BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ

Besin hijyeni; herhangi bir besinin temizliği ve tümüyle hastalık yapan etmenlerden uzaklaştırılmış olması anlamına gelmektedir. Bunun yanında tüketilen besinlerin sağlık ve beslenme kurallarına uygun hazırlanmaması, saklanması ve tüketilmesi sonucunda hastalık yapıcı zararlı ögelerin vücuda alınması beslenme sorularına yol açmaktadır.

Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin her birinin yeterli miktarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılmasına yeterli ve dengeli beslenme denir.

Değişik bölge ve toplumların kendilerine özgü yaşam şekli ve beslenme uygulamaları bulunduğundan beslenme eğitiminden önce toplum ya da bireyin yaşam şekli, tutum ve davranışları ve sahip olduğu olanaklar bilinmelidir. Buna bağlı olarak beslenme ile ilgili toplanacak veriler A,B,C ve D şıklarında belirtilmişken E şıkkı yanlıştır.

Eğitim basamaklarından birincisi planlamadır. Burada esas olan eğitimin ne zaman nerede, ne kadar süre verileceği ve hangi mesajları içereceğinin belirlenmesidir. Eğitimin verileceği mekânın önceden hazırlanması, eğitim alacaklar için rahat ve aydınlık bir mekân olması gerekir. Mekân gürültüden uzak olmalı ve uygun havalandırma yapılabilecek durumda olmalıdır. Eğitim için seçilecek zaman, eğitilecekler ve eğitim verecek kişi açısından en uygun zaman olmalıdır. Aç ya da tok karına eğitim almak uygun değildir. Yorucu bir aktiviteden sonra da eğitim almak kolay değildir. Eğiticilerin bu hususlara dikkat etmesi, böyle zamanlarda eğitim vermenin zorunlu olduğu durumlarda tekrarlara daha çok önem vermesi ve eğitilecek kişileri canlı tutacak aktivitelere ağırlık vermesi gerekir.

Ülkemizde 15 farklı ilde, ilköğretim okulları öğretmenlerinin beslenme hakkındaki bilgilerini, bilgi kaynaklarını ölçmeye yönelik yapılan çalışma sonucunda; öğ- retmenlerin %80.9’u beslenme bilgi düzeyi olarak yetersiz ve beslenme bilgileri daha çok medya kaynaklı olduğu saptanmıştır.. Bu duruma çözüm olarak, ev ekono- misi öğretmenlerinin beslenme konusunda daha bilgili olması nedeniyle onlardan yardım alınmalıdır. Bunun yanında okula beslenme konusunda uzmanlaşmış diyetisyen, akademisyenler davet edilerek öğretmenler detaylı bilgilendirilmelidir.

Gebelik ve emziklikte kadının beslenmesindeki dört temel amaçlar:1.Kadının kendi fizyolojik gereksinimini karşılamak,2.Vücudundaki besin maddeleri yedeğini dengede tutmak.3.Gebelikte bebeğin normal gelişimini sağlamak.4.Emziklilikte salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin maddelerini tam olarak karşılamak için yeterli ve dengeli beslenmesi gerekmektedir.

Ekmek, makarna, börek ve pilav ek besinlerden tahıllar grubuna aittir.

Beslenme eğitiminin etkinliğini azaltan bazı faktörler vardır. Bunlar arasında okuldan alınan mesajların evde desteklenmemesi, öğretmenlerin beslenme konusunda yeterli eğitime sahip olmaması, öğretmenlerin elinde yeterli materyallerin bulunmaması, beslenme eğitiminin önceliğinin düşük olması ve medyada sağlıksız besinleri özendirici reklamların fazlalığı akla ilk gelenlerdir.

Sporcu beslenmesinde amaç; sporcunun cinsiyetine, yaşına, günlük fiziksel aktivitesine ve yaptığı spor branşına göre antrenman ve müsabaka dönemlerine yönelik yapılan düzenlemeler ile besinlerin yeterli ve dengeli şekilde alınmasıdır.

Kişinin ekonomik, sosyal, psikolojik durumunun belirlenmesi ve beslenme alışkanlıklarının incelenmesi, uygulamalarının belirlenmesi, gerçekten değişiklik yapmaya ger

Yetersiz ve dengesiz beslenme sorunlarının nedenleri, besin üretim ve dağılımının yetersizliği, satın alma gücünün yetersizliği, çevre kirliliği ve çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmayışı, kültürel etmenler, beslenme bilgisi ve eğitiminin yetersizliğidir.

Beslenme eğitimi; insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin ögelerini yeterli miktarlarda alıp vücudunda kullanması için; bireyde kasıtlı ve istendik davranış oluşturma ve değiştirme sürecidir.

Beslenme ile ilgili toplanacak veriler şunlardır:

-Öncelikle beslenme alışkanlığı, evde tüketilen besin türleri hazırlanması, pişirilmesi ve saklanması ile uygulamalar, günlük öğün sayısı, yemek servis şekli, mevsimlere göre besin tüketimi ve besinlerin sağlığa uygunluğu incelenir.

- Tüketilen besinlerin ev üretimi ya da satın alma yoluyla mı sağlandığı öğrenilir. Besin üretim ve satın alma olanakları yeterlilik derecesi ortaya konur. Gelirin harcama şekli hakkında bilgi edinilir. 

- Çocuk beslenme alışkanlıkları incelenir. Emzirme durumu, gebe ve emzikli beslenme şekli, çocuk, gebe ve emziklilik döneminde evde hangi tür besinlerin bulunduğu, ek besinlerin durumu ve beslenme yönünden olumlu uygulamaların (tarhana, kavurma, pekmez gibi besleyici değerleri yüksek yiyecekler) olup olmadığı belirlenir.

- Ailelerin öğrenim ve kültür düzeyleri, kendilerini geliştirmelerine yardımcı olabilecek radyo, televizyon, yazılı basın gibi olanakların durumu incelenir. 

- Okul öncesi çocukların büyüme ve gelişme durumları incelenerek, geri olan çocukların sayı ve oranları saptanır. 

- Farklı yaş gruplarında sık görülen hastalıkların neler olduğu ve oranları ölüm oranları ve nedenleri, hastalık durumunda nasıl beslenildiği incelenir. 

- Şişmanlık ve bununla ilintili kalp ve diyabet hastalıklarının oranları belirlenir. 

Eğitimde; planlama, kaynakları değerlendirme, organize etme, uygulama, tekrarlama, kontrol etme, düzeltme, yeniden uygulama, yeni durumu tekrarlama ve kontrol etme gibi birbirini izleyen pek çok adımı gerçekleştirmek gerekir

Beslenme eğitimi verecek olan eğitmenin etkili olabilmesi için yeterli bilgi, beceriye sahip olmanın yanı sıra sürekli destek ve denetim görmeleri gerekir. Bu nedenle öncelikle bu kişiler beslenme, diyet, besin bilimi ve beslenme eğitiminin nasıl yapılacağı konularında eğitilmelidirler. İyi bir eğitici genel tanımıyla, öğretmek istediği bilgileri kolay sindirilebilen parçalara ayırabilen ve bunu günlük hayatta kullanılabilir kılan kişidir. Kısacası beslenme konusunda eğitim verecek olan kişi, temel beslenme bilgilerine sahip olmalı, beslenmenin hoşa giden normal fizyolojik bir olay olduğunu kabul etmeli, rolünün uygun beslenme alışkanlıkları kazanılmasına yardım etmek olduğunu unutmamalıdır. Bunun yanında eğitici iyi bir iletişimci olmalıdır. Eğiticinin konuşması, davranışı, kullandığı sözcükler eğitilen üzerinde etki yapan unsurlardır. İyi eğitimci, etkin iletişimde dinlemenin önemini bilip, karşısındakini iyi dinlemelidir.

-Gebelik ve emziklilikte kadının beslenmesinde dört amaç izlenir: 

- Kadının kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılamak,

- Vücudundaki besin maddeleri yedeğini dengede tutmak,

- Gebelikte bebeğin normal gelişmesini sağlamak,

- Emziklilikte de salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin maddelerini tam olarak karşılamak için yeterli ve dengeli beslenmesi gerekmektedir.

Beslenme eğitiminin etkinliğini azaltan bazı faktörler vardır. Bunlar arasında okuldan alınan mesajların evde desteklenmemesi, öğretmenlerin beslenme konusunda yeterli eğitime sahip olmaması, öğretmenlerin elinde yeterli materyallerin bulunmaması, beslenme eğitiminin önceliğinin düşük olması ve medyada sağlıksız besinleri özendirici reklamların fazlalığı akla ilk gelenlerdir. Bu faktörler en aza indirilmeye çalışılmalı, bu sebeple gerektiğinde aile ve öğretmen işbirliği içerisinde olmalıdır.

Adımlar şunlardır: - Değerlendirme
- İnandırma
- Diyete Uymanın Yararları, Diyete Uymamanın Sakıncalarının Belirlenmesi
- Beslenme Düzeninin Değerlendirilmesi ve Değişiklik Yapacağı Alanların Belirlenmesi 
- Diyete Uymasını Güçleştirebilecek Durumlar ve Çözümleri
- Kontrol

Sağlık ocağı ve sağlık evinde göstererek, yaptırarak beslenme eğitimi yapılmalıdır. Beslenme eğitimiyle ilgili yapılacak işler kısaca şöyle özetlenebilir:
1. Öncelikle sağlık ocağına başvuran kişinin problemi saptanır.2. Bu sorunu ilaçla değil de uygun bir beslenmeyle çözülmesi gerektiği vurgulanır. 3. Sağlık ocağında bulunan örnek yiyecekler uygun şekilde hazırlanır ve kişilere yedirilir, eğitim gerekirse toplu olarak yapılır.4. Ev ziyaretleriyle gösterilen uygulamanın doğru bir şekilde yapılıp yapılmadığı kontrol edilir eğer aksaklıklar varsa düzeltme yapılır.

Toplum sağlıklı beslenme ile ilgili eğitilmeli; tutumların davranışa dönüştürülmesi konusunda yönlendirilmelidir. Sağlıklı beslenme ile ilgili dersler ve çeşitli etkinlikler (seminer, sempozyum, bilgilendirme toplantısı, medya programları vb.) ile bilgileri artırılmalı, alışverişlerde son kullanma tarihi ve etiket bilgilerinin okunması alışkanlığı kazandırılmalı, organik tarıma daha fazla pay ayrılarak ürünlerin iç piyasada da tüketilmesi teşvik edilmelidir. Kitle iletişim araçları yolu ile (radyo, tv, gazete vb.) halka yanlış bilgi ve görüş kazandırmaktan kaçınılmalı, doğru bilgilerin halkın tüm kesimlerinin anlayacağı şekilde verilmesi sağlanmalıdır