Planlamada Yetkiler ve İmar Mevzuatındaki Tanımlar

Dünyanın her yerinde olduğu gibi ülkemizde de şehirlerin ve yerleşim alanlarının planlı ve düzenli olması, imar etme işinin kapsamına giren tüm teknik ve sosyal alt yapı tesislerinin bilim ve tekniğin gereklerine göre zamanında ve imar programlarına uygun olarak yapılması ile mümkündür. Kentsel planlamaya ilişkin imar kararları, idarelerin düzenleyici birer işlevi olup hukuki dayanaklarını kanunlar ve yönetmeliklerden almaktadır.

14 Haziran 2014 tarihli Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğine göre “ fiziki, doğal, tarihi ve kültürel değerleri korumak ve geliştirmek, koruma ve kullanma dengesini sağlamak, ülke, bölge ve şehir düzeyinde sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek, yaşam kalitesini yüksek, sağlıklı ve güvenli çevreler oluşturmak üzere, arazi kullanım ve yapılaşma kararları getirmek” olarak gösterebiliriz. 

İmar planları, plan, plan notu ve bu planın eki rapordan oluşan bir bütündür.

İmar planlarında yetkili idarenin belirlenmesine dair yaşanan sorunun temel nedenini, imar planlarına ilişkin mevzuatın bütünsellikten uzak, dağınık ve orta-uzun vadeli planlama hedeflerini taşımamasında ve ilgili idarelerin plan yapmamak ya da geç yapmak konusundaki ısrarlarında bulmak mümkündür.

Söz konusu değişikliğe ilişkin altı çizilmesi gereken en önemli husus, koruma kullanma dengesine dair yapılan belirlemeye rağmen sürdürülebilir kalkınma vurgusunun eklenerek yapılaşmaya ilişkin eğilim planlama alanında temel hedef olarak gösterilmiş olmasıdır.

İmar Kanunu’nun 6. maddesinde planların amaçları ve kapsadıkları alan bakımından bölge planları ve imar planları olarak ayrıldığı ve imar planlarının da nazım imar planları ve uygulama imar planı olarak hazırlandıkları açıklanmıştır.

İmar planlarına ilişkin ikili bir ayrıma gidildiği ve belediye sınırları içinde kalan yerler – belediye ve mücavir alan dışında kalan yerlere dair iki farklı idare yetkilidir. Buna göre, belediye sınırları içinde kalan yerlerin nazım ve uygulama imar planlarının belediyelerin yetki alanını; belediye ve mücavir alan dışında kalan yerlerin ise il özel idarelerinin yetki alanın oluşturduğu belirtilebilir.

03.05.1985 tarihinde kabul edilen 3194 sayılı İmar Kanunu, yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaların; plan, fen sağlık ve çevre koşullarına uygun teşekkülünü sağlamayı temel almaktadır.

Ülkemiz tarafından planlama literatürüne kazandırılan imar affı uygulaması, kimi zaman zorunlu olarak, kimi zaman siyasi, ekonomik ve teknik nedenlerle yapılmaktadır. Ülkemizde, genel olarak imar affı olarak bilinen ve genel olarak mevcut duruma uygun plan yapımını içeren düzenlemeler oldukça yaygındır.

İmar Affı Kanunu da İmar Kanunu gibi bazı istisnalara tabidir. Bu istisnalara göre, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu uyarınca belirlenmiş ve belirlenecek yerler ile Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri ve Türk Silahlı Kuvvetlerine ait harekât, eğitim ve savunma amaçlı yapılarda imar affı uygulanmamaktadır.

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu (değişiklik: 05.05.2001 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4650 sayılı yasa ), kamu yararının gerektirdiği hallerde gerçek ve özel hukuk tüzelkişilerinin mülkiyetinde bulunan taşınmaz malların, Devlet ve kamu tüzelkişilerince kamulaştırılmasında yapılacak işlemleri, kamulaştırma bedelinin hesaplanmasını, taşınmaz malın ve irtifak hakkının idare adına tescilini, kullanılmayan taşınmaz malın geri alınmasını, idareler arasında taşınmaz malların devir işlemlerini, karşılıklı hak ve yükümlülükler ile bunlara dayalı uyuşmazlıkların çözüm usul ve yöntemlerini düzenlemektedir.

Kamulaştırma yapılabilmesinin temel kuralı, kamulaştırmaya konu olan durumla ilgili kamu yararının bulunmasıdır.

