BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Postmodernizm ortaya çıktığı yıllardan bugüne giderek farklılaşmış, çeşitlenmiş ve temelindeki çoğulculuk düşüncesi daha da egemen hale gelmiştir. Temellerini Derrida, Lyotard, Baudrillard gibi Fransız postyapısalcılardan alan akım özellikle son otuz yılın her türlü sanatsal üretimine sızmıştır.

Postmodernizm, kimi zaman modernizmin tükenişinden sonra doğan yeni bir felsefe, kimi zaman ona itiraz eden bir yapı (anti-modernizm) olarak karşımıza çıkar. Bu anlamda postmodernizm Descartes'la başlayan modern felsefenin kurgularına ve kategorilerine karşı çıkar. Descartes'ın kartezyen özne anlayışına, Kant'ın evrensel ve aydınlanmacı akıl düşüncesine, Hegel'in "rasyonel olan gerçektir, gerçek olan   rasyoneldir" ilkesine karşı çıkar ve postmodern filozoflar tarafından nesnel ve akıldan bağımsız bir gerçekliğin olmadığı öne sürülür.

Habermas, 20. yüzyılın yok ettiği iyimserliği bilim, ahlak ve sanatın farklılaşması, uzmanlarca ele alınan bölümlerin özerkliğine ve bunların gündelik iletişimin yorumlamasından ayrılması anlamına gelmeye başladığını ifade ederek, Modernizmin yanlış uygulamaları sonucu bu alanların hem birbirinden hem de hayattan koptuğunu, bu bağların yeniden kurularak yarım kalmış modernite projesinin ve ideallerinin gerçekleştirilebileceğini savunur.

Edebiyat açısından modernizmin belli başlı özellikleri şunlardır:

Sanat eseri üretmede kullanılan materyallerin seçiminde olsun, sanat eserini  sergileme, dağıtma ve tüketmede olsun, yüksek ve alt kültür, ya da kitle kültürü gibi ayrımların reddedilmesi. 

Yüksek kültürle kitle kültürü arasındaki sınırların ve ayrılıkların silinmesi ise postmodern edebiyatın bir özelliğidir.  Postmodernizm ikinci sınıf filmlerden, edebî olmayan (paraliterature) kurgudan, gotik ve romanslardan, popüler biyografiden, polisiye, bilimkurgu ve fantezi romandan etkilenmiştir.

Klages'a göre postmodernizm modernizmle aynı ilkelere uyar. Ancak bu ilkeleri değerlendirişi farklıdır. Postmodernizm de yüksek kültür kitle kültürü ayrımını, türler arasında katı ayrımları reddeder, pastiş, parodi, ironi ve oyunbazlığa yönelir. Postmodern sanat ve düşünce, dönüşlülüğü, öz bilinci (kendini bilme, kendinin farkında olma), parçalanmayı, (özellikle anlatısal yapılarda) süreksizliği, muğlaklığı, eşzamanlılığı tercih eder ve yapısı bozulmuş, merkezsizleşmiş, makineleşmiş özneye vurgu yapar.

Baudrillard'a göre artık dünya doğrudan doğruya bağlantı içinde olduğumuz bir şey değil, televizyon ekranlarından verilendir. Televizyon yaşam içerisinde yaşamsa televizyon içerisinde çözelmektedir. Kurgu gerçekleştirilir ve böylelikle gerçek kurgusal olur. Televizyon ve kitle iletişiminin işlevi tepkiyi önlemek, bireyi özelleştirmek, ve görüntüyle gerçek arasında bir ayrım yapabilmenin olanaksızlaştığı bir taklit (simülasyon) evrenine yerleştirmektir.

Descartes "Düşünüyorum öyleyse varım" sözüyle bir özne ortaya koyar: Düşünen, düşündüğünü bilen, kendinin farkında olan, hedefleri olan, özgür iradesi ve sorumluluğu olan bir özne. Bu özne şüphe eden, onaylayan, yargılayan, kısacası düşünen, akıl sahibi bir öznedir. Öncelikle düşünen özne olarak varlığını ispat eden Descartes'a göre bütün bilgimizin kaynağı da akıldır, düşünme'dir. Kant, Descartesçı düşünen, bilen özne (cogito) kavramını devam ettirir ancak o, bilen özne ile bilinen nesne arasındaki ilişkiyi tersine çevirerek, artık bilen öznenin nesneyi belirlediği bir bilgi teorisinden söz eder.

Tarih aynı zamanda anlam açısından bakıldığında gösterge ve gösterilen arasındaki kurgusal ilişkinin nesnel bir ilişkiymiş gibi gözükmesine, tarih anlatısının bir gerçeğin yansıması olduğu yanılgısına yol açan bir zemindir. Tarihin sonu ya da tarihin ölümü ifadesi, postmodernistlerin ilerleme fikrine duydukları kuşkuyu ifade eder. Geleneksel tarih yazımının dışladığı kişi, grup ve olayları ele alır, daha önce söz hakkı olmayan bu kişilerin tarihini yazarlar. Geleneksel tarih yazımının kendisini büyük anlatılar yoluyla nesnel olarak toplumlara sunduğu her türlü çıktısından kuşku duyar ve bunu yıkmaya çalışırlar

Sam Mende ve David Fincher yönetmendir. Jean Baudrillard   ve Jean François Lyotard filozoftur. Orhan Pamuk ise edebiyat alanında postmodernizmin dünyadaki temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.

Batı dillerinde “post-” “sonrası” anlamı veren bir ön ektir, yani postmodernizmin kelime anlamı “modernizm sonrası” dır.

Friedrich Nietzsche, Michel Foucault, Jