BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ

Beslenmede gelenek, görenek, inanç ve alışkanlıklara göre benimsenen yanlış alışkanlıkları değiştirmek oldukça güçtür ve yetersiz beslenmede etkili kültürel etmenler olarak değerlendirilirler.

Beslenme eğitiminde aileleri ve toplumu mutlaka işin içine katmak gereklidir.

Ailenin politik görüşü beslenme alışkanlıklarına göre çok fazla önem taşımaz.

Her çocuğun büyüme hızı aynı olmadığından her çocuğun aynı miktar yemek yemesi beklenemez.

medyada özellikle sağlıksız besinleri özendirici reklamların varlığı beslenme eğitiminin etkinliğini azaltabilmektedir.

emzirmenin üstünlükleri vurgulanacağı için, toplum  emzirmeye karsı olumlu bir tutum edinmeye yönlendirilecektir.

Uygun eğitim planı yapıldıktan sonra kaynak değerlendirme aşamasına geçilir. Eğitimi kim, hangi yöntem ve materyalleri kullanarak verecektir, belirlenir.

Gebe kadınların et grubundan, sebze ve meyvelerden, süt ve mamullerinden gebe olmadan önceki beslenmelerine göre daha fazla yemeleri gerekli iken tahıl, yağ ve şeker grubundan fazla alınmasına gerek yoktur. Fazla alındığı takdirde aşırı kilo artışına neden olurlar. Emzikli kadınlar da, normal beslenmelerine ilave olarak et grubu, sebze-meyve, süt ve tahıllar grubundan almalıdırlar. Emziklilikte enerji, protein ve vitamin ihtiyaçlarındaki artışlar, gebeliğe göre daha fazla olduğu için sebze ve meyvelerden 2, tahıllardan da 1,5 porsiyon fazladan yiyecek alınması gereklidir.

Adölesan çağı, büyümenin hızlandığı bu dönemde tüm besin ögeleri, özellikle kalsiyum, demir ve çinko gereksinimi diğer yaş dönemlerine göre belirgin şekilde artmaktadır. Adölesan diyetlerinde en yetersiz alınan besin ögeleri kalsiyum ve demirdir. Bu besinlerin yetersiz alımın en önemli nedeni yanlış tercihlerdir.

Beslenme eğitimini aileye çok yönlü hizmet götüren hekimler, diyetisyenler, sağlık eğitimcileri, hemşireler, ebeler, öğretmenler ve ev ekonomistleri gibi elemanlar yapar. Bu kişilerin etkili olabilmesi için yeterli bilgi, beceriye sahip olmanın yanı sıra sürekli destek ve denetim görmeleri gerekir. Bu nedenle öncelikle bu elemanlar beslenme, diyet, besin bilimi ve beslenme eğitiminin nasıl yapılacağı konularında eğitilmelidirler. Bu kişilerin yetiştirilmesi ve desteklenmesi temel sağlık hizmeti grup başkanlığında görevli beslenme uzmanı veya diyetisyen tarafından yapılır. Sağlık ocağı hekimi, bireyde yetersiz, dengesiz ve yanlış beslenmenin sağlık üzerindeki olumsuz etkisini açıklayarak öğrenme isteği uyandırır ve ebenin çalışmasını yönlendirir. Bunun yanında beslenme uzmanı veya diyetisyen veya sağlık eğitimcisi, yörenin ve toplum grubunun beslenme durumunu ve bu durumu etkileyen faktörleri çok iyi tanımalı ve programını buna göre düzenlemelidir.

Eğitici gerekli bilgileri topladıktan ve hastası için en uygun diyeti belirledikten sonra hasta ile yapacağı görüşmede hastayı beslenmesinde değişiklik yapmasının gerekliliği konusunda onu inandırması gerekir. Bu aşamada hasta ile birlikte diyete uyulduğunda ne gibi yararlar sağlanacağı, uyulmadığında ne gibi sakıncalar yaşanacağı sıralanır. Hastanın beslenme öyküsü, temel alınan dört besin grubuna göre ya da değişim listeleri yardımı ile değerlendirilir ve besin bileşim cetvelleri aracılığı ile enerji ve besin ögeleri değerleri hesaplanır. Az ya da fazla tüketilen besinler ya da besin ögeleri ve beslenme ile ilgili değişiklik yapılması gereken davranışlar saptanır.

Adölesan çağında beslenme durumu ve davranışlar; beslenme sorunlarının temel nedenlerinin yanında psikososyal faktörler, hazır yiyecekleri (fast food) tercih etme, öğün atlama, depresyon, tek yönlü beslenme, alkol, sigara, uyuşturucu kullanımı, vücut şekliyle saplantılı şekilde ilgilenme, kitle iletişim araçları gibi pek çok etmen tarafından etkilenir.

Beslenme eğitiminin etkinliğini azaltan bazı faktörler vardır. Bunlar arasında okuldan alınan mesajların evde desteklenmemesi, öğretmenlerin beslenme konusunda yeterli eğitime sahip olmaması, öğretmenlerin elinde yeterli materyallerin bulunmaması, beslenme eğitiminin önceliğinin düşük olması ve medyada sağlıksız besinleri özendirici reklamların fazlalığı akla ilk gelenlerdir. Bu faktörler en aza indirilmeye çalışılmalı, bu sebeple gerektiğinde aile ve öğretmen işbirliği içerisinde olmalıdır.

Piaget, Bilişsel Gelişim Kuramı’nda çocuğun her dönemde değişik bilişsel yeteneklere sahip olduğunu belirtmiştir. Piaget’e göre bilişsel gelişimde duyu-motor, işlem öncesi, somut işlemler ve soyut işlemler olmak üzere dört dönem vardır. Bunlardan işlem öncesi dönem (2-7 yaş) çocuğun temel kavramları öğrendiği dönemdir. Bu dönemdeki çocuk çevreyi taklit ederek, araştırarak, soru sorarak ve sınıflandırarak öğrenir. Ancak Piaget, işlem öncesi dönemdeki çocukların üst düzeyde sınıflama yapamadıklarını, uyarının renk, şekil ya da ürünün içeriği gibi bir yönüne konsantre olduklarını belirtmiştir. Bu nedenle hemşire besin grupları gibi basit sınıflama yöntemini kullanarak eğitim yapmalıdır. Ayrıca bu yaştaki çocuklar soyut ifadeleri anlayamadıkları için hemşire eğitiminde somut kelimeler kullanmalıdır. Piaget’e göre çocuk, öğrenmede aktif bir role sahiptir. Piaget çocukların kendi yaptıkları etkinlikler üzerinden beslenme kavramlarını öğrenmelerinin daha kolay olduğunu söylemiştir.

İyi eğitimci, etkin iletişimde dinlemenin önemini bilip, karşısındakini iyi dinleyen, iletişimin üç boyutlu olduğunu unutmayan kişidir. Birinci boyut, eğiticinin hasta ile konuşması, ikinci boyut hastanın konuşması, üçüncü boyut da hastanın çevresinin değerlendirilmesidir. Birinci boyutta, eğitimcinin kullanacağı kelimeler, beden dili vb. çok önem taşır. Eğitici, özel soruların ve soru biçiminin eğitilen üzerinde yaratacağı etkileri iyi bilmelidir. Eğiticinin hastayı dinlerken empatik ve destekleyici bir davranış göstermesi, hastayı rahatsız edici davranışlardan örneğin yargılayıcı, alay edici, otoriter tutumlardan kaçınması gerekir

Uygulama: Sorunu tespit edilmiş olan gruba yönelik bilgi aktarımı gerçekleştirilir. Fakat bilindiği gibi sözlü anlatım tek başına yeterli ve kalıcı değildir. Bu nedenle kişilere göstererek ve uygulatarak öğrenme yöntemi uygulanır

Hastanın beslenme öyküsü, temel alınan dört besin grubuna göre ya da değişim listeleri yardımı ile değerlendirilir ve besin bileşim cetvelleri aracılığı ile enerji ve besin ögeleri değerleri hesaplanır. Az ya da fazla tüketilen besinler ya da besin ögeleri ve beslenme ile ilgili değişiklik yapılması gereken davranışlar saptanır. Hastanın diyete uymasını güçleştirebilecek durumların belirlenmesi ve bunların giderilebilmesi için olası çözümlerin ortaya konulması gerekir. Bu aşamada hastanın belirlenen diyet ve davranış değiştirme programına ne derece uyduğu izlenir. İzleme, hasta hastaneden ayrıldıktan sonra periyodik kontrollerle sürdürülür. Hasta hastaneye yakın olmayan bir yöreden geliyorsa kendisine en yakın klinikte bu izlemeyi sürdürecek bir kişi ile teması sağlanır. Uygun yönlendirme yapma imkânı yoksa hasta ile telefon, mektup vb. araçlarla izleme sağlanmaya çalışılmalıdır.

Kültürel etmenler:

Beslenmede gelenek, görenek, inanç ve alışkanlıklara göre benimsenen yanlış alışkanlıkları değiştirmek oldukça güçtür. Bu da yetersiz ve dengesiz beslenmede büyük rol oynar.

Doğru cevap A'dır.

Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin her birinin yeterli miktarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılmasına yeterli ve dengeli beslenme denir

Doğru cevap B'dir.