BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Cumhuriyetin ilke ve devrimlerinin savunuculuğunu ve topluma tanıtılma görevini üstlenmiş olan aydınlar bu doğrultuda edebî etkinliklerini sürdürmekle işe koyulur. Böylesi bir anlayışla ülkenin her bir yöresindeki aydın kalem oynatmaya başlar ve giderek edebiyat yalnızca İstanbul’a özgü bir değer olmaktan çıkar ve tüm ülkenin edebiyatı haline gelir. Batı ülkelerinin işgaline uğramış bir devletin yazarları bu dönem itibarıyla daha ulusalcı bir çizgide durarak ‘Batılı gibi olma’ düşüncesinden uzaklaşarak ‘Batıyı takip eden Türk olma’ çizgisine gelirler. Bu bakımdan Batı taklitçiliğinde ve uyarlamalarında büyük ölçüde düşüş gözlenir.

Ahmet Haşim Türk şiirinin belki de tek simgeci şairi olarak bilinir. Şiirlerinde çok okuduğu ve sevdiği Fransız simgeci şairlerin izlerini görmek mümkündür. Ahmet Haşim ve Fecr-i Âti grubunda Simgecilik; kendi yaşam anlayışından, Türk şiir geleneğinden ve Fransız simgecilerden gelen öğelerle oluşur. Şiirlerinde ‘akşam’, ‘gece’, ‘anne’ ve ‘kadın’, ‘gerçekten kaçış’, ‘yalnızlık’ izlekleri ağırlıklı olarak göze çarpar.

Recaizade Ekrem’in tek romanı olan Araba Sevdası (1889) Türk edebiyatının ilk gerçekçi romanı olarak kabul edilir. Yazarın yaşamından kesitlerin yer aldığı roman, devrin romantik gerçekçiliğini tek başına temsil eder ve yanlış Batılılaşmanın örneği olarak da kabul edilir.

Namık Kemal’in ilk romanı İntibah, bizde roman türünün ve romantik romanın ilk örneği sayılır. İntibah’ta zengin, bir takım mirasyedi gençlerin kendilerini içki ve kadınlara kaptırmaları yüzünden nasıl bir yıkıma uğradıkları gösterilerek, toplum ahlakının düzeltilmesine çalışılır. Namık Kemal kişileri somutlaştırmaya çalışır, ruhsal ve toplumsal çevreleriyle onları işler ve çoğunu işlenmiş bir dış görünüşle ortaya koyarak Türk edebiyatında kişi psikolojilerine ilk defa o yer verir.

Eser Servet-i Fünun değil, Tanzimat dönemine aittir.

Beşir Fuad, Klasisizm ve Romantizmi bir kenara bırakıp bütün ilgisini pozitif bilime yöneltir, edebiyatta gerçekçiliğin esas alınması gerektiğini savunur. Ona göre gerçek edebiyat, gerçekçiliğe dayanmalıdır ve bir romancının hayal etmek yerine, gözlemlemesi, araştırması ve gördüğünü değiştirmeden nitelendirmesi ve tarif etmesi gerekir.

Tanzimat edebiyatında ağırlıklı olarak öne çıkan edebî akım Romantizmdir. Romantizm, klasisizmin getirdiği kurallara karşı bir tepki olarak doğar, toplumsal yapı ve yaşamdaki değişikliklerden beslenir.

Özellikle dilde sadeleştirmeyi, Arapça ve Farsça tamlama ve gramer kurallarından sıyrılmayı, gerekirse tarihsel geçmişteki kaynaklardan yararlanarak ulusun kendine özgü terim ve kavramlarını oluşturmayı öncelikli ilke olarak benimseyen Ömer Seyfettin ve Ali Canip’e Ziya Gökalp, Hamdullah Suphi, Yakup Kadri gibi edebiyatçılar eserlerinde olabildiğince yabancı etkiden kurtulmayı hedeflemişlerdir.

Tanzimat edebiyatının ilk şahsiyetlerinden olan Şinasi, Agah Efendi ile birlikte ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval'ı çıkarmışlardır.

Şinasi Servet-i Fünûn değil, Tanzimat dönemi edebiyatçılarındandır. Edebiyata adını veren Tanzimat, yenileşme hareketinin öncüsü kabul edilen Şinasi’nin çalışmalarıyla başlamıştır.

İlk elçiliklerden biri Paris’te açılır ve ilk elçi Yirmisekiz Mehmed Efendi tayin edilir. Doğru cevap C'dir.

Lâle Devri, Osmanlılar için kültürel bir uyanma devri olur. Toplumsal ve siyasi boyutlarda Fransa taklit edilen ülke haline gelir. III. Ahmet ve III. Selim dönemleri Osmanlının ilk kez Avrupa’yı bu kadar yakından tanıdığı dönem olur. Doğru cevap D'dir.

Aydınlanma Çağı Fransa’ya oranla yaklaşık bir yüzyıl öncesinde İngiltere’de başlar. Newton, Locke, Bacon ve Hobbes ilk olarak ampirizmi uygulamaya koyar, ardından Toland ve Tindol’ün sansüalizmi devreye girer. Doğru cevap D'dir.

Levanten (Fr. Levantin), Yakındoğu ülkelerine yerleşmiş, oralarda yaşayan ayrı ırktan, ayrı dinden kimselerle evlenerek soyu karışmış Avrupa asıllı kimsedir. Doğru cevap E'dir.

Edebiyata adını veren Tanzimat, yenileşme hareketinin öncüsü kabul edilen Şinasi’nin çalışmalarıyla başlar. Şinasi’nin kaleme aldığı ilk yapıt olan Şair Evlenmesi adlı oyunu 1859’da yazılıp, 1860 yılında tefrika olarak yayınlanır. Doğru cevap D'dir.

Edebiyatta Tanzimat’ın en önemli getirilerinden biri; edebiyat dilindeki değişmedir. Tanzimat edebiyatının başlangıç yıllarında yayınlanan ilk metinlerin ardından, edebiyat sarayın dışına çıkmaya başlar, artık konakların, yalıların, evlerin ve sokakların edebiyatına dönüşür. Dil, anlaşılır, sade ve herkesin kullandığı biçimi alır. 

Tanzimat edebiyatında ağırlıklı olarak öne çıkan edebî akım Romantizmdir. Romantizm, klasisizmin getirdiği kurallara karşı bir tepki olarak doğar, toplumsal yapı ve yaşamdaki değişikliklerden beslenir.

Tanzimat romanlarında Batılı yaşam biçimi bir özlem olarak dile getirilirken, kişiler arasında geleneksel yaşam biçimiyle Batılı tarz arasındaki bocalama biçimleri de romanların konusunu oluşturur. Doğru cevap E'dir.

Edebiyat tarihinde adı çok sık geçmese de, Tanzimat’ın başlangıç yıllarından itibaren oyun yazarlığı yapan Feraizcizâde Mehmed Şakir (1853-1911), duru bir Türkçe ve başarılı bir teknikle yazdığı oyunlardan ötürü “Türk Molière’i” olarak anılır. Oyunlarının içeriği çoğunlukla toplumsal ve tarihsel konulardır. Doğru cevap A'dır.

Türk öykü ve romanına Batılı görünüm kazandıran kişi olarak Halit Ziya Uşaklıgil, yapıtlarını gerçekçi ve doğacı anlayış doğrultusunda oluşturur. Başlangıç yapıtlarında kullandığı ağır ve sanatlı dil, son dönem yapıtlarında yerini sade bir Türkçeye bırakır. Romanlarının konusu tümüyle İstanbul’la ilintili Anadolu izlekleri içerir. Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu ve Kırık Hayatlar en tanınmış romanlarıdır. Doğru cevap A'dır.

İyi bir gözlemci olan Hüseyin Rahmi Gürpınar, yazdığı ilk romanlarında Fransız Romantizmin izlerini taşısa da, daha sonraki yapıtlarında gerçekçi ve doğacı akımların özelliklerini yansıtır.

Türk insanı ve toplumunun farklı özelliklerini anlatır, yeri geldiğinde bir özelliği kimi kez abartarak, kimi kez gülmece bir unsur olarak ele alır. 

Mürebbiye adlı romanında, dönemin modası olan Fransız mürebbiyeler hakkındaki yergi vardır. Ahlak yoksunu Anjel adındaki mürebbiyenin neden olduğu sonuçlar gözler önüne serilir. Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, dönemin güncel ve kamuoyunu meşgul eden bir olayını ele alır. Bunların dışında kalan diğer romanları da İstanbul uzamındaki toplumsal konuları içerir. Doğru cevap E'dir.

Orhan Veli, Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday gibi şairler yeni bir girişimle ‘Garip Hareketi’ ortaya çıkarır. Garip Hareketi, Divan şiiri ve diğer XIX. Yüzyıl şiir anlayışlarını yadsır. Her türlü metafor ve imgeyi reddeden bu anlayış, gelişmekte olan ülkenin sorunlarını kendi gerçeklikleri içinde anlatmaya çalışır. Hareketin lideri konumunda olan Orhan Veli’nin erken ölümü, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, beyni daha az yoran ama daha az kışkırtıcı bir şiire yönelirler. Doğru cevap E'dir.