BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ

Düzenli sağlık kontrollerine gidilmesi , doğru beslenme ve dinlenme alışkanlıklarının yanı sıra, normal gebelik seyrinin ve olası gebelik kompikasyonlarının bilinmesi , bilgi alınacak kaynağın doğru seçilmesi gibi faktörler de gebelik sürecinin kalitesini etkilemektedir. Vurgulanan konular hakkında ideal davranış modellerinin geliştirilmesi ancak anne adaylarının ve gebelerin genel bilgi düzeyini artırmakla yan eğitimle mümkün olacaktır.

Hamile bir kadının günlük protein alımı muhakkak normal tüketimden fazla olmalı ve alınan proteinin de en az üçte ikisinin yüksek kalitede, yani et, süt, yumurta, peynir, balık gibi tam ve makbul hayvansal protein olmalıdır.

Doğumdan sonra annenin beslenmesi yine önemini korumaktadır. Çünkü özellikle ilk 6 ay bebek tamamen anne sütüyle beslenmelidir. Bu da fizyolojik bağla olmasa da aslında annenin hâlâ çocuğun tek besin kaynağı olduğunu gösterir.

Emzirmeyi olumsuz etkileyen bazı uygulamalar da vardır: - Bebek doğduktan sonra ilk emzirme zamanının geciktirilmesi, - Şekerli süt içirilmesi,- Lokum, şekerleme ve bal verilmesi,- Şekerli çay içirilmesi, - Ek besin verilmesi. Dünyanın neresinde yapılırsa yapılsın hiçbir mama yeni doğan bir bebek için anne sütünün yerini tutamaz. Özellikle ilk süt çok önemlidir. Her ne kadar bazı inanışlarda bebeğin sütü geciktirilse de bebek doğduktan hemen sonra beklemeden annesini emmesi gerekir.

Çözüm: Yukarıdaki maddeler Prematüre Mamaların özellikleridir. Bu mamaların enerjisi yüksek olmalıdır. Günlük protein ihtiyacını karşılamaları, karbonhidrat olarak laktoz ve maltodekstrin içermelidir, yağ içeriği en az 2,9 g/100 ml, en fazla 5,6 g/100 ml olmalıdır. Taurin, Karnitin, demir içermelidir. Vitamin ve mineral değerleri uluslararası standartlara uygun olmalıdır.

Çocuklar için en önemli mineraller kalsiyum ve demirdir.

Malnütrisyon; kötü beslenme anlamında kullanılan tıbbi bir terimdir. Kötü beslenme bilinçsiz tüketim, besin kaynaklarının kısıtlılığı gibi nedenlerle yetersiz ve dengesiz beslenme şeklinde olabileceği gibi çeşitli bağımlılıklar ve mental hastalıklar gibi farklı etkenlerle de gerçekleşebilir. Yukarıdaki maddeler malnütrisyanun erken belirtileridir.

Sindirim sisteminde yaşanan rahatsızlıkların en sık karşılaşılan diş rahatsızlıklarıdır. Ayrıca, tükürük ve sindirim enzimlerinin salınımının azalmasıyla besinlerin emilimi de azalmaktadır. Yaşlılarda metabolizma normal insanlara göre daha yavaş olduğu için yediklerinin kolay hazmedilebilir olması gerekir.

Halk arasında en bilineni ve yaygın olanı kireçlenmedir. Aslen hareket eksikliğiyle ilişkilendirilen bu durum beslenmede özellikle C vitamininin eksikliğine bağlanmaktadır. A vitamininin az alımı romatizmal hastalıkları tetikler. Bu nedenle romatizmal hastalıklarda yaş ve cinsiyete göre belirlenmiş olan günlük tüketimden 4-5 kat daha fazla C ve A vitamini alınmalıdır.

