BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Osmanlının kültürel anlamda Avrupa’ya, özellikle Fransa’ya açılmasında başlangıç, Kanuni’nin 1525 yılında Osmanlı’dan yardım isteyen annesinin mektubu üzerine I.François’ya yazdığı mektup ve onun sonuçlarıyla olur.

Presiozite (Fr. Préciosité),1650 ile 1660 yılları arasında genellikle Parisli aristokrat kadınların, dönemin yazar ve sanatçılarını bir araya getirerek, halktan ve sıradan kişilerden farklı davranmak, farklı bir söylem biçimi kullanmak ve farklı giyinmek amacıyla sosyete salonlarında başlattıkları bir yaşam sanatı, bir güzelduyu biçimidir. Zamanla abartılan davranış biçimleri Molière gibi kimi yazarların yapıtlarında eleştiri malzemesi olmuştur.

Babıâli’de Tercüme Odası 1832’de açılmış ve bu sayede yabancı dilin ve dil bilenlerin önemi artmaya başlamıştır.

Edebiyata adını veren Tanzimat, yenileşme hareketinin öncüsü kabul edilen Şinasi’nin çalışmalarıyla başlar. Şinasi’nin kaleme aldığı ilk yapıt olan Şair Evlenmesi adlı oyunu 1859’da yazılıp, 1860 yılında tefrika olarak yayınlanır.

Tanzimat edebiyatının kendisine özgü kuralları, ilkeleri ve yöntemleri yoktur. Bu nedenle bu kavram bir anlayışı ya da akımı değil, öncelikle siyasal ve toplumsal alanda yapılan Batı tarzı yenileşme çalışmalarını kasteder ve farklı özellik ve akımlardaki edebî ürünleri de kapsayan bir kavramdır.

Tanzimat, her alanda “dışa dönüş, dışa açılış” hareketidir. Bu anlayışla getirdiği yeni değer ve kavramlar doğrultusunda eski edebiyatın düşler ve masallar evreninden insanların gerçek evrenine geçişini sağlar (Özdemir, 1991, s. 133) Eski edebiyatta yaşam karşısında edilgen, dünyaya seyirci olan içe dönük insan, Tanzimat edebiyatında tersi yönde etken, katılımcı ve varlığını belli eder niteliktedir.

Tanzimat yazarlarına göre Avrupa edebiyatı, model alınması gereken tek edebiyattır: “Yirmi otuz senedir muvaffak olduğumuz terakkiyatı lisaniyye ve edebiyeyi Avrupa’yı taklit ile peyda eylediğimizi” (A.Mithat, 2015, s. 90-91) söyleyen Ahmet Mithat, yalnız edebiyatımızın değil, dilimizin bile Avrupa edebiyatıyla olan yakın teması sayesinde geliştiği inancındadır.

Tanzimat edebiyatında ağırlıklı olarak öne çıkan edebî akım Romantizmdir.

Edebiyatımızda ilk defa Beşir Fuad’ın Victor Hugo adlı biyografik eseriyle gündeme gelen Zola ve Gerçekçilik, daha sonra gazete sayfalarında ve dergi sütunlarında günlerce sürecek “hayaliyyun-hakikiyyun” (romantizm- realizm) kavgalarına yol açar (Yılmaz, 2002, s. 62).

Namık Kemal’in ilk romanı İntibah, bizde roman türünün ve romantik romanın ilk örneği sayılır.

Recaizade Ekrem’in tek romanı olan Araba Sevdası (1889) Türk edebiyatının ilk gerçekçi romanı olarak kabul edilir.

Modern anlamda ilk Türk romanı Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah adlı romanı kabul edilir.

III. Selim döneminde Avrupa’daki gelişmeleri yakından izlemek için Avrupa başkentlerine elçilikler açılmaya başlanır. İlk elçiliklerden biri Paris’te açılır ve ilk elçi Yirmisekiz Mehmed Efendi tayin edilir.

Presiozite (Fr. Préciosité),1650 ile 1660 yılları arasında genellikle Parisli aristokrat kadınların, dönemin yazar ve sanatçılarını bir araya getirerek, halktan ve sıradan kişilerden farklı davranmak, farklı bir söylem biçimi kullanmak ve
farklı giyinmek amacıyla sosyete salonlarında başlattıkları bir yaşam sanatı, bir güzelduyu biçimidir. Zamanla abartılan
davranış biçimleri Molière gibi kimi yazarların yapıtlarında eleştiri malzemesi olmuştur.

Aydınlanma Çağı Fransa’ya oranla yaklaşık bir yüzyıl öncesinde İngiltere’de başlar. Newton, Locke, Bacon ve Hobbes ilk olarak ampirizmi uygulamaya koyar, ardından Toland ve Tindol’ün sansüalizmi devreye girer.

1832’de Babıâli’de Tercüme Odasının açılmasıyla yabancı dilin ve dil bilenlerin önemi
artar.

Edebiyata adını veren Tanzimat, yenileşme hareketinin öncüsü kabul edilen Şinasi’nin çalışmalarıyla başlar.

Fransız edebiyatında gerçekçiliğin kurucusu ve öncüsü Balzac’tır.

Simgeciliği basit bir anıştırma olarak görmeyen Ahmet Haşim, Mallarmé hakkında: “Onun şiiri bir akşam manzarası gibi akisler, silik şekiller ve baygın renklerle doldu ve tatlı bir alacalığın istilası altında kaldı” (Okay, 1990, s. 200) tanımı çerçevesinde kendi simgeci anlayışını geliştirir.

Servet-i Fünûn döneminin önderi ve en güçlü şairi olan Tevfik Fikret, Parnas şiir anlayışının etkisi altında yazdığı şiirlerinde, şekil açısından grubunun hedeflediği noktaya gelir.