BELGE YÖNETİMİ VE OFİS UYGULAMALARI - Deneme Sınavı - 13

1942 tarihli Beveridge planı ise İngiliz Hukukunda uygulanmıştır. Beveridge Modelinde sosyal güvenlik, ulusal dayanışma ilkesini yaşama geçirir. Finansmanı vergi gelirleriyle sağlanan sosyal güvenlikle, toplumun tüm bireylerine asgari düzeyde bir koruma ve ücretsiz sağlık hizmetleri sunulması amaçlanır. Toplumun vatandaşlarına bir nafaka borcu olduğu varsayılır ve kamu hizmeti niteliğinde ihtiyacı olanlara bu yardımın yapılması amaçlanır. Kişinin mesleki faaliyeti ve gelir düzeyi kapsama alınma açısından önem taşımaz. İngiltere ve bazı İskandinav ülkelerinde görülür. Doğru cevap E'dir.

Beveridge planı İngiltere ve bazı İskandinav ülkelerinde görülür. Doğru cevap D'dir.

İskandinav sistemi ise İskandinav ülkelerinde egemen olan sosyal politika anlayışının ortaya çıkardığı bir sistemdir. Bu sistemin temel özelliği, herkesin iş sahibi yapılması ve yine herkesin devletçe asgari bir sosyal güvenliğe kavuşturulmasıdır. Kişiler çağdaş sosyal güvenlik teknikleri ile kendi sosyal güvenliklerini garanti altına alacaklar; kendi sosyal güvenliğini sağlayamayanların sosyal güvenlik ihtiyacı da devletçe karşılanacaktır. Doğru cevap E'dir.

Şili, sosyal güvenlik sistemini bireysel-özel fonlama esasına dayandıran ilk ülkedir. Şili 1983 yılı itibariyle sosyal güvenlik sistemini özelleştirmiştir. Bu sistemde kişilere sosyal güvenlik primlerini özel sigorta şirketlerinin veya bankaların kurdukları özel fon yönetimi kuruluşlarına ödeme zorunluluğu getirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yeni Zelanda sistemi 1938 yılında kurulmuş bir sistemdir. Sistemin İngiliz sosyal güvenlik sisteminden etkilenen özellikleri olmasına rağmen; sistemin ayırt edici özelliği her vatandaşın devletten nafaka alacağının var olduğunu; bir başka ifadeyle devletin nafaka yükümlülüğünü kabul eden bir sistem olmasıdır. Sistem yoksulluğa düşen her vatandaşa sosyal güvenlik sağlamayı ve bunu vergi gelirleri ile finanse etmeyi kabul etmektedir. Sistemin belirli bir yaşın üzerindeki herkese sosyal güvenliği bir devlet garantisi olarak sağlamayı üstlenmesi ayırt edici özelliğidir. Doğru cevap C'dir.

1961 Anayasası ile, ilk kez sosyal güvenlik hakkı anayasal güvence altına alınmış; herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu belirtilerek, gerekli teşkilatı kurma ve kurdurma görevi devlete verilmiştir (md. 48). 17 Temmuz 1964 tarihinde kabul edilen ve 1 Mart 1965 tarihinde yürürlüğe giren 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, ayrı kanunlarda düzenlenen sigorta kollarını bir arada düzenlemiştir. Doğru cevap C'dir.

Sosyal güvenlik sistemi bir kamu hizmeti olarak düzenlenmiştir. Bu nedenle, sosyal güvenlik hizmeti kamu kurum ve kuruluşları eli ile insanlara ulaştırılmaktadır. Sosyal güvenlik, devlet için bir görev; kişiler için ise bir hak olarak düzenlenmiş ve Anayasa vatandaşlık kriterine değil Türkiye’de ikamet etme kriterine göre bu hakkı Türkiye’de yaşamakta olan herkese tanımıştır. Sosyal güvenlik sisteminin teşkilatlanması ve sosyal güvenlik hizmetinin sunulması kamu kurumu eli ile ve bir kamu hizmeti olarak gerçekleştirilmektedir. Kamu hizmetleri için sağlanmış bütün ayrıcalık ve bağışıklıklardan sosyal güvenlik sistemi de faydalanır. Doğru cevap A'dır.

Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) Türkiye’de sosyal güvenliği sağlayan kuruluştur. Doğru cevap A'dır.

Vergi zaman içinde gelişmiş, kurumsallaşmış ve sağlam bir düşünce sistemine kavuşmuş bir kavramdır. Bu kavrama ilişkin bir başka tanımda ise vergi “kişilerden kamu giderlerini karşılamak veya devletin ekonomik ve sosyal hayata müdahalesini sağlamak üzere, cebri, nihai ve karşılıksız olarak istenen bir parasal yükümlülük” olarak ifade edilmiştir.

Yukarıdaki tanımlardan hareket ederek verginin temel özellikleri şu şekilde özetleyebiliriz:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçeneklerdeki amaçların tümü verginin amaçları arasındadır, dolayısıyla doğru cevap E’dir. Vergi mali, sosyal,  ekonomik ve diğer amaçlar doğrultusunda alınmaktadır. Verginin mali amacı, kamu giderlerinin finansmanı için gerekli olan gelirlerin temin edilmesidir.  Verginin kamu harcamalarının karşılığı olması, ne için alındığını, başka bir deyişle, amacını belirtir. Verginin sosyal amacı ile gelir ve servet dağılımındaki eşitsizliklerin giderilmesi amaçlanmaktadır. Verginin ekonomik amacı ile ekonomik büyüme ve kalkınma amaçlamaktadır. Verginin mali, ekonomik, sosyal amacının dışında sağlığa zararlı bir malın tüketimini kısmak, yerli üreticiyi rekabete karşı korumak vb. amaçları da bulunmaktadır.

Verginin üzerine konulduğu şey, olay, fiil, işlem ya da durum verginin konusunu oluşturur. Bir vergide açıkça belirtilmesi gereken ilk unsur verginin konusudur.  Diğer bir deyişle, verginin konusu, verginin üzerinden alındığı şeydir. Buradaki “şey” sözcüğü maddi anlamdaki malların yanı sıra hizmetleri de içerir. Ancak, verginin konusu yalnızca mal ya da hizmetlerle de sınırlanamaz. Bunlara ek olarak bir işlem, bir fiil, bir gelir, bir sermaye vb. verginin konusunu oluşturabilir. Yasa koyucu gerek görürse o güne kadar vergi ile hiç ilişkilendirilmemiş bir iktisadi unsur üzerinden vergi alınmasını öngörebilir. Tarih boyunca, bugün bize çok tuhaf gelebilecek şeyler verginin konusunu oluşturmuştur. Örneğin, İngiltere’de 1695 yılında bekarlar üzerinden Bekarlık Vergisi alınmıştır. Benzer bir vergi 1820 yılında ABD’nin Missouri eyaletinde yürürlüğe konmuştur. 1700’lü yıllarda Rus Çarı Deli Petro (Batılı kaynaklarda Büyük Petro olarak anılır), sakallı kişileri, arı kovanlarını, çizmeleri, hatta evlenme ve cenaze törenlerini vergilendirmiştir.

Verginin konusu ile mükellefinin belirlenmiş olması bir vergi borcunun doğumu için yeterli değildir. Soyut olarak yasada belirtilen vergi konusu ile mükellef arasında bir bağlantı kurulması gerekir. İşte, verginin konusu ile mükellefi arasında kurulan bağlantıya vergiyi doğuran olay denir.

Vergiyi doğuran olayın suç sayılması ya da kanunlarla yasaklanmış olması vergilendirmeyi etkilemez.

Vergi yasalarına göre üzerine düşen parasal (maddi) ve / veya biçimsel ödevleri yerine getirmek zorunda olan kişiye vergi mükellefi denir. Vergi Usul Kanununa göre kendisine vergi borcu terettübeden (ödev olarak üzerine düşen) gerçek veya tüzel kişidir. Vergi mükellefinin belli miktarda vergiyi kamu alacaklısına ödemek zorunda olmasına maddi mükellefiyet denir. Ancak, vergi mükelleflerinin maddi ödevlerinin yanı sıra defter tutmak, belge düzenlemek, beyanname vermek, bildirimlerde bulunmak gibi çeşitli biçimsel ödevleri de vardır. Gerçek ve tüzel kişiler vergi mükellefi olabileceği gibi, tüzel kişiliği olmayan kurumlar da vergi mükellefi olabilirler. Örneğin, gelir vergisinin mükellefi gerçek kişilerdir. Kurumlar vergisinin mükellefleri ise tüzel kişilerdir.

Verginin matrahı verginin konusundan farklı bir kavramdır. Verginin konusu nitel bir bir kavram iken vergi matrahı nicel bir kavramdır. Vergi mükellefinin vergi borcu bu nicel kavram üzerinden hesaplanır. Somut bir olayda bir kişinin ödeyeceği vergi miktarının hesaplanabilmesi için yalnızca verginin konusunu bilmek yeterli değildir. Ayrıca, vergi matrahının da belirlenmesi gerekir. Matrah, vergi borcunun hesaplanması için dayanılan temeli ifade eder. Daha açık bir deyişle, matrah vergi borcunu hesaplamak amacıyla, vergi konusunun indirgendiği teknik-fiziksel ya da ekonomik-parasal büyüklük, vergi borcunun hesaplanmasına esas teşkil eden miktardır.

Vergi tarifesi vergi tutarını hesaplayabilmek için matraha uygulanması gereken ölçütlere denir. Vergi tarifesinde, vergi oranları veya vergi miktarları yer almaktadır. Vergi borcunun hesaplanabilmesi için öncelikle matrahın bilinmesi gerekmektedir. Vergi tarifesi ile vergi matrahı üzerinden ne kadar vergi alınacağı hesaplanır. Vergi tarifeleri genelde kendi içinde sabit oranlı, artan oranlı ve azalan oranlı tarifeler olmak üzere üçe ayrılır.

İstisna ve muafiyet kavramları, kural olarak vergiye tabi olan vergi konularının ve mükelleflerinin çeşitli nedenlerle kısmen ya da tamamen, geçici ya da sürekli olarak vergi dışı bırakılmalarını ifade eder. Diğer bir deyişle, burada objektif (verginin konusu) ve sübjektif (mükellef) vergi mükellefiyetinin sınırlandırılması söz konusudur.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, vergi ile ilgili kavramlara ilişkin olarak seçenekler I, III, IV ve V’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Seçenek II’ de yer alan “Verginin konusu ile mükellefinin belirlenmiş olması bir vergi borcunun doğumu için yeterlidir.” İfadesi doğru değildir zira Verginin konusu ile mükellefinin belirlenmiş olması bir vergi borcunun doğumu için yeterli değildir. Soyut olarak yasada belirtilen vergi konusu ile mükellef arasında bir bağlantı kurulması gerekir. İşte, verginin konusu ile mükellefi arasında kurulan bağlantıya vergiyi doğuran olay denir.

Bir ülkede birden çok vergi uygulanıyorsa çok vergili sistem vardır. Çok vergili sistemlerin incelenmesi söz konusu olduğunda bazı sınıflandırmalara gitmek, sistemde yer alan vergileri belli gruplar itibariyle toplamak bilimsel bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.

