BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ

Metabolizmanın amacı;

-Enerji yönünden zengin organik bileşikleri enerjisi düşük ürünlere doğru yıkarak enerjiyi serbest bırakmak,

-Enerji yönünden zengin depo maddelerinin sentezini yapmak,

- Organizmaya dışarıdan giren veya metabolizma olayları sırasında oluşan zehirli maddeleri zehirsiz hale dönüştürmektir.

Karbonhidrat, protein ve yağların sindirimi sonucunda vücut dört farklı besin ögesi elde etmiş olur.

Vücut tarafından kullanıma uygun kalori değerine Metebolize Edilebilir Enerji denir.

Sindirilebilir Enerji vücut tarafından emilen besinlerin kalori değerleridir.

Meyveler, sebzeler, tam tahıllar, yağsız et ve süt ürünlerinin besleyici yoğunluğu yüksektir.

Bazal metebolizma hızın kişiler arasında farklılıklar göstermesi nedenlerinden biri; Vücut hastalıklarla mücadele ederken daha fazla enerji harcamasıdır.

Enerji gereksinimini etkileyen parametreler; vücut ağırlığı ve hacmi, yaş, özel yaşam dönemleri, iklim koşullarıdır.

Jul bilimsel olarak kabul gören enerji birimi olmasına rağmen genellikle beslenme uzmanları tarafından besin maddelerinin içerdiği enerjiyi belirtmek için jul yerine ka- lori birimi tercih edilmektedir. Kalori (cal) normal atmosfer basıncı (1 atm ) altında bir gram saf suyun sıcaklığını 14,5 °C den 15,5 °C sıcaklığına bir derece artırmak için gerekli olan enerji miktarı olarak tanımlanabilir.

Katabolizma; karbonhidrat, yağ ve proteinlerin basit moleküllere yıkımı ile serbest enerjinin elde edildiği metabolizma fazıdır.

Besin maddelerinin içerdiği toplam enerji miktarını belirlemek için “bomba kalori- metresi” kullanılmaktadır. Bir sabit hacim kalorimetresi olan bomba kalorimetresinde ölçüm izole bir sistem içine yerleştirilmiş bomba denen tepkime kabı içerisinde belli bir ağırlığa sahip besin maddesinin tamamen yakılması sonucu meydana gelen ısıdaki artışın tespit edilmesi prensibine göre yapılır.

Besinlerin verdikleri enerji miktarları hesaplanırken; sindirim, emilim, dışkı ve idrardan kaynaklanan kayıplar dikkate alınarak, kalorimetrede bulunan enerji değerlerinde düzeltmeler yapılır. Bulunan bu değerler, besin ögelerinin vücutta verdikleri gerçek enerji miktarıdır ve buna besin ögelerinin “metabolize edilebilir enerji değeri” denir.

Enerji yoğunluğu ise besinle alınan enerjinin besinin ağırlığına oranıdır. Meyve ve sebzeler ağırlıklarına göre oldukça az enerji verirler. Dolayısıyla enerji yoğunlukları düşüktür. Günlük toplam tüketimde su ve posa enerji yoğunluğunu dengelemek açısından önemlidir.

Tam istirahat halinde organların çalışması için harcanan enerji miktarına bazal metabolizma hızı (BMR) denir. BMR yerine dinlenme metabolik hız deyimi de kullanılmaktadır.

Vücudun günlük enerji gereksinimi bazal metabolizma hızı (BMR), fiziksel aktivite (PA) ve besinlerin termik etkisinin (TEF) toplamıdır. BMR, toplam metabolizma hızının %60’ına eşittir. Geriye kalan enerjinin %10-15’lik kısmı almış olduğumuz gıdaların emilimi sırasında harcanır. Kalan %15-30’luk kısmı ise gün içindeki fiziksel faaliyetler için harcanır.

Kişinin yaptığı her hareket özelliğine göre farklı miktarlarda enerji gerektirir. Özellikle çalışma hayatında yapılan işin türü ve süresine bağlı olarak günlük enerji gereksinimi değişiklik gösterir. Enerji gereksinimini etkileyen parametreler vücut ağırlığı ve hacmi, yaş, özel yaşam dönemleri (gelişme, gebelik, emzirme vb.) ve iklim koşullarıdır. Vücut ağırlığı ve hacmi arttıkça enerji gereksinimi de artar.

Beden yapısının uygunluğunun belirlenmesinde en kullanışlı yaklaşım beden kitle indeksi (BKİ) hesaplamasıdır. BKİ, vücut ağırlığının boy uzunluğunun karesine bölünmesi ile hesaplanır. Hesaplanan BKİ değerleri oluşturulmuş çizelgeler kullanılarak vücut yapısının durumu belirlenir.

Sağlıklı bir yaşam sürdürmek için enerji dengesinin sağlanması gerekmektedir. Kişilerin vücut ağırlıklarını dengede tutmaları için besinlerden aldıkları enerji ile harcadıkları enerji miktarının eşit olması gerekir. Beslenme düzeniyle alınan enerjinin vücudun toplam enerji ihtiyacından az olması zayıflığı, çok olması ise şişmanlığı ortaya çıkmaktadır.

Sağlıklı bir yasam sürebilmek için enerji yönünden dengeli ve yeterli bir beslenme düzeninin oluşturulması gerekmektedir. Yapılan araştırmalar sürekli olarak aşırı veya yetersiz enerji içeren bir beslenmenin kronik sağlık sorunlarını beraberinde getirdiğini ortaya koymaktadır. Özellikle kilo/boy ilişkisine dayanılarak yapılan araştırmalara göre belirlenen kriterler ile kişinin sağlıklı bir vücut yapısına sahip olup olmadığı tespit edilebilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Jul bilimsel olarak kabul gören enerji birimi olmasına rağmen genellikle beslenme uzmanları tarafından besin maddelerinin içerdiği enerjiyi belirtmek için jul yerine kalori birimi tercih edilmektedir. Kalori (cal) normal atmosfer basıncı (1 atm ) altında bir gram saf suyun sıcaklığını 14,5 °C den 15,5 °C sıcaklığına bir derece artırmak için gerekli olan enerji miktarı olarak tanımlanabilir. Ancak insanın ihtiyaç duyduğu enerji miktarları kalori birimi cinsinden çok büyük değerlerdedir. Kullanımı daha rahat olması nedeniyle kalori yerine bir kilogram saf suyun sıcaklığını bir derece artırmak için gerekli enerji miktarı olan kilokalori (kcal) birimi kullanılmaktadır.

Tüm canlılar yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Beş inlerle vücuda alınan karbonhidrat, yağ ve proteinler sindirildikten sonra emilerek kan yoluyla hücrelere taşınır. Tepkimeler yoluyla moleküller parçalanır, kimyasal bağlar kopar ve saklı enerji açığa çıkar. Moleküllerin parçalanmasıyla serbest duruma geçen enerji yasamın sürdürülmesi ve fiziksel hareketler için kullanılır. Canlılarda maddelerin uğradığı tüm kimyasal değişiklikler metabolizma olarak tanımlanır. Bu değişiklikler anabolizma (sentez) ve katabolizma (yıkım) olmak üzere iki çeşittir.