BESLENMENİN TEMEL İLKELERİ - Deneme Sınavı - 12

Günümüzde kardiyovasküler hastalıklar, pek çok kanser türü, obezite, hipertansiyon, diyabet, alerjik hastalıklar, osteoporoz ve diş çürükleri gibi birçok kronik hastalığın önlenmesinde beslenmenin anahtar rol oynadığı bilinmektedir.

Obezite: Obezite günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli sağlık sorunları arasında yer almaktadır. Obezite genel olarak bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranının aşırı artması sonucu boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının arzu edilen düzeyin üstüne çıkmasıdır ( T. C. Sağlık Bakanlığı, 2015).

Beslenme, hastalıkların tedavisinde olduğu kadar, sağlığın korunmasında da esastır. Günümüzde kardiyovasküler hastalıklar, pek çok kanser türü, obezite, hipertansiyon, diyabet, alerjik hastalıklar, osteoporoz ve diş çürükleri gibi birçok kronik hastalığın önlenmesinde beslenmenin anahtar rol oynadığı bilinmektedir.

Bütün insanlar büyüme, gelişme, üreme, dokuların yenilenmesi, enerji temini kısacası sağlıklı bir şekilde yasam sürdürebilmek için besinlere gereksinim duyarlar. Ancak gerek-sinim çeşitli durumlara göre farklılık gösterir. Bunlar:
- Yaş - Cinsiyet - Büyüme durumu - Genetik yapı - Yaşanılan çevre - Hamilelik ve emzirme - Hastalık - İlaç kullanma - Çevresel bulaşıcılarla, pislik vb. karşılaşmasıdır.

Beslenmede amaçlar (Köksal, 2001: 4). - Karın doyurma, açlığı giderme - Dengeli ve yeterli beslenebilmek - Zevk duymak tatmin olmak - Saygınlık kazanmak mutlu olmak törelere uymak.

Eskiden doğrudan beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklara, örneğin pellegra (niasin vitamini yetersizliği sonucu oluşan hastalık), beriberi (tiamin vitamini yetersizliği sonucu oluşan hastalık) ve skorbite (C vitamini yetersizliği oluşan hastalık) çok sık rastlanırken, günümüzde besinlerin zenginleştirilmesi, ulaşımın ve taşımacılığın gelişmesine bağlı olarak taze sebze ve meyvelerin saklanmasının ve taşınmasının kolaylaşması sonucu bu hastalıklar çok büyük ölçüde önlenmiştir.

Toplumun erişkin katmanındaki beslenme sorunlarının basında şişmanlık, zayıflık, vitamin eksikliği, anemi ve basit guatr gelmektedir.

Ülkemizde görülen beslenme sorunları su şekilde sıralanabilir :
- Protein enerji yetersizliğine bağlı büyüme ve gelişme geriliği, malnütrisyon
- Gece körlüğü - Raşitizm
- Demir eksikliği anemisi kansızlık Şişmanlık ve zayıflık
- Vitamin eksikliği
- Diş çürükleridir.

Beslenme yetersizliğine bağlı sorunları yaşamamak için yapılacak basit uygulamalar vardır. Bunlar;

- Besinleri alırken kaliteli olanları tercih etmeli, ancak kalitenin fiyatla oranlı olduğunu düşünmemeliyiz.

- Ambalajlı besinler alınırken üzerindeki etiket bilgileri okunmalı, özellikle üretim tarihi ile son kullanma tarihine dikkat edilmelidir.
- Gıdalar satın alındıktan sonra hemen tüketilmeye uygun şekilde saklanmalıdır.
- Besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi sırasında beslenme ilkelerine uygun işlemeler tercih edilmelidir. - Pişirilen yemekler tekrar tekrar ısıtılmamalıdır.
- Hazırlama ve pişirme işlemini yapan kişiler temizlik kurallarına uymalıdır.
-Besinler önerilen miktarlarda alınmalıdır.
- Doktor veya diyetisyenle görüşmeden zayıflama diyetleri yapılmamalıdır.
- Besin saklama yöntemleri uygulanırken besin kaybını azaltarak önlemler alınmalıdır.

Etiyolojik faktörler: Hastalık oluşumuna katkıda bulunan risk faktörleri.

Beriberi Hastalığı: Sinir sistemi, bozuklukları seklinde gözüken beriberi hastalığında, eklemlerde şişmeler ve ağrılar yüzünden refleks hareketinin durması ile denge kaybolur.

Obezite: Obezite günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli sağlık sorunları arasında yer almaktadır. Obezite genel olarak bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranının aşırı artması sonucu boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının arzu edilen düzeyin üstüne çıkmasıdır.

Beslenme; büyüme, gelişme, sağlıklı ve verimli olarak uzun süre yasamak için gerekli olan enerji ve besin ögelerinden her birini yeterli miktarda sağlayacak olan besinleri besin değerini yitirmeden, sağlığı bozucu hale getirmeden en ekonomik şekilde almak ve kullanmaktır.

Bütün insanlar büyüme, gelişme, üreme, dokuların yenilenmesi, enerji temini kısacası sağlıklı bir şekilde yasam sürdürebilmek için besinlere gereksinim duyarlar. Ancak gerek-sinim çeşitli durumlara göre farklılık gösterir. Bunlar, yaş, cinsiyet, büyüme durumu, genetik yapı, yaşanılan çevre, hamilelik ve emzirme, hastalık, ilaç kullanma, çevresel bulaşıcılarla hastalık, pislik vb. karşılaşmasıdır.

Yetersiz ve dengesiz beslenme, bir diğer ifade sekliyle kötü beslenme, bireylerde beslenme sorunlarına yol açar. Beslenme sorunlarından en çok etkilenen gruplar, gebe ve emzikliler ile çocuklardır. Günümüzde sağlık anlayışı insanın fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olmasını, büyük ölçüde koruyucu sağlık önlemlerinin alınmasına bağlıdır.

Ülkemiz coğrafik özellikleri nedeniyle iyot yetersizliğinden etkilenen bölgeler içinde yer almaktadır. İyotlu tuzun kullanımıyla bu sorun önlenebilmektedir. Sosyo-ekonomik ve eğitim düzeyi düşük gruplar, ucuz olduğu için iyotlanmamış sanayi tuzu kullanmaktadırlar. Bu durumda iyot yetersizliğine bağlı kretenizm riski bu gruplarda daha çok önem taşımaktadır.

En fazla görülen beslenme hataları yetersiz beslenme, çok yemek yeme, süt ürününü yetersiz miktarda tüketme, et ürününü yetersiz miktarda tüketme, çok et yeme, sebze ve meyveyi yetersiz miktarda tüketme, aşırı yağlı yeme, yemek öğünlerinin düzensizliği.

Beslenme konusunda yapılan hataların giderilmesi için tüketicinin, mutlaka uyması gereken bazı genel kurallar vardır. Bunlar; az yenmeli aşırı yağlı yemekten kaçılmalı şeker miktarı düşürülmeli daha az tuzlu yenilmeli, alkollü içki fazla içilmemeli, kalsiyumlu, selülozlu ve B vitaminli yiyeceklerden fazla tüketilmeli, öğünlerde yenilenler iyi planlanmalıdır.

Beslenme alışkanlıkları, ailelerin sosyo-ekonomik durumlarına göre farklılaşmaktadır. Bireylerin ekonomik durumları tüketim düzeylerini ve alışkanlıklarını etkilemektedir. Bu farklılaşma beslenme alışkanlıklarında da görülmekte, hangi besinin ne kadar tüketildiği bireylerin sosyal sınıflarına göre farklılaşmaktadır.

Beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, kronik hastalık riskinin azaltılmasında temel parametre olarak göze çarpmaktadır. Diyetteki değişiklikler, sadece kişinin sahip olduğu sağlığı için değil aynı zamanda yaşamının daha sonraki dönemlerinde kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve diyabet gibi hastalıkların oluşma riski açısından da önemlidir.