BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ - Deneme Sınavı - 6

Kaşeksi; kanserli hastada anoreksi, kilo kaybı, adipozdoku, kas dokusunun kaybı ve metabolik değişiklikler ile oluşan kompleks bir sendrom olarak tanımlanmaktadır. Kanser vakalarında kemoterapinin düzenli olması hastalıkla mücadelede çok önemlidir. Ancak kilo kaybı, kilo artışı, nezle, yüksek ateş vb. pek çok değişken kemoterapiyi aksatan durumlardır.

Dayanıklılık sporları; fiziksel uygunluğun temel bileşenlerinden biri, dayanıklılıktır. Dayanıklılık sporları, uzun süreli ve düşük şiddetli aktivite gerektiren spor branşlarıdır. 3200 m koşu, kros, maraton, 2000 m kürek gibi sporlar dayanıklılık sporlarına örnektir. Dayanıklılık sporcularının günlük karbonhidrat ihtiyacı, 6-10-12 g/kg/gün, total enerjinin %60- 65’idir. Egzersizden 4 saat önce, egzersiz sırasında her 10-15 dakikada bir ve  egzersiz bitiminden 15-30 dakika sonra beslenmesi gerekir

Beslenme, insan hayatının doğumdan ölüme kadar her döneminde önem verilmesi gereken bir konudur. Sağlıklı bireylerin yetişmesi, doğru ve sağlıklı beslenme ile mümkün olur. Ancak sağlıklı beslenme ile ilgili bilgiler özel durumu olmayan yetişkin bireyleri kapsar. Öte yandan bazı özel durumlardaki beslenmede olağanın dışına çıkılır. Bunlar; çocukluk dönemi, ergenlik dönemi, yaşlılık gibi yas ile alakalı durumlar olabileceği gibi gebelik dönemi, emzirme dönemi, isçi beslenmesi, sporcu beslenmesi ve hastalıklar sırasında beslenme de olabilir.

Gebelik döneminde annenin sağlıklı beslenmesi, fetüsün büyümesi ve gelişmesi ile ilgili olduğu gibi gebelik süresince de anne sağlığını etkileyen çok önemli bir konudur. Ayrıca doğum sonrası dönemde de süt verimini etkilemektedir. Gebelik döneminde annenin yetersiz ve dengesiz beslenmesi bebeğin boyu, kilosu, fizyolojik yapısı ile ilgili olduğu gibi zihinsel gelişimi ile de ilgilidir. Özellikle beyin yapısının şekillendiği birinci üç aylık dönemde yetersiz ve dengesiz beslenme, bebeğin mental gelişiminde kalıcı gerilik oluşturmaktadır.

Gebelik süreci annenin hem kendini hem de bebeği beslediği dönem olması bakımından vücudun enerji, protein, mineral ve vitamin ihtiyacı da buna göre değişmektedir. Fetüs ve plesentanın büyümesi ve annenin dokularının yapı kazanması için gebelikte enerji ihtiyacı artar. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre gebe bir kadın ortalama 12,5 kg’lık bir ağırlık kazanmakta ve bunun için de 80.000 kilokalori gerekmektedir.

Uzmanlar emzikli annelere şunları önermektedir: - Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı besin alınmalıdır. - Kalsiyum yönünden zengin olan süt, yoğurt ve peynir belirtilen miktarlarda düzenli olarak tüketilmelidir. - Her gün 1 adet yumurta ve 1 porsiyon etli sebze yemeği veya kuru baklagil yenmelidir. - Kuru fasulye, nohut, mercimek ve bulgur karışımı yemekler, portakal, mandalina, domates, maydanoz, yeşil biber, taze soğan gibi C vitamini yönünden zengin sebze ve meyveler ile birlikte tüketilmelidir. - vitaminlerden zengin sebze ve meyveler diyette her öğün tüketmelidir. - D vitamini besinlerle yeterli miktarda alınamaz. Ancak güneş ışınlarının doğrudan yansıması ile sağlanır. Bu nedenle güneşlenmeye özen göstermek gerekir. - emeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. Doğal besinlerle yeterine alınama-yan iyot, ancak iyotlu tuzun kullanılması ile anne sütünden bebeğe geçer. - Kuru meyveler ve kuru yemişler yoğun enerjileri yanında demir ve kalsiyum gibi minerallerden de zengindir. Ağırlık kontrolü de yapılarak bu besinler tüketilebilir. - Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine taze sıkılmış meyve suları, ayran, limonata tercih edilmelidir. - Pekmez kan yapıcıdır. Şeker boş enerji kaynağıdır. Şeker yerine tatlı olarak pekmez yenmesi kansızlığa karsı alınacak önlemlerden birisidir.

Emzirmeyi olumsuz etkileyen uygulamalar şunlardır: - Bebek doğduktan sonra ilk emzirme zamanının geciktirilmesi, - Şekerli süt içirilmesi, - Lokum, şekerleme ve bal verilmesi, - Şekerli çay içirilmesi, - Ek besin verilmesi.

Süt çocuğunda beslenmenin temel ilkeleri şunlardır: - Doğumdan itibaren başlamak üzere çocuklar ilk 6 ay tek başına anne sütü ile beslenmelidir. Anne sütü verilmesi 6 aydan sonra başlanan uygun ek besinlerle 2 yaşına kadar sürdürülmelidir. - Çocuğa verilecek besinler onun sindirim sistemi fonksiyonlarına (emme-yutma vb) uygun olmalıdır. - Yenidoğanın sindirim sistemi enzimleri belirli aylara kadar yeterli değildir. Bu nedenle verilecek besinler çocuğun sindirim sistemine uygun olmalıdır. - Besinlerin mideyi terk etme hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterir. - Günlük toplam verilen besin miktarı çocuğun enerji ve besin ögeleri gereksinimini sağlamalıdır.  Çocuğa verilecek besinlerin temizlik ve sağlık koşullarına uygun olarak hazırlanması gerekir.

Uzmanlar okul çağı beslenmesi için şunların yapılmasını önermektedirler: Nutrisyonel durumun yeterliliğini anlayabilmek için boy uzaması izlenir. - Çocuğun diyetinin nutrisyonel olarak yeterli olduğunun izlenmesinde tutarlı kurallar konmalı ve uygulanmalıdır. - Beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıkları, mal vücut kitlesini koruyacak şekilde düzenlenmelidir. - Aşırı kilo sorunu varsa, çocuk, fiziksel aktivitesini arttırma ve enerji alımını bir miktar azaltma yolu ile aşırı kilolarından kurtulmak için yüreklendirilmelidir. - Beslenme ile ilgili diş sorunu gelişme riskinin en aza indiğinden emin olunmalıdır - Çocuğun sağlıklı gıda seçeneklerini belirleyen güvenilir kaynaklar ile pek de güvenilir olmayan promosyon amaçlı mesajlar arasında ayırım yapabilmesine yardımcı olunmalıdır.
- Diyetin yağ, kolesterol, şeker ve sodyum içeriği yönünden kısıtlanmasını sağlamalıdır. - Diyetin yeterli lif içermesini sağlayın. - Uygun besin seçenekleri ile demir gereksiniminin karşılanması sağlanmalıdır.

Ergenlik dönemi beslenmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar şöyledir:
- 11-18 yaş arasındaki erkeklerin günde yaklaşık 2500-2800 kilokalori, kızların ise 2200 kilokalori almaları gerekmektedir. - Günlük toplam kalorinin %50-60’ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Ancak sükroz, früktoz gibi tatlandırıcılar kalorinin %10-25’ini geçmemelidir. - Günlük protein miktarları ise 45-60 gramdır. - Yağlar toplam kalorinin %30’unu, doymuş yağ asitleri de %10’unu geçmemelidir. - Kemik kütlesinin %45’i ergenlik döneminde oluştuğundan, bu dönemde uygun miktarda kalsiyum almak çok önemlidir. Günde yaklaşık 1200 mg kalsiyum alımının sağlanabilmesi için ergenlerin her gün 3-4 defa kalsiyumdan zengin gıda alması önerilmektedir. - Ergenlik döneminde kas kütlesi arttığı için, yeni kas hücrelerinin enerji için gerekli oksijeni sağlayabilmeleri için daha fazla demire gereksinimleri vardır. Günlük demir gereksinimi erkeklerde günde 12 mg, kızlarda 15 mg’dır. - A vitamini, C vitamini, E vitamini ve folat ergenlerin gelişiminde önemli yere sahiptir.

Daha çok yaşlılıkta oluşan fizyolojik ve metabolik rahatsızlıklar altı grupta toplanabilir. Bunlar: - Beden bileşiminde yaşanan bozulmalar - Sindirim sisteminde yaşanan rahatsızlıklar - Sinir sisteminde yaşanan rahatsızlıklar
- Solunum sisteminde yaşanan rahatsızlıklar - Endokrin sisteminde yaşanan rahatsızlıklar - Bağışıklık sisteminde yaşanan rahatsızlıklar

Terapöt­k mamalar: Laktozlu, laktozsuz mamalar olarak ikiye ayrılır. Laktozsuz mamalar soya bazlı, süt bazlı, elemental veya modüler olabilir.

Her ne kadar bazı inanışlarda bebeğin sütü geciktirilse de bebek doğduktan hemen sonra beklemeden annesini emmesi gerekir.

Kolostrum, doğumdan sonra salgılanan ilk süt olup, 3-5 gün devam eder, miktarı az olmasına karsın içeriğindeki fazla protein, enerji ve aktif immünolojik maddeler sayesinde süt miktarı artana kadar bebegin tüm gereksinimlerini karsılar ve enfeksiyonlardan korunmasını sağlar.

Çocuk, yemekle değil sevgi ve ilgi ile ödüllendirilmelidir.

Çocuklar ­içi­n en önemli­ m­ineraller kals­iyum ve demi­rd­ir. Kals­iyum yetmezl­iğ­inde rasşit­izm, demi­r yetmezl­iğinde kansızlık olusur.

Yaşlılarda tuz tüketimi azaltılması gerektiğinden pastırma tüketimi sınırlandırılmalıdır.

madencilik, ormancılık, demir-çelik sanayi, yüksek ısılı fırın isçileri  ağır isçiliğe örnekken, marangozluk orta aktiviteli işlere dahildir.

Ülser hastaları tarafından özellikle haşlama yöntemiyle pişirilen yemekler tercih edilmeli, baharatlı, gaz yapıcı, asit salgılamasını tetikleyici gıdalardan ve kızartmalardan kaçınılmalıdır.

çölyak hastalığı ince bağırsaga hasar veren glutenin yiyeceklerin alımı ile besin emilimini bozan sindirim sistemi hastalığıdır.