Plan, Planlama ve İmar Planları

Dar anlamda bir işin, bir eserin gerçekleştirilmesi
için uyulması tasarlanan düzen olarak plan,
amacına göre ya da teknik ve genel anlamına göre
içeriği bakımından farklı ifade edilebilmektedir.
İçeriğe bağlı olarak;
Plan, bir amaca erişmek için kullanılan yöntemdir.
Plan, bir amacın gerçekleştirilmesi için kullanılan
bir dizi adım ya da basamaktır.
Plan, bir işin gerçekleştirilmesi için uyulması
tasarlanan düzendir:
• Zaman ve yer gösteren tablolardır
• Eylem ve düzenleme şemalarıdır
• Konu, zaman yer arasındaki ilişkileri ifade
eden programlardır.
Teknik açıdan değerlendirildiğinde ise plan, bir
tasarımı gerçekleştirmek üzere belirlenen içeriğin
yer aldığı ifade ve uygulama aracıdır.

Bir yapının yataydüzlemlerle olan ara kesitinden
gelen bir düzlem üzerine izdüşüm şeklinde ifadesidir.
Bir kent veya bölgenin, ayrıntıları ölçeğine bağlı
olarak farklılaşan harita üzerindeki ifadesidir.

Kavramsal olarak belirlenen bir hedefe
ulaşabilmek amacıyla, harekete geçmeden önce yapılan
hazırlıklar, karar verme, seçim yapma sürecidir.
Planın planlama amaç ve hedeflerine uygun
olarak kullanılacak uygulama araçlarından biri olduğu
düşünüldüğünde, planlamanın geleceğe yönelik
olarak yapılması ve bir zaman dilimi içinde
gerçekleşeceği açıktır. Kaldı ki, aralarında karşılıklı
ilişkilerin mevcut olduğu bir sistemde, planlama,
belirlenen amaca ulaşabilmek için, saptanmış olan
hedeflere varabilmek üzere geliştirilecek kararların
alınmasını ifade etmektedir. Planlama, geleceğe yönelik
olarak istenilen hedeflere ulaşmak amacıyla,
sistemli eylem programları hazırlama süreci olarak
da tanımlanabilir.

planlama kavramı, üç vazgeçilmez
özellik içermektedir;
• Geleceğe yönelik bir tasarım olması,
• Belirli hedef/amaçlara ulaşmak için yapılması,
• Sistemli bir kararlar ve eylemler dizisi
oluşturması.

planlama süreci 5 evrede incelenecektir.
Bunlar;
1. Sorunun (Problemin) Tanımlanması
2. Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi
3. Uygun Araçların/Stratejilerin Belirlenmesi
ve Seçimi
4. Uygulama
5. Değerlendirme ve Geri Besleme,
evreleridir.

Kent planlama, doğal çevre ile insan müdahalesiyle biçimlenen yapılaşmış çevre arasında denge ve uyum sağlamayı amaçlayan çabalar olarak değerlendirilebilir.

Bu sürecin evreleri, mekânın organizasyonu yönünde tayin edilen amaç ve bu amaca ulaşabilmek üzere:
• Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi,
• Araştırma ve Çözümleme,
• Plan Yapma ya da Karar Verme,
• Planın Uygulanması
olarak ifade edilmektedir.

Bir kent planında, teknik anlatım şekliyle aşağıdaki
temel öğelere birbirleriyle ilişkili olarak yer
verilmektedir:
1. Önerilen arazi kullanma biçimlerinin yeri
ve niteliği: İnsanların yaşamasına özgü alanlarla
ticaret ve sanayi işlevleri gibi kentsel işlevlere
ayrılacak alanlar.
2. Kültür ve eğlence yaşamı için gerekli alanlar:
Parklar, oyun yerleri, çocuk bahçeleri,
hayvanat bahçeleri, stadyumlar vb.
3. Ulaşım amaçlı ayrılan alanlar: Caddeler, sokaklar,
yollar, kara, deniz ve hava yollarıyla,
her birine ait ulaşım yapıları, otoparklar.
4. Kamu hizmetlerine ayrılmış yapılar: Okul,
hastane vb. resmi yapılar.
5. Kimi yerel kamu hizmetlerine ayrılmış yerler:
Su, elektrik, havagazı ve kanalizasyon
gibi tesisler.
6. İlk beş maddede sıralananlarla ilişkili ya
da değil, gecekondu temizleme ve önleme
bölgeleri, parsellemenin denetim alanları
ve araçları, trafik sıkışıklığının giderilmesi,
uzun vadeli imar izlenceleri de kent planının
birer öğesidirler.

Kamu yararı, bireylerin çıkarları ya da kısmi çıkarlar karşısında toplumun tamamının çıkarlarının bütüncül bir yaklaşımla korunmasıdır.