1. 3 üncü maddenin ikinci fıkrasında sayılan amaçlarla yapılacak kamulaştırmalarda ilgili bakanlık,

2. Köy yararına kamulaştırmalarda köy ihtiyar kurulu,

3. Belediye yararına kamulaştırmalarda belediye encümeni,

4. İl özel idaresi yararına kamulaştırmalarda il daimi encümeni,

5. Devlet yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,

6. Yükseköğretim Kurulu yararına kamulaştırmalarda Yükseköğretim Kurulu,

 7. Üniversite, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulları,

8. Aynı ilçe sınırları içinde birden çok köy ve belediye yararına kamulaştırmalarda ilçe idare kurulu,

9. Bir il sınırları içindeki birden çok ilçeye bağlı köyler ve belediyeler yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,

10. Ayrı illere bağlı birden çok kamu tüzelkişileri yararına kamulaştırmalarda Bakanlar Kurulu,

11. Birden çok il sınırları içindeki Devlet yararına kamulaştırmalarda Bakanlar Kurulu.

Kanunun 6. maddesine göre kamu yararı kararını onaylayacak merciler ise,
a) Köy ihtiyar kurulları ve belediye encümenleri kararları, ilçelerde kaymakamın, il merkezlerinde valinin,
b) İlçe idare kurulları, il daimi encümenleri ve il idare kurulları kararları, valinin,
c) Üniversite yönetim kurulu kararları, rektörün,
d) Yükseköğretim Kurulu kararları, Kurul başkanının,
e) Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu yönetim kurulu kararları, genel müdürün,
f ) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu kararları, Yüksek Kurum Başkanının,
g) Kamu kurumları yönetim kurulu veya idare meclisleri veya yetkili idare organları kararları, denetimine bağlı oldukları bakanın,
h) Gerçek kişiler veya özel hukuk tüzelkişileri yararına; köy, belediye veya özel idarece verilen kararlar, valinin onayı ile tamamlanmaktadır. 

Kamulaştırma Bedeli, bir gerçek veya özel hukuk tüzelkişisine ödenecek kamulaştırma bedelinin o yıl Genel Bütçe Kanununda gösterilen miktarı, nakden ve peşin olarak ödenir. Bu miktar, kamulaştırma bedelinin altıda birinden (1/6) az olamaz.

04.04.1990 tarihinde kabul edilen 3621 sayılı Kıyı Kanunu, deniz, tabii ve suni göl ve akarsu kıyıları ile bu yerlerin etkisinde olan ve devamı niteliğinde bulunan sahil şeritlerinin doğal ve kültürel özelliklerini gözeterek koruma ve toplum yararlanmasına açık, kamu yararına kullanma esaslarını tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Kentsel planlamaya ilişkin mevzuatı oluşturan diğer kanunlarda yer aldığı gibi Kıyı Kanununda da bazı istisnalar bulunmaktadır. Bu istisnalara göre; askeri yasak bölgeler ve güvenlik bölgelerinde veya ülke güvenliği ile doğrudan ilgili, Türk Silahlı Kuvvetlerine ait harekât ve savunma amaçlı yerlerde (konut ve sosyal tesisler hariç) özel kanun hükümlerine, diğer özel kanunlar uyarınca belirlenmiş veya belirlenecek yerlerde ise, özel kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerine uyulmaktadır.

22.11.1983 tarihinde yürürlüğe giren 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu, İstanbul Boğaziçi Alanının kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu artıracak yapılanmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek amacıyla çıkarılmıştır.

Bu Yönetmelik hükümleri;
1. Planı bulunmayan ve/veya son nüfus sayımına göre nüfusu 10000’in altında olan belediyelerin yerleşik alan sınırları içinde,
2. Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki köy ve mezraların yerleşik alanlarında,
3. Belediye ve mücavir alan sınırları dışında planı bulunmayan köy ve mezraların yerleşik alanları ve civarında,
4. Belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında imar planı ve yerleşik alan sınırları dışında kalan iskân dışı alanlarda, uygulanmaktadır.

Yapı kullanma iznin alınması için ilgili idareye yapılan başvuru dilekçesi ekinde,
• fenni mesullerin veya yapı denetim kuruluşlarının yapının projelerine,
• fen ve sağlık kurallarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını,
• mevzuata uygun olarak piyasaya arz edilmiş ve Yönetmeliğin gereklerini sağlayan malzeme kullanılıp kullanılmadığını belirten raporları,
• yetki belgesine haiz mimar, mühendis veya kuruluşlarca tanzim edilen enerji kimlik belgesi
• yapıya ilişkin fotoğraflarının, bulunması zorunludur. Enerji kimlik belgesi, yapı kullanma izin belgesi ile birlikte onaylanarak yapı sahibine verilir.