Gebelik sürecinde ağırlık kazanımı şu şekildedir:
- Düşük kilolu kadınlar (BKİ<19,8) 12,5-18 kg
- Normal kilolu kadınlar (BKİ:19,8-26) 11,5-16 kg
- Fazla kilolu kadınlar (BKİ26-29) 7-11,5 kg
- Obez kadınlar (BKİ>29) 6-8 kg

Uzmanlar emzikli annelere şunları önermektedir;
- Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı besin alınmalıdır. 
- Kalsiyum yönünden zengin olan süt, yoğurt ve peynir belirtilen miktarlarda düzenli olarak tüketilmelidir.
- Her gün 1 adet yumurta ve 1 porsiyon etli sebze yemeği veya kuru baklagil yenmelidir.- Kuru fasulye, nohut, mrcimek ve bugur karışımı yemekler, portakal, mandalina, domates, maydanoz, yeşil biber, taze soğan gibi C vitamini yönünden zengin sebze ve meyveler ile birlikte tüketilmelidir.
- Vitaminlerden zengin sebze ve meyveler diyette her öğün tüketmelidir.
- D vitamin besinlerle yeterli miktarda alınamaz. Ancak güneş ışınlarının doğrudan yansıması ile sağlanır. Bu nedenle güneşlenmeye özen göstermek gerekir.
- Yemeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır.  Doğal besinlerle yeterince alınamayan iyot, ancak iyotlu tuzun kullanılması ile anne sütünden bebeğe geçer. - Kuru meyveler ve kuru yemişler yoğun enerjileri yanında demir ve kalsiyum gibi minerallerden de zengindir. Ağırlık kontrolü de yapılarak bu besinler tüketilebilir.
- Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine taze sıkılmış meyve suları, ayran, limonata tercih edilmelidir.
- Pekmez kan yapıcıdır. Şeker boş enerji kaynağıdır. Şeker yerine tatlı olarak pekmez yenmesi kansızlığa karşı alınacak önlemlerden birisidir.

Süt çocuğunda beslenmenin temel ilkeleri şu şekilde sıralanabilir: 
- Doğumdan itibaren başlamak üzere çocuklar ilk 6 ay tek başına anne sütü ile beslenmelidir. Anne sütü verilmesi 6 aydan sonra başlanan uygun ek besinlerle 2 yaşına kadar sürdürülmelidir. 
- Çocuğa verilecek besinler onun sindirim sistemi fonksiyonlarına (emme- yutma vb) uygun olmalıdır.
- Yenidoğanın sindirim sistemi enzimleri belirli aylara kadar yeterli değildir. Bu nedenle verilecek besinler çocuğun sindirim sistemine uygun olmalıdır.
- Besinlerin mideyi terk etme hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterir.
- Günlük toplam verilen besin miktarı çocuğun enerji ve besin ögeleri gereksinimini sağlamalıdır.
- Çocuğa verilecek besinlerin temizlik ve sağlık koşullarına uygun olarak hazırlanması gerekir.

Yarı adapte mamalar: İştahsız ve optimal kilo olması istenen bebeklerde başlangıç mamasının yetersiz kaldığı durumlarda kullanılabilen yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlayan doyurucu mamalardır ve bebekler anne sütü almıyorsa ikinci aydan itibaren kullanılabilirler.

Çocuğa beslenme alışkanlığı kazandırılırken ailelerin dikkat etmesi gereken bazı konular vardır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Besin çeşitliliği fazla, besleyici değeri yüksek, az miktarla gereksinmeyi karşılayabilecek yemekler hazırlanmalıdır.
- Çocuk, aile sofrasına oturtularak kendi kendine yemek yeme alışkanlığını kazanmalıdır.
- Çocuğa, yemek yeme saatleri ile televizyon ve oyun saatlerini ayırt etme davranışı kazandırılmalıdır.
- Öğün aralıkları belirli olmalı. Tatlılara odaklanmaktan sakınılmalıdır.
- Çocuğun kendi tabağına, kendi servisini yapma olanağı sağlanmalıdır.
- Çocuğun tabağına, tüketebileceği miktar kadar yemek konulmalı.
- Çocuk, aile ile aynı yemekleri yiyebilir. Ancak hazırlanan yemekler; aşırı tuzlu, acılı, baharatlı ve aşırı yağlı olmamalıdır.
- Çocuğun beslenmesi ek zaman ve dikkat gerektirir. Sabırlı davranmalı, çocuk yüreklendirilmeli, yerken denetlenmelidir.
- Çocuk, yemekle değil sevgi ve ilgi ile ödüllendirilmelidir.

Adölesanların beslenmesinde şunlar önerilir:
- 11-18 yaş arasındaki erkeklerin günde yaklaşık 2500-2800 kilokalori, kızların ise, 2200 kilokalori almaları gerekmektedir. 
- Günlük toplam kalorinin %50-60’ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Ancak sükroz, früktoz gibi tatlandırıcılar kalorinin %10-25’ini geçmemelidir.
- Günlük protein miktarları ise 45-60 gramdır.
- Yağlar toplam kalorinin %30’unu, doymuş yağ asitleri de %10’unu geçmemelidir.
- Kemik kütlesinin %45’i ergenlik döneminde oluştuğundan, bu dönemde uygun miktarda kalsiyum almak çok önemlidir. Günde yaklaşık 1200 mg kalsiyum alımının sağlanabilmesi için ergenlerin her gün 3-4 defa kalsiyumdan zengin gıda alması önerilmektedir.
- Ergenlik döneminde kas kütlesi arttığı için, yeni kas hücrelerinin enerji için gerekli oksijeni sağlayabilmeleri için daha fazla demire gereksinimleri vardır. Günlük demir gereksinimi erkeklerde günde 12 mg, kızlarda 15 mg’dır.
- A vitamin, C vitamin, E vitamini ve folat ergenlerin gelişiminde önemli yere sahiptir.

Yaşlılık döneminde yeterli ve dengeli beslenmek için her öğünde 4 temel besin grubundan yeterli miktarda tüketilmesine ve besin çeşitliliğinin sağlanmasına özen gösterilmelidir. Kalsiyum içeriği yüksek olan besinlerden az yağlı veya yağsız süt yoğurt ve peynir, günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve, posa ihtiyacı için kuru baklagiller, beyaz margarin, tereyağı, kuyruk yağı gibi katı yağların yerine zeytinyağı ve diğer bitkisel sıvı yağlar tercih edilmelidir. Kırmızı et yerine beyaz et (tavuk, hindi) ve balık eti tüketilmelidir. Ayrıca sakatatların tüketiminden kaçınılmalı, yağlı tohumlar önerilen miktarlarda dönemde sıvı tüketiminin arttırılması da yararlıdır.

İşçilerin çalışma koşulları birbirinden çok farklı olabilir. Bu nedenle bir işçinin günlük standart enerji ihtiyacını doğrudan söyleyebilmek zordur. Bununla birlikte işçilerin gün içerisinde harcadıkları fiziksel efor dikkate alınarak genel bir sınıflandırma yapmak mümkündür. Buna göre; büro işleri, hafif aktiviteli işler; hafif sanayi işleri orta aktiviteli işler; tarım işleri orta-ağır aktiviteli işler ve tomruk, maden, inşaat işleri ağır aktiviteli işler olarak gruplanmaktadır.

Kaşeksi; kanserli hastada anoreksi, kilo kaybı, adipozdoku, kas dokusunun kaybı ve metabolik değişiklikler ile oluşan kompleks bir sendrom olarak tanımlanmaktadır. Kanser vakalarında kemoterapinin düzenli olması hastalıkla mücadelede çok önemlidir. Ancak kilo kaybı, kilo artışı, nezle, yüksek ateş vb. pek çok değişken kemoterapiyi aksatan durumlardır.

Dayanıklılık sporları; fiziksel uygunluğun temel bileşenlerinden biri, dayanıklılıktır. Dayanıklılık sporları, uzun süreli ve düşük şiddetli aktivite gerektiren spor branşlarıdır. 3200 m koşu, kros, maraton, 2000 m kürek gibi sporlar dayanıklılık sporlarına örnektir. Dayanıklılık sporcularının günlük karbonhidrat ihtiyacı, 6-10-12 g/kg/gün, total enerjinin %60- 65’idir. Egzersizden 4 saat önce, egzersiz sırasında her 10-15 dakikada bir ve  egzersiz bitiminden 15-30 dakika sonra beslenmesi gerekir

Beslenme, insan hayatının doğumdan ölüme kadar her döneminde önem verilmesi gereken bir konudur. Sağlıklı bireylerin yetişmesi, doğru ve sağlıklı beslenme ile mümkün olur. Ancak sağlıklı beslenme ile ilgili bilgiler özel durumu olmayan yetişkin bireyleri kapsar. Öte yandan bazı özel durumlardaki beslenmede olağanın dışına çıkılır. Bunlar; çocukluk dönemi, ergenlik dönemi, yaşlılık gibi yas ile alakalı durumlar olabileceği gibi gebelik dönemi, emzirme dönemi, isçi beslenmesi, sporcu beslenmesi ve hastalıklar sırasında beslenme de olabilir.