Kent planları, kentin gelecekteki gelişmesini ana
çizgileriyle gösterir, ayrıntılara inmezler. Ayrıntılar,
uygulama planlarında yer almaktadır. Bununla birlikte,
her belediyenin imar yönetmeliklerinde gösterilirler.
Kent planları, İmar Yasasına göre, Nazım
Planlar (Master Plan) ve Uygulama Planları olmak
üzere ikiye ayrılmakta ve uygulamaya ilişkin ayrıntıları
belirtme görevi ikincilere bırakılmaktadır.

Kent planları, kentin yalnız fiziksel gelişmesi,
yani toprak kullanışını değil, aynı zamanda kent
bütününün toplumsal ve ekonomik sorunlarını
da kapsamaktadır. Dolayısıyla, kentin fiziksel
gelişmesi toplumsal ve ekonomik gelişmeyle etkileşim
içinde gerçekleşmektedir.

Plan düşüncesi, ileriye doğru bakmayı içerir.
Kent planları da, kentlerin geleceğini ilgilendiren,
uzun dönem içindeki gelişmesini denetim altına
alan, ama bununla da kalmayıp, kentlilerin ereklerine
uygun olarak yönlendiren planlardır. Başka
bir ifadeyle, kentlerin günlük, güncel sorunlarına
çözüm aramanın ötesinde, çok daha uzun
dönemde karşılaşabileceği değişim/dönüşümleri
öngörmekte ve bu sürede yaşanabilecek sorunların
çözümüne ilişkin geliştirilecek perspektifleri
içermektedir.

Onaylanmış imar planlarının, kural olarak,
dışına çıkılamaz. Bu planlar, herkes için uyulması
zorunlu olan belgelerdir. Sadece, taşınmaz mal
sahipleri, ya da bir kentte yaşayan herkes değil,
planı hazırlayanlar da (belediyeler), onaylayanlar
da (devlet ya da belediye) bu planlara uymak zorundadırlar.
Planların kamu yararı önceliğinde belirtildiği
gibi, bireyler üstü bütüncül bir yaklaşım
özelliği aynı zamanda kurumlar üstü bütüncül bir
yaklaşımı da zorunlu kılmaktadır.

Kent planlarının nesnelliği, herkese eşitlik ve
adalet ilkelerine uygun olarak uygulanması ve
yine bu ilkeler çerçevesinde hazırlanması ile gerçekleşmektedir. Belli kişileri ve kümeleri öteki
kişi ve kümelerin aleyhine koruyan, onların yararlarını
gözeten kent planları nesnel değil, öznel nitelikli planlar olur. Planların öznel olduğu, yani kent planlarının nesnellikten uzaklaştığı durumlarda kamu yararı da ortadan kalkmaktadır.

Herkesçe uyulması zorunlu olan kent planlarının,
herkes tarafından bilinmesi kent planlarına
açıklık kazandırmakla mümkün olmaktadır. Kent
planlarının açıklığı, bir yandan, plan hazırlama
aşamasında halkın katkısını almakla, öte yandan,
onaylanmış bir kent planını, halkın bilgisine sunmakla
sağlanır.

Kent planları, yerel yönetim birimlerinin
yetkili organlarınca bir kez benimsendi mi, çok
önemli nedenler olmadıkça artık değiştirilmelerine
olanak tanınmaması gerekir. Yoksa türlü
nedenlerle, planların yozlaştırılmasının önüne geçilemez.
Bunun içindir ki, imar planlarında değişiklik
yapılması güç koşullara, karmaşık işlemlere
bağlanmaktadır. Kent planlarının katılığı, gerçekte,
taşınmaz mal iyeliği ve ekonomik yaşamdaki
istikrarın vazgeçilmez koşuludur. Planların değiştirilmesindeki bu katılığa karşın, kent planların
kutsal kitaplar gibi değişmez varsaymak; ekonomik
ve toplumsal yönden ve teknolojik ilerlemeler
açısından hızlı bir değişme içinde bulunan
toplumların kentlerinin gerçek yapısına aykırı
düşer. Dolayısıyla kent planlarının, ne hiç değiştirilemeyecek biçimde hazırlanmış katı belgeler,
ne de sık sık değiştirilerek, gerekçesiz bir biçimde
bireylerin ya da kurumların isteğine göre değiştirilebilen
belgeler olduğu söylenebilir.

Ülkemizdeki İmar Mevzuatına göre, onaylanarak kesinleşen kent planları onay tarihinden itibaren 1 ay askıda bırakılmakta ve bu süre içinde planlara itiraz edilebilmektedir

Türkiye’de 1933 tarihli bir yasa, planlara yönelik nüfus tahminlerini 50 yıl için yapmayı önerirken, bugün, imar planlarının düzenleme biçimini gösteren bir yönetmelik, bu
süreyi 20 yıla indirmiş bulunmaktadır.

Uygulama aşaması, 3194 sayılı İmar Kanununun
İmar Planları ile ilgili esaslarına göre gerçekleştirilmelidir

Lichfield'e göre kent planları hazırlanırken kullanılması gereken ölçütler iç tutarlılık, yer seçiminde uygunluk, standartlara uygunluk, sorunları çözebilme durumu, olabilirlik, tasarlama düzeyinde durumu ve esnekliktir.