Türk Vergi Sisteminde Yer Alan Vergilerin Sınıflandırılması

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, Türk Vergi Sisteminde yer alan vergilerin sınıflandırılmasına ilişkin olarak doğru sınıflandırma A seçeneğinde yer almaktadır, dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Vergiler yükümlülerin gelir, servet ve harcama gibi ekonomik kaynaklarından alınır. Bu bakımdan vergiye konu olan ekonomik kaynakların çeşidine göre vergiler şunlardır: Gelir vergileri, harcama vergileri ve servet / servet transferi üzerinden alınan vergilerdir.

Türk Vergi Sisteminde Yer Alan Vergilerin Ekonomik Kaynaklarına Göre Sınıflandırılması

Bu sınıflandırmadan da anlaşıldığı gibi seçeneklerde yer alan vergi türlerinden gümrük vergisi ve katma değer vergisi Türk Vergi Sisteminde yer alan vergilerin ekonomik kaynaklarına göre sınıflandırılması kapsamında harcamalar üzerinden alınan vergi türlerindendir, dolayısıyla doğru cevap C’dir. Seçenek I’de yer alan “Kurumlar Vergisi” gelir üzerinden alınan vergiler sınıfındadır. Seçenek II’deki “Motorlu Taşıtlar Vergisi”, seçenek III’deki “Veraset ve İntikal Vergisi” ve seçenek IV’deki “Emlak Vergisi” ise Servet/Servet Transferi Üzerinden Alınan Vergiler sınıfındadır.

Vergiler yükümlülerin gelir, servet ve harcama gibi ekonomik kaynaklarından alınır. Bu bakımdan vergiye konu olan ekonomik kaynakların çeşidine göre vergiler şunlardır: Gelir vergileri, harcama vergileri ve servet / servet transferi üzerinden alınan vergilerdir.

Harcamalar üzerinden alınan vergiler, nispeten basit yapıya sahip oldukları için, birçok ülke tarafından kolaylıkla uygulanabilmiştir. Malların değişimini hedef alan bu vergiler eski Mısır’da, Roma’da, İslam ülkelerinde önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Çağdaş vergi sistemlerinde, harcamalar üzerinden alınan vergilerin önemi her geçen gün daha da artmaktadır. Harcama vergilerinin önemindeki bu artış verginin yükümlü psikolojisi üzerindeki etkisinin azlığından ve mali açıdan verimliliğinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.

Harcamalar üzerinden alınan vergiler, gelir vergilendirildikten sonra kalan kullanılabilir gelirin tüketim amacıyla kullanılması sırasında alınmaktadır. Söz konusu vergiler genellikle üreticiler tarafından ödenmekte ve ödenen vergi daha sonra yansıma mekanizmasına bağlı olarak malın ve hizmetin fiyatına eklenerek, değişim anında tüketicilere aktarılmaktadır. Tüketici ise malın veya hizmetin fiyatı ile kaynaşmış vergiyi ödemek ve üzerinde taşımak zorunda kalmaktadır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, harcamalar üzerinden alınan vergiler kapsamında seçenekler I, II, III ve IV’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Seçenek V’de yer alan ifade  harcamalar üzerinden alınan vergileri değil, gelir vergisini tanımlamaktadır. Gelir Vergisi dolaysız bir vergi türüdür ve bireylerin ödeme güçlerini dikkate alan ve adil olduğu savunulan bir vergi türüdür. Çünkü ülkelerin gelir tanımları bazı hallerde adaletsiz uygulamaları ortaya çıkarabilmektedir.

Servet vergilerine ilişkin en temel ayırım genel ve özel servet vergileri şeklindedir. Genel servet vergisinin konusu gerçek ve tüzel kişilerin sahip bulundukları servetin tümü, matrahı ise söz konusu servetin gerçek ve net tutarıdır. Özel servet vergileri ise servetin tamamı yerine servet unsurlarının sadece bir kısmını vergileme konusu yapan servet vergileridir. Bu tür vergiler genel servet vergisi uygulamayan ülkelerde, genellikle bina ve arazileri kapsamına alan bina ve arazi vergileri şeklinde uygulanmaktadır. Verginin konusu gerçek ve tüzel kişilerin sahip oldukları bina ve araziler, matrahı ise bina ve arazilerin gayrisafi değeridir. Özel servet vergileri kişisel olmayan objektif nitelikli vergilerdir.  Bu nedenle bireyin durumu ve aile yapısı verginin belirlenmesinde söz konusu değildir. Bu vergiler bazen servet unsurlarının değeri üzerinden hesaplanmayıp iradı üzerinden hesaplanır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi servet vergilerine ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Mükellefin yaptığı işlemlerin gerek mükellef açısından gerekse de vergi idaresi açısından hukuken hüküm ifade edebilmesi ve iktisadi hayatın da gereklerinden biri olarak belge ve belge düzeni kavramları önem arz etmektedir. Belge kavramı ile ilgili tanımlamalara baktığımız zaman, örneğin Türk Dil Kurumunun Genel Türkçe sözlüğünde, “Bir gerçeğe tanıklık eden yazı, fotoğraf, resim, film v.b., vesika, doküman” şeklinde tanımlanmakta bir başka tanımda “çeşitli hukuksal durumları saptayan, delil olarak kullanılmaya elverişli yazı, resim gibi vesika” denmekte bir başka kaynakta da, “bir olguyu, bir gerçeği bildirmek için düzenlenmiş ve onaylanmış yazı, vesika / bir kimsenin niteliğini ya da kendisine verilen bir hakkı bildiren kağıt” şeklinde ifade edilmektedir.

Belge düzenine ilişkin sistem, vergilendirme ile ilgili işlemlerin kanuni belgelere bağlanmasını ve belgelerin kanundaki şekil şartlarına uygun olarak düzenlenmesini öngörmektedir. Belge düzeni, vergi konusunun ve matrahın delile bağlanması, beyanın doğruluğunun ortaya konulması, vergi idaresinin denetim yetkisini uygulayabilmesi gibi fonksiyonları yerine getirmektedir. Beyan esasının geçerli olduğu vergi sistemlerinde vergi ile ilgili işlem ve ilişkilere ilişkin kayıtların belgelenmesi zorunludur. Bu nedenle mükelleflerin her türlü işlemlerinin belgeye bağlanması gereklidir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, doğru cevap E’dir. Belge düzenine ilişkin sistem seçeneklerde yer alan tüm fonksiyonları yerine getirmektedir.

Vergi Usul Kanununa göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan ilişki ve işlemlere ait olan kayıtların belgelendirilmesi zorunludur. Mükellefler, üçüncü şahıslarla olan ilişki ve işlemlerin yanı sıra, kendi iç işlemlerini de belgelendirmek zorundadırlar. Defter tutmak zorunda olmayan mükellefler vergi matrahlarının tespiti ile ilgili giderlerini belgelendirmek zorundadırlar. Belgelerin anlaşmalı matbaalarca basılmış olması veya noterlere tasdik ettirilmiş olması gerekmektedir.

Vergi Usul Kanununda Belli Şekil ve Şartlara Bağlanmış Olan Belgeler şunlardır;

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi seçeneklerde yer alan belgelerin tümü, Vergi Usul Kanununda belli şekil ve şartlara bağlanmış belgelerdir, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Gelir ve Kurumlar vergisinde beyan esası geçerlidir. Beyan esasında ise vergi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanına göre hesaplanmaktadır. Ancak beyan vergi uygulamalarına bağlı olarak farklı beyannameler ile gerçekleştirilir. Bu beyannameler yıllık, muhtasar, münferit ve özel beyannamelerdir:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, gelir üzerinden alınan vergilere ilişkin beyannameler kapsamında seçenekler I, II ve III’de yer alan ifadeler doğrudur, dolayısıyla doğru cevap D’dir. Seçenek IV’de yer alan “Özel beyanname dar mükellefiyete tabi kurumlar vergisi mükelleflerinden yıllık kurumlar vergisi beyannamesi vermek zorunda olanlar tarafından verilen beyanname türüdür.” İfadesi doğru değildir zira özel beyanname dar mükellefiyete tabi kurumlar vergisi mükelleflerinden yıllık kurumlar vergisi beyannamesi vermek zorunda olanlar değil, zorunda olmayanlar tarafından verilen beyanname türüdür.

Beyanname Verme ve Ödeme Süreleri şöyledir:

Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi izleyen yılın Mart ayının başından 25. günü akşamına kadar verilir ve 1. Taksiti Mart ayı sonuna kadar, 2. Taksiti Temmuz ayı sonuna kadar ödenir. Takvim yılı içinde memleketi terk edenlerin yıllık gelir vergisi beyannameleri memleketi terkten önce gelen 15 gün, ölüm halinde ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde verilir ve beyanname verme süreleri içinde ödenir. Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde yıllık gelir vergisi beyannamesi izleyen yılın Şubat ayının başından 25. günü akşamına kadar verilir ve 1. Taksit Şubat ayı sonuna kadar, 2. Taksit Haziran ayı sonuna kadar ödenir.

Münferit beyanname, serbest meslek faaliyetine ilişkin kazançlarda faaliyetin sona erdiği, diğer kazanç ve iratlarda kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15 gün içinde verilir ve beyanname verme süresi içinde ödenir.

Yıllık Kurumlar Vergisi Beyannamesi, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen 4. ayın birinci gününden 25. günü akşamına kadar verilir ve beyannamenin verildiği ayın sonuna kadar ödenir. Yıllık Kurumlar Vergisi Beyannamesi, tarhiyatın muhatabının Türkiye’yi terk etmesi halinde ise ülkeyi terk etmesinden önceki 15 gün içinde verilir ve beyanname verme süresi içinde ödenir.

Özel Beyanname, özel beyan zamanı tayin olunan gelirler ile ilgili kurumlar vergisi beyannamesi kazancın elde edildiği tarihten itibaren 15 gün içinde verilir ve beyanname verme süresi içinde ödenir.

Muhtasar Beyanname (Aylık) (İstihkaktan kesinti suretiyle tahsil edilen damga vergisi dahil), izleyen ayın 23. günü akşamına kadar verilir ve beyanname verilen ayın 26. günü akşamına kadar ödenir.

Muhtasar Beyanname (Üç Aylık) (İstihkaktan kesinti suretiyle tahsil edilen damga vergisi dahil) 3 Aylık dönemi izleyen ayın 23. günü akşamına kadar verilir ve beyanname verilen ayın 26. günü akşamına kadar ödenir. Beyanname verme süreleri: 1. Dönem (Ocak - Şubat -  Mart) 23 Nisan, 2. Dönem (Nisan - Mayıs - Haziran) 23 Temmuz, 3. Dönem (Temmuz - Ağustos - Eylül) 23 Ekim, 4. Dönem (Ekim - Kasım - Aralık) 23 Ocak. Ödeme Süresi: 1. Dönem 26 Nisan, 2. Dönem 26 Temmuz, 3. Dönem 26 Ekim, 4. Dönem 26 Ocak.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi, Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi izleyen yılın Mart ayının başından 25. günü akşamına kadar verilir ve 1. Taksiti Mart ayı sonuna kadar, 2. Taksiti Temmuz ayı sonuna kadar ödenir, dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Kamu sektörünün üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin finansmanı zorunludur. Kamunun üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin finansmanında kullanılan yöntemler; para basmak, mal ve hizmetlere bir bedel uygulamak, borçlanma ve vergileme şeklinde olabilmektedir.

Vergi kanuni bir zorunluluktur. Verginin yasal dayanağı Anayasa’nın 73.maddesidir. Anayasa madde 73/1’e göre “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî
gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.” Anayasa’nın 73/3 maddesindeki “Vergi,
resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.”
hükmü ile de kanunsuz vergi olmayacağı belirtilmiştir.