BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ - Deneme Sınavı - 9

Bir aminoasit molekülünün karboksil grubu ile diğer bir aminoasit molekülünün amino grubu, enzimatik reaksiyonla aralarında bir peptit bağı oluştururlar. Bu yolla 2 ila 20 aminoasidin birbirine bağlanarak oluşturduğu moleküllere peptid, daha büyük ve uzun zincirli moleküllere ise polipeptid veya protein adı verilir.

Lipitler metanol, kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde kolaylıkla çözünen, suda çok az çözünen veya hiç çözünmeyen biyolojik kaynaklı, büyük moleküllü maddelerdirler.

Lipitler organik çözücülerde kolaylıkla çözünen biyolojik kaynaklı, büyük moleküllü maddelerdirler. Yapı olarak yağ asitleri ile çeşitli alkol gruplarının esterlerinden oluşurlar. Lipitler hücre zarının yapısına girerler, termal ve mekanik izolasyon görevi görürler, enerji kaynağı olarak kullanılırlar. Bazı özel lipitler vücutta çeşitli metabolik olaylarda kritik görevler de üstlenirler. Gliserol ve yağ asitlerinin oluşturduğu esterler yağlar olarak bilinir. Yağ asitlerinin birçoğu vücut tarafından sentezlenebilmekle birlikte linoleik asit ve alfa linolenik asit beslenme ile alınması gereken elzem yağ asitleridir. Lipitler, hidrolitik parçalanma sonucunda hidroliz olanlar ve olmayanlar olarak iki grup altında incelenebilirler. Hidroliz olan lipitlerin bileşenleri, birbirlerine ester bağlarıyla bağlıdır ve enzimatik veya kimyasal yolla kolay parçalanırlar. Hidroliz olmayan lipitler ise alkanları ve karotenoidleri içeren hidrokarbonlardır. Lipit alkolleri de hidroliz olmazlar. Bunlar uzun- zincirli alkanolleri ve kolesterol gibi halkalı sterolleri ve estradiol ve testosteron gibi steroidleri içerirler.

Organizmanın yaşamsal faaliyetlerini sürdürülebilmek için az miktarda ihtiyaç duyduğu organik maddelere vitamin denir.

A vitamini özellikle deri, kemikler ve üreme organlarıyla, gebelerde fetüsün sağlıklı gelişimi ve gece görüşü için gereklidir. Eksikliğinde gece körlüğü, gözlerde kuruluk ve enfeksiyon, cilt hastalıkları ve büyüme geriliği görülebilir.

D vitamini eksikliğinde kemiklerde eğrilik (raşitizm) ve kırılganlık meydana gelmektedir.

Disakkaritler, iki monosakkarit molekülünün birleşmesi ile meydana gelen karbonhidratlardır. Bunlara en önemli örnekler sakkaroz (sukroz), maltoz ve laktozdur. Laktoz, sütte bulunan bir bileşiktir ve yapı itibariyle bir molekül glukoz ile bir molekül galaktozdan oluşur. Sofra şekeri olarak da bilinen sakkaroz (sukroz) ise bir molekül glukoz ile bir molekül fruktoz oluşmuştur. Maltoz ise iki molekül glukozdan oluşmuştur.

Proteinler, vücudumuzda gerçekleşen tüm süreçlerin temelinde yer alan kompleks yapıdaki büyük molekülerdir. Tüm organların oluşumu, yapısal tamlığı, fonksiyonel olarak düzgün çalışması, yenilenmesi ve büyüme, proteinler ile gerçekleşmektedir.

1 gram protein ile yaklaşık 4 kilokalori enerji elde edilmektedir.

Güncel bilgilere göre doğada genetik kod içinde yer alan ve protein yapımında kullanılan (proteinojenik) 22 çeşit aminoasit bulunmaktadır.

Proteinler vücuda alındıktan sonra, kimyasal yapılarına göre değişmekle birlikte, genellikle yüzde doksana yakın oranda sindirilirler. Pişirme, sindirimi kolaylaştırabilmekle birlikte genellikle hayvansal proteinler, bitkisel proteinlere göre daha kolay sindirilirler. Aminoasitlerden yola çıkılarak üretilen proteinler işlevlerini tamamladıktan sonra yıkılarak tekrar yapıtaşlarına dönüşürler. Açığa çıkan aminoasitler ya üre olarak vücuttan atılırlar veya tekrar protein üretiminde kullanılırlar.

Enerji üretiminde karbonhidrat ve yağlardan sonra üçüncü basamakta yıkıma uğrayan ve enerji kaynağı olarak kullanılan başlıca moleküller proteinlerdir.

Günlük protein gereksinimi sağlıklı insan için günde kilogram başına 0.8-1.0 gramdır.

Elzem aminoasitlerce zengin besinlere özellikle 2-5 yaş grubu çocuklarında daha fazla ihtiyaç duyulur.

Lipitler, hidrolitik parçalanma sonucunda hidroliz olanlar ve olmayanlar olarak iki grup altında incelenebilirler. Hidroliz olan lipitlerin bileşenleri, birbirlerine ester bağlarıyla bağlıdır ve enzimatik veya kimyasal yolla kolay parçalanırlar. Hidroliz olmayan lipitler ise alkanları ve karotenoidleri içeren hidrokarbonlardır. Lipit alkolleri de hidroliz olmazlar.

Lipitler yakıldığında, aynı miktardaki karbonhidrat veya proteine göre daha fazla enerji üretirler. 1 gram lipit, yaklaşık 9 kilokalori enerji verir.

Organizmanın faaliyetlerini sürdürülebilmek için sınırlı miktarlarda ihtiyaç duyduğu yaşamsal organik maddelere vitamin denir.

Bir aminoasit molekülünün karboksil grubu ile diğer bir aminoasit molekülünün amino grubu, enzimatik reaksiyonla aralarında bir peptit bağı oluştururlar. Bu yolla 2 ila 20 aminoasidin birbirine bağlanarak oluşturduğu moleküllere peptid, daha büyük ve uzun zincirli moleküllere ise polipeptid veya protein adı verilir.

Proteinler, vücutta organizmaya özel görevleri üstlenen moleküllerdir. Yapıtaşları olan aminoasitler, yapılarında bir amino, bir karboksil ve bir yan zincir grubu taşırlar. Aminoasitler, birbirleri arasında, sahip oldukları amino ve karboksil grupları üzerinden oluşan bağlarla birleşerek peptidleri, peptidler de proteinleri oluştururlar. İnsan vücudunda protein yapımında görev alan 21 proteinojenik aminoasit vardır. Bunlardan 12 tanesi vücut tarafından üretilebilirken 9 tanesinin beslenme ile alınması zorunludur. Proteinler çok çeşitli kimyasal yapılarda olabilmekle birlikte yapısal özellikleri bakımından dört farklı düzeyde incelenirler. Proteinler vücutta birçok görevi üstlenirler. Organların oluşumu, yapısal tamlığı, fonksiyonel olarak düzgün çalışması, yenilenmesi ve büyüme, proteinler ile gerçekleşmektedir. Kısaca organizmayı, kendine özgü dengesi içerisinde çalışabilir tutan ve canlılığını sürdürebilmesini sağlayan en önemli bileşikler proteinlerdir.