BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ

Yarı adapte mamalar, iştahsız ve optimal kilo olması istenen bebeklerde başlangıç mamasının yetersiz kaldığı durumlarda kullanılabilen yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlayan doyurucu mamalardır ve bebekler anne sütü almıyorsa ikinci aydan itibaren kullanılabilirler.

Altıncı ayın sonundan itibaren ek besinlere geçiş döneminde verilen kaşık mamaları, bebeklerin günlük diyetlerine eklenmek suretiyle verilir. İştahsız ve optimal kilo olması istenen bebekler için kullanılabilen mamalar ise "kaşık maması" değil, "yarı adapte mama"lardır.

Bu dönemde alınması gereken enerjinin % 15’i proteinden, % 55’i karbonhidratlardan, % 30’u yağlardan gelmelidir.

Malnütrisyon, kötü beslenme anlamına gelir. Kötü beslenme bilinçsiz tüketim, besin kaynaklarının kısıtlılığı gibi nedenlerle yetersiz ve dengesiz beslenme şeklinde olabileceği gibi çeşitli bağımlılıklar ve mental hastalıklar gibi farklı etkenlerle de gerçekleşebilir.

Erken dönemde görülen malnütrisyon belirtileri şunlardır:

İşçilerin çalışma koşulları birbirinden çok farklı olabilir. Bu nedenle bir işçinin günlük standart enerji ihtiyacını doğrudan söyleyebilmek zordur. Ancak gün içerisinde harcadıkları fiziksel efor dikkate alınarak genel bir sınıflandırma yapmak mümkündür. Hafif aktiviteli işler, orta aktiviteli işler; orta-ağır aktiviteli işler ve ağır aktiviteli işlerinde çalışan kişilerin alması gereken enerji miktarları farklıdır.

A ve C vitamininin eksikliğine romatizmal hastalıkları tetikler. Bu nedenle romatizmal hastalıklarda yaş ve cinsiyete göre belirlenmiş olan günlük tüketimden 4-5 kat daha fazla C ve A vitamini alınmalıdır.

Kaşeksi, kanserli hastada anoreksi, kilo kaybı, adipoz doku, kas dokusunun kaybı ve metabolik değişiklikler ile oluşan kompleks bir sendrom olarak tanımlanmaktadır.

Uzmanlar emzikli annelere şunları önermektedir (U.Ü., Beslenme ve Diyet Birimi).
• Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı
besin alınmalıdır.
• Kalsiyum yönünden zengin olan süt, yoğurt ve peynir belirtilen miktarlarda düzenli olarak tüketilmelidir.
• Her gün 1 adet yumurta ve 1 porsiyon etlisebze yemeği veya kuru baklagil yenmelidir.
• Kuru fasulye, nohut, mercimek ve bulgur karışımı yemekler, portakal, mandalina,
domates, maydanoz, yeşil biber, taze soğan gibi C vitamini yönünden zengin sebze
ve meyveler ile birlikte tüketilmelidir.
• Vitaminlerden zengin sebze ve meyveler diyette her öğün tüketmelidir.
• D vitamini besinlerle yeterli miktarda alınamaz. Ancak güneş ışınlarının doğrudan
yansıması ile sağlanır. Bu nedenle güneşlenmeye özen göstermek gerekir.
• Yemeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. Doğal besinlerle yeterince alınamayan iyot, ancak iyotlu tuzun kullanılması ile anne sütünden bebeğe geçer.
• Kuru meyveler ve kuru yemişler yoğun enerjileri yanında demir ve kalsiyum gibi
minerallerden de zengindir. Ağırlık kontrolü de yapılarak bu besinler tüketilebilir.
• Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine taze sıkılmış meyve suları, ayran, limonata tercih edilmelidir.
• Pekmez kan yapıcıdır. Şeker boş enerji kaynağıdır. Şeker yerine tatlı olarak pekmez
yenmesi kansızlığa karşı alınacak önlemlerden birisidir.

Doğru yanıt A'dır.

Hamile bir kadının günlük protein alımı muhakkak normal tüketimden fazla olmalı ve alınan proteinin de en az üçte ikisinin (2/3) yüksek kalitede, yani et, süt, yumurta, peynir, balık gibi tam ve makbul hayvansal protein olmalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yeni doğan bebeğin besini anne sütüdür. Batı ülkelerinde 1950’lerde terk edilmiş olan anne sütüyle beslenme, bilimsel verilerin ışığında 1970’lerden sonra ancak önemsenmeye başlamıştır. Türk kültüründe ise anne sütünün önemli yeri vardır. Anne sütünün önemi çok iyi bilinmekle birlikte emzirme tekniğine fazla dikkat edilmez. Öte yandan emzirmeyi olumsuz etkileyen bazı uygulamalar da vardır (Baysal, 2002: 90):
• Bebek doğduktan sonra ilk emzirme zamanının geciktirilmesi,
• Şekerli süt içirilmesi,
• Lokum, şekerleme ve bal verilmesi,
• Şekerli çay içirilmesi,
• Ek besin verilmesi.

Doğru yanıt D'dir.

Yaşamın her döneminde sağlıklı ve kaliteli bir yaşam için yeterli ve dengeli beslenmek temel koşul iken, büyüme ve gelişmenin hızlandığı, öğrenme ve kavrama işlevlerinin önem kazandığı okul çağında beslenmenin önemi daha da artmaktadır. Ancak okul çağındaki çocuklar artık dış dünyayla tanıştıkları için ebeveynlerin kontrolünden yavaş yavaş çıkmaktadır. Bu nedenle uzmanlar ebeveynlere şunları önermektedir:
• Nutrisyonel durumun yeterliliğini anlayabilmek için boy uzaması izlenir.
• Çocuğun diyetinin nutrisyonel olarak yeterli olduğunun izlenmesinde tutarlı kurallar konmalı ve uygulanmalıdır.
• Beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıkları, mal vücut kitlesini koruyacak şekilde
düzenlenmelidir.
• Aşırı kilo sorunu varsa, çocuk, fiziksel aktivitesini arttırma ve enerji alımını bir
miktar azaltma yolu ile aşırı kilolarından kurtulmak için yüreklendirilmelidir.
• Beslenme ile ilgili diş sorunu gelişme riskinin en aza indiğinden emin olunmalıdır
• Çocuğun sağlıklı gıda seçeneklerini belirleyen güvenilir kaynaklar ile pek de güvenilir olmayan promosyon amaçlı mesajlar arasında ayırım yapabilmesine yardımcı
olunmalıdır.
• Diyetin yağ, kolesterol,şeker ve sodyum içeriği yönünden kısıtlanmasını sağlamalıdır
• Diyetin yeterli lif içermesini sağlayın (çocuğun yaşı +5 g lif ya da vücut ağırlığının
her kg için en az 0.5 g en çok 35 g lif).
• Uygun besin seçenekleri ile demir gereksiniminin karşılanması sağlanmalıdır

Doğru yanıt B'dir.

Ergenlik döneminde gencin günlük enerji ve besin öğesi ihtiyacı yaptığı etkinliklerin derecesine ve süresine göre farklılık gösterir. Gençlerin cinsiyetlerine göre de beslenme ihtiyaçları farklılaşır. O nedenle günlük menü planlarken bu durum dikkate alınmalıdır. Ortalama olarak günlük menüde 2,5 porsiyon süt ve türevleri, 2-2,5 porsiyon et yumurta, kuru baklagiller, 3-4 porsiyon sebze ve meyveler, 6-8 porsiyon tahıl ve türevleri (kızlarda daha az olmalıdır) yer almalıdır (MEB). Bunların yanı sıra adölesanların beslenmesinde şunlar önerilir: (Erkan, http://www.ctf.edu.tr) (Tablo 7.2).
• 11-18 yaş arasındaki erkeklerin günde yaklaşık 2500-2800 kilokalori, kızların ise 2200 kilokalori almaları gerekmektedir.
• Günlük toplam kalorinin %50-60’ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Ancak sükroz, früktoz gibi tatlandırıcılar kalorinin %10-25’ini geçmemelidir.
• Günlük protein miktarları ise 45-60 gramdır.
• Yağlar toplam kalorinin %30’unu, doymuş yağ asitleri de %10’unu geçmemelidir.
• Kemik kütlesinin %45’i ergenlik döneminde oluştuğundan, bu dönemde uygun
miktarda kalsiyum almak çok önemlidir. Günde yaklaşık 1200 mg kalsiyum alımının sağlanabilmesi için ergenlerin her gün 3-4 defa kalsiyumdan zengin gıda
alması önerilmektedir.
• Ergenlik döneminde kas kütlesi arttığı için, yeni kas hücrelerinin enerji için gerekli
oksijeni sağlayabilmeleri için daha fazla demire gereksinimleri vardır. Günlük demir gereksinimi erkeklerde günde 12 mg, kızlarda 15 mg’dır.
• A vitamini, C vitamini, E vitamini ve folat ergenlerin gelişiminde önemli yere
sahiptir.

 Doğru yanıt E'dir.

Daha çok yaşlılıkta oluşan fizyolojik ve metabolik rahatsızlıklar altı grupta toplanabilir
(Erdoğan, 511):
• Beden bileşiminde yaşanan bozulmalar
• Sindirim sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Sinir sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Solunum sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Endokrin sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Bağışıklık sisteminde yaşanan rahatsızlıklar

Doğru yanıt D'dir.

Daha çok yaşlılıkta oluşan fizyolojik ve metabolik rahatsızlıklar altı grupta toplanabilir:
• Beden bileşiminde yaşanan bozulmalar
• Sindirim sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
Sindirim sisteminde yaşanan rahatsızlıkların en sık karşılaşılanı diş rahatsızlıklarıdır.
• Sinir sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Solunum sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Endokrin sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
• Bağışıklık sisteminde yaşanan rahatsızlıklar

Doğru yanıt A'dır.

Beslenme, işçinin çalışma kapasitesini ve üretim hızını etkileyen etmenlerin başında gelmektedir. İşçinin günlük enerji ihtiyacını tam olarak karşılayamadığı durumlarda, çalışma kapasitesi düşmekte ve üretimi azalmaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenme, işçinin vücut direncini azaltarak enfeksiyonlara zemin hazırlamakta, hastalıklara yakalanma sıklığını artırmakta, hastalığın ağır seyrine ve öldürücü komplikasyonların gelişmesine neden olmaktadır (Samur, 2002). Bu nedenle Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) endüstri kuruluşlarındaki beslenme servislerinin, hekimler ve diyetisyenlerin sorumluluğu altında
işletilmesini zorunlu görmektedir. Bu konudaki görevler söyle özetlenmektedir (http://www.izmiralternatif.com/haberdetay/iscilerimizin-beslenmesi/):
1. Endüstri kuruluşlarında isçilere verilen yemeğin, enerji ve besin ögeleri yönünden yeterli ve dengeli olmasında yol göstermek veya planlamayı yapmak,
2. Yemeklerin beslenme ilkelerine, sağlık ve temizlik kurallarına uygun olarak hazırlanmasını, pişirilmesini ve saklanmasını denetlemek,
3. Beslenme ile sağlık arasındaki ilişkiler konusunda isçileri aydınlatmak ve gerektiğinde, işçinin alacağı özel diyeti planlayarak uygulaması için yardımda bulunmak,
4. Sağlığa zarar verici koşullar altında çalışanlara verilecek ek besinler konusunda yol göstermek,
5. Satın alınan besinlerin kaliteli olmasında yol göstermek.

Tüketilebilecekler;
• Süt, bitki çayları
• Haşlama et ya da ızgara et ve tavuk
• Haşlanmış sebze ve meyveler (komposto şeklinde)
• Haşlanmış yumurta, beyaz peynir, kaşar ve dil peyniri, bal, reçel, zeytin
• Pirinç, makarna
• Sade kek, sütlü tatlılar, komposto, jöleli tatlı, lokum, kabak tatlısı
• Zeytinyağı, çiçek yağı, mısırözü yağı
Tüketilmemesi gerekenler;
• Çay, kahve, neskafe, kolalı ve karbonatlı içecekler, alkollü içecekler, konserve, meyve suları
• Kızarmış et veya tavuk, sakatat, şarküteri ürünleri (sucuk, salam vs)
• Sahanda yumurta, diğer peynirler (tulum)
• Kuru fasulye, nohut, bulgur, soğan, mısır gibi gaz yapıcı besinler
• Kızartmalar
• Çikolata, çikolatalı pasta, kuru yemiş, yağda kızarmış hamur tatlıları, tahin helvası
• Margarin, kuyruk yağı
• Acılı baharatlar, turşu, sirke, limon ve greyfurt suyu

Doğru yanıt E'dir.

Dayanıklılık sporları: Fiziksel uygunluğun temel bileşenlerinden biri, dayanıklılıktır. Dayanıklılık sporları, uzun süreli ve düşük şiddetli aktivite gerektiren spor branşlarıdır. 3200 m koşu, kros, maraton, 2000 m kürek gibi sporlar dayanıklılık sporlarına örnektir. Dayanıklılık sporcularının günlük karbonhidrat ihtiyacı, 6-10-12 g/kg/gün, total enerjinin %60-65’idir. Egzersizden 4 saat önce, egzersiz sırasında her 10-15 dakikada bir ve egzersiz bitiminden 15-30 dakika sonra beslenmesi gerekir. Doğru yanıt A'dır.