiren bir yapı demektir.

Ekonomik rekabet, piyasalarda ekonomik amaç ve çıkarlarını gerçekleştirmek isteyen ekonomik birimler arasında, zaman içinde ortaya çıkan bir yarış ve karşıtlık şeklindeki ilişki sürecidir. Bilgi teknolojileriyle birlikte rekabetin rotası, ulusal sınırlar içinde konuyu ele almaktan çok küresel düzlemdeki rekabet konularına yönelmiştir. İletişim, enformasyon ve bilgi akışı; yerel, bölgesel, ulusal ve küresel boyutlarda ticaret, üretim, tüketim ve her türlü ekonomik faaliyetlerin yeni piyasa ve rekabet şansı yaratmasına ve yapılanmasına yol açtı. Bilgi çağında rekabetin, dinamik ve en etkin kaynağı bilgi ve yenilik üretimine odaklanmaktan geçmektedir. Bilgi teknolojilerinin piyasa yapılarını küreselleştirdiği bir ortamda, bu piyasalarda var olmak yenilikçiliğe ve yenilikçilik için uygun çevresel koşulların yaratılmasına bağlıdır. Bu bağlamda yukarıdaki açıklamalar incelendiğinde,  bilgi toplumunda bir şirketin küresel rekabet ortamında hedeflerine ulaşabilmesi konusu en fazla bilgi ekonomisinde rekabet başlığıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Rekabet, bir piyasa ekonomisinin merkezi unsurudur. Piyasalar her devirde, ilkel iki insanın elma ile armudu değiş tokuş yaptığında bile var olageldi. Buna karşın rekabet ise, piyasa ilişkisini karşılıklı etkileşim sistemine dönüştüren unsurdur. Bu yüzden piyasa sistemi için, piyasalar zorunlu koşul olmakla birlikte, onları sisteme dönüştüren unsur olarak rekabet yeterli koşuldur. Ekonomik rekabet, piyasalarda ekonomik amaç ve çıkarlarını gerçekleştirmek isteyen ekonomik birimler arasında, zaman içinde ortaya çıkan bir yarış ve karşıtlık şeklindeki ilişki sürecidir. Rekabet içindeki ekonomik birimler kendisi için en iyi olan ekonomik sonucu gerçekleştirme yarışındadır. Rekabetin sürükleyici unsuru, tarafların bireysel ekonomik çıkar, yarar ve avantajlarıdır. Rekabet yarışı içinde taraflar, piyasa paylarını, satış, kazanç ve avantajlarını koruma, arttırma ve geliştirme uğraşındadır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, piyasalarda ekonomik amaç ve çıkarlarını gerçekleştirmek isteyen ekonomik birimler arasında, zaman içinde ortaya çıkan bir yarış ve karşıtlık şeklindeki ilişki süreci yukarıdaki seçeneklerden ekonomik rekabet kavramıyla açıklandığından bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Özellikle Walras ve Marshall ile model kurmaya dönüşen Neo-Klasik fiyat teorisi, klasik ekonominin yeni bir versiyonudur. Klasiklerin serbest rekabet görüşü, Neo-Klasiklerde “tam rekabet” modeline dönüştü. “İdeal bir durum” olarak varsayılan tam rekabetin oluşum koşulları Neo-Klasikler tarafından araştırma konusu yapıldı. Tam rekabet, aşırı karların olmadığı, maliyetin bir unsuru olarak normal karın var olduğu, statik bir denge durumu olarak tanımlandı. Ayrıca eksik ve aksak rekabet, tam rekabetin belli varsayımlarının geçersiz olduğu durum olarak ortaya kondu. Bunlar da statik denge analizleridir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Léon Walras Neo-klasik teoride rekabet anlayışının savunan ekonomistlerden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Modern rekabet anlayışında John Maurice Clark, tam rekabeti, var olmayan, geçmişte gerçekleşmemiş, gelecekte de gerçekleşmeyecek olan ideal bir durum olarak gördü. Piyasada belli aksaklıklarla oluşan rekabeti önce işleyebilir rekabet (workable competition) olarak gördü. Ancak,belli bir aksaklığı olan piyasalarda rekabetten adım adım uzaklaştıkça, piyasa sonuçlarını iyileştiği ve rekabet etkinliğinin arttığı görüldü. Örneğin, mal çeşitlenmesi oligopol piyasasında, aksaklığa karşı yeni bir aksaklık olarak, daha keskin bir rekabet yarışı yaratıyor. Clark daha ileri çalışmalarında, tam rekabetin ideal durum olduğu tezini terk ederek, etkin rekabet (effective competition) kavramına yöneldi. Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, John Maurice Clark modern rekabet anlayışını savunan ekonomistlerden birisi olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Rekabet konusu bilimsel analizlerde farklı açılardan ve farklı biçimlerde incelenmiştir. Klasik teoride rekabet anlayışı başta Adam Smith olmak üzere klasik iktisatçılar tarafından  rekabeti, bireysel özgürlüğü ana amaç gösteren serbest rekabet olarak ele almışlardır. Klasik ekonomik görüş Merkantilizm’deki devletin (hükümdarın) birey üzerindeki mutlak egemenliğinin aksine, bireyi öne çıkardı. Kendi kendine işleyen bu sistemde devletin temel görevi, özgürlük olarak, ekonomik birimlerin davranış serbestisini korumaktır. bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Adam smith klasik teoride rekabet anlayışını savunan ekonomistlerden birisi olduğundan bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Bölge düzeyinde konu ele alındığında, kümeler dahi kentsel yapılanmadan bağımsız değillerdir. Bu nedenle konunun kentlerle de ilintilendirilmesi gerekir. Bu bağlamda şu noktalar özellikle önem kazanır:
• Bölgenin heterojen yapılanışı, kentlerin zaman boyutu içindeki tarihsel gelişme düzey
ve potansiyelleri,
• İçerik olarak bu tarihsel birikime bağlı olarak kentlerdeki ekonomik aktivitelerin,
kültürel dokuların ve sosyal yapıların birbiriyle karşılıklı ilişki yoğunluğu,
• Kentler arası ağ etkileşiminin içeriğiyle birlikte ulaştığı düzey (insan, sermaye, mal hizmet, bilgi, haberleşme - iletişim ilişkisi ve
kültürel bütünlük, davranışsal özellikler),
• Kentlerde, Ar-Ge birim, teknoloji ve eğitim kurumlarının ve teknoparkların ulaştığı
etkinlik düzeyi ile bunun sağladığı kentsel
imaj, rekabet ve cazibe avantajı,
• Kentin kendi altyapısının (doğal, maddi,
personel, kurumsal, teknolojik) birlikte varlığı ve karşılıklı etkileşim paradigması içinde
birbiriyle sürekli karşılıklı etkileşimin yarattığı kentsel gelişme dinamiği. Bu nedenle;
kentsel sistem, kentsel yapı ile bu sistem ve
yapılanışın içeriğine göre kentsel süreçler
olarak toplumsal süreçlerin şekillenişi.
• Karşılıklı etkileşimin yarattığı sinerjik ortamın bir “mükemmeliyet ortamı” ve iklimi
yaratması.

Bütün bu özellikler kentsel gelişme ve rekabet avantajları yaratmada, kentin diğer kent, bölge ve ülke karşısında ve küresel ilişkilerinde avantajlı konumda olmasını sağlar.

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bölgenin homojen yapısı, kentsel gelişme ve rekabet avantajları yaratmada, kentin diğer kent, bölge ve ülke karşısında ve küresel ilişkilerinde avantajlı konumda olmasını sağlayan etmenlerden birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Yenilik ve yenilikçilik bir boşlukta oluşmaz. Yenilikçilik kültürü için; sosyal, ekonomik, politik ve teknolojik koşul ve ortamın yaratılması gerekir.  Yenilik yaratma sürecinin adımları şu başlıklarda özetlenebilir:

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, geçmişte neyin var olduğunu bilme yenilik yaratma sürecinin adımlarından birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Rekabet avantajları yaklaşımı, teknolojik değişim ve yenilikten kaynaklanan verimlilik artışıyla, aynı zamanda ekonomik gelişme ve refah artışını da beraberinde getirir. Bir ekonomideki verimliliğin ulaştığı düzey ve verimliliğin artış hızı, ülke endüstrilerindeki rekabet sürecinin bir fonksiyonudur. Bu nedenle, rekabet avantajlarının yaratılması, rekabet yarışı içinde, rekabetçi pozisyonun geliştirilerek daha üst düzeylere aktarılmasıyla sağlanır. Mevcut rekabet avantajı sürekli olarak üst düzeylere aktarılır. Bunun gerçekleşmesi, var olan endüstrinin rekabet yeteneğini geliştirerek, yeni ve daha verimli endüstrilere geçişle sağlanır. Endüstrileşme ve rekabetin daha üst düzeylere taşınabilmesi, ihracat ve ithalatı zorunlu kılar. İhracatla birlikte, dış yatırımlar devreye girerken ve rekabet avantajı elde eden ülkeler eski teknolojileri ihraç ederken, ülke içinde daha verimli teknolojilere geçerler. İhracat yeteneği olmayan ülkenin verimlilik düzeyi geriler. Her ülke ekonomisi çok sayıdaki rekabetçi gelişme aşamasından geçebilir. Her ülkenin içinde bulunduğu rekabetçi gelişme aşaması, onun küresel düzeydeki rekabetçi konumunu yansıtır.

Porter (1990;564 vd), rekabetçi gelişme aşamaları olarak 4 dönemi birbirinden ayırır:
• Faktör güdümlü (faktörlere dayalı) gelişme aşaması,
• Yatırım güdümlü (yatırımlara dayalı) gelişme aşaması,
• Yenilik güdümlü (yeniliğe dayalı) gelişme aşaması,
• Refah güdümlü (refaha dayalı) gelişme aşaması

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, faktör güdümlü gelişme aşaması Porter'ın rekabetçi gelişme aşamalarından birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Rekabet stratejisi, firmaların ulaşmaya çalıştığı sonuçlarla, bu sonuçlara ulaşmak için kullandığı araçların, yeni politikaların kombinasyonudur. Bunun için firmada bir durum analizi yapılarak kendi rekabet hedeflerini belirledikten sonra, şirket içi faktörler olarak, kendi güçlü ve zayıf yönleri ile kilit konumdaki uygulayıcılarının bu strateji için uygunluğunu ortaya koyar. Şirket dışı faktörler olarak ise, sektördeki ekonomik ve teknik fırsat ve tehditler ile toplumsal beklentileri birlikte değerlendirir. Porter’a göre (2000:5) bir sektörde firmanın
rekabet gücü 5 temel unsura bağlıdır:

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, tedarikçilerin pazarlık gücü bir firmanın bir sektörde rekabet gücünü belirleyen etmenlerden birisi olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Brown-Eisenhard’a (2000:303-308) göre eşikte rekabet stratejisinin on ilkesi şunlardır:
• Avantaj geçicidir, bu nedenle stratejilerde geçicidir.
• Strateji pazara tek ve basit bir yaklaşım değil, gevşek bağlantılı farklılaşan, beliren ve karmaşık bir süreçtir.
• Eşikte rekabetin amacı yeniden yaratmaktır.
• Örgüt geçmiş ve gelecek tuzaklarına düşmeden bugünü yaşamalıdır.
• Geçmişin başarıları ve sağlanan rekabet üstünlükleri geleceğe uzatılmalıdır. Deneyim geçmişe takılıp kalmayı değil, geçmişi uzatarak eşikte kalmaya devam eder.
• Eşikte rekabet geleceğe uzanır; daha geniş bir zaman ufku yönetilir.
• Eşikte rekabet gündeme gelen olaylar kadar, geçen zamanı da dikkate alarak değişimi zamana ayarlar.
• Eşikte rekabet stratejisinin liderleri, stratejiyi sürekli büyütürler. Mevcut işlerden başlarken geçmiş kapsanır ve gelecekteki fırsatlarla bağ kurularak, bundan sonra zamana ayarlı bir değişimi yönetirler.
• Eşikte rekabet stratejisi iş birimi düzeyinde götürülür. Bu sayede stratejide hesap verilebilirlik vardır. Nereye ve nasıl varılacağı sorularına net yanıt verilir.
• Eşikte rekabet, işleri parçalayıp piyasalara göre yeniden denkleştirirken, aynı zamanda bütünü yönetirler

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, eşikte rekabetin geleceğe uzanması  Brown-Eisenhard’a göre  eşikte rekabet stratejisinin on ilkesinden birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

İkili İşgücü Piyasası Teorisi’ne göre ise işgücü piyasasında sektörler “birincil sektör” ve “ikincil sektör” olarak ikiye ayrılır ve sektörler arasında mobilite sınırlıdır. Birincil sektör; ücretlerin yüksek ve çalışma koşullarının iyi olduğu, işçilerin terfi edebilecekleri, istihdamın istikrarlı olduğu işlerden oluşmaktadır. Bu piyasada yer alan işler sermaye-yoğun sektörlerde bulunmaktadır. Bu sektörler içinde üretim hacmi büyük, kararlı bir mal talebi olan ve yüksek bir sendikalaşma ile karşı karşıya bulunan işletmeler bulunmaktadır. İkincil sektör ise bunun tersine, ücret ve çalışma koşullarının kötü olduğu, işçiler arasında ayrımcılığın uygulandığı, terfi şansının olmadığı, iş disiplininin zayıf olduğu işlerin oluşturduğu sektördür. İkincil piyasalarda yer alan sektörler daha çok emek-yoğun ve rekabetçi sektörlerde yer almaktadır. Bu piyasalardaki işletmelerin ürettikleri mallara olan talep kararlılık göstermez. Eğitim ile gelir arasındaki ilişkiyi ele alan ve sorgulayan bu teoriye göre eğitim- gelir ilişkisi bizzat işgücünün verimliliği ile değil; daha çok birincil sektöre girebilen çalışanları, diğer çalışanlardan ayıran bazı anahtar özelliklerle ilgilidir. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ikili işgücü piyasası teorisi eğitimin emek piyasasına etkisi kapsamında değerlendirildiğinden bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişte eğitim modelleri önemli değişiklikler göstermektedir. Buna göre bilgi toplumuna geçişte, yol gösterici öğretmen, takım çalışmasıyla öğrenen öğrenci, kişisel araştırmaya dayalı öğrenme yöntemi, değişken eğitim programları, örgütsel öğrenme ve çok boyutlu kavramsal öğrenme ölçütü önemli hale gelmektedir. Bilgi toplumunda toplumu ve öğrencileri yönlendirme sürecinde en önemli sorumluluk öğretmenlere düşmektedir. Bu bakımdan yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, değişen eğitim modelleri kapsamında ele alındığında, bilgi toplumunda eğitim modeli kapsamında öğretmenin rolü öğrencilerini yönlendiren ve yol gösteren bir çabayı işaret ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Bilgi ekonomisi, merkezinde bilgi olan ve teknik bilgi (know-how), niteliğe ilişkin bilgi, bilgiye dayalı karar verme ve analiz yapma yeteneğine sahip olan eğitimli işgücü ile nitelendirilebilir. İşgücü daha ziyade beyin gücüyle çalışan, yüksek vasıflı, yeni teknolojilere ve yeniliklere açık olmalıdır. Günümüzde kullanılan teknolojilerin ve ürünlerin ömrü sürekli azalmaktadır. Uluslararası rekabetin oldukça çetin olduğu bu düzen içerisinde firmalar ayakta kalabilmek için rakiplerine fark yaratmak ve sürekli yenilik yapmak zorundadır. Diğer taraftan tekrara dayanan rutin işlerde makineler işgücünü ikame etmektedir. Bu tip işlerde kolaylıkla yeni makineler ve robotlar geliştirilebilmektedir. İşgücü ise bu makineler karşısında ne kadar ucuz olursa olsun rekabet edememektedir. Bu bakımdan yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bilgi toplumunda ülkelerin küresel ekonomide rekabet edebilmeleri sürecinde, yetişen genç kuşakların başarı ölçütünün kavramları çok boyutlu olarak tanımlayabilmelerinin stratejik öneminin her geçen gün artması sebebiyle bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İkinci sanayi devrimi (Endüstri 2.0), Henry Ford’un üretim bandı tasarımının 20. yüzyıl tarihini değiştirmesiyle ikinci sanayi devrimi başlamıştır. Elektriğin seri üretimde kullanılmaya başlaması ve üretim hattının geliştirilmesi yeni bir devrimi tetiklemiştir. 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında ivme kazanan ikinci sanayi devrimi elektriğin ve montaj hattının sağladığı destekle seri üretimi mümkün kılmıştır. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, elektriğin seri üretimde kullanılmaya başlaması, endüstri tarihinin gelişimini temsil eden dönemlerden en fazla Endüstri 2.0'la ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Üçüncü endüstriyel devrim, 1970’lere girerken üretimde mekanik ve elektronik teknolojilerin yerini dijital teknolojiye bırakmasına sebep olan programlanabilir makinelerin kullanılmaya başlamasıyla gerçekleşmiştir. Böylece üretim sisteminin otomasyonu mümkün olmuştur. Üçüncü sanayi devrimi kişisel bilgisayarların (1970’ler, 1980’ler) ve internetin (1990’lar) önderliğinde geliştiği için genellikle “bilgisayar devrimi” ya da “dijital devrim” olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde bilgisayar kullanımı, akıllı telefonlar, internetin yaygınlaşması üretimi her yönüyle geniş biçimde etkilemiş ve biçimlendirmiştir.

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Üretimde mekanik ve elektronik teknolojilerin yerini dijital teknolojiye bırakmasına sebep olan programlanabilir makinelerin  endüstride kullanılmaya başlaması, endüstri tarihinin gelişimini temsil eden dönemlerden en fazla Endüstri 3.0'la ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Eğitim, toplumun kültürel mirasının bireylere aktarılmasını sağlayan, bireylerin yeteneklerinin geliştirilmesine ve belli vasıflar kazanmasına olanak veren, toplumda dikey hareketliliğe zemin hazırlayarak gelir dağılımının iyileşmesine katkıda bulunan, bireyi sosyalleştiren, toplumda yeni fikirlerin ve yeni ürünlerin ortaya çıkmasını tetikleyen,doğurganlık oranlarının ve bebek ölümlerinin azaltılması ve sağlıkla ilgili diğer etkileri yoluyla daha sağlıklı bir toplumun yaratılmasına olanak tanıyan, böylelikle sadece bireye değil, tüm topluma fayda sağlayan, sosyal, kültürel, iktisadi ve hatta siyasi boyutları olan bir alandır. Bu açıklamalardan hareketle 21. yüzyılda katma değer yaratacak ve küresel rekabet sürecine uyum sağlama sürecinde en fazla sorumluluk eğitim kurumuna düştüğünden bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İktisat biliminin kurucularından Adam Smith, “Milletlerin Zenginliği” adlı eserinde eğitim ile ekonomik büyüme arasındaki ilişinin temellerini atmıştır. Smith’e göre bireylerin aldıkları eğitim bir harcamayı gerektirir. Yapılan bu harcamalar ve bunun sonucunda elde edilen birikimde sermaye birikiminden başka bir şey değildir. Bu birikimden sadece o birey değil; aynı zamanda içinde bulunduğu toplum da faydalanır. Smith daha 18. yüzyılda çok fazla emek ve zaman pahasına eğitilen bir insanın pahalı makineler ile karşılaştırılabileceğini ifade etmiştir. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde Milletlerin Zenginliği adlı eserinde eğitim ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin temellerini atan iktisatçı Adam Smith'i temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Eğitim yatırımlarının insan ve toplum açısından çeşitli etkileri söz konusudur. Bireyler açısından bu anlamda mikroekonomik açıdan eğitim yatırımları şu özellikleri göstermektedir:
• Eğitim yatırımları sürekli yatırımlardır.
• Eğitim süresine göre elde edilen gelir de farklılık göstermektedir. Alt düzeyde eğitim kategorisinden üst düzeye çıkıldıkça, bireyler daha fazla gelir elde etmektedir. Kısacası,
her yeni eğitim düzeyinde bireyler daha fazla gelir elde etme şansına sahiptir.
• Eğitim yatırımları insan yaşamının sonuna kadar sürebilmektedir.
• Eğitim yatırımları insan yaşamı süresince farklılaştırılabilir

Yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, eğitim süresine göre elde edilen gelirin farklılık göstermemesi bireyler açısından mikroekonomik boyutta eğitim yatırımlarının özelliklerinden birisi olmadığından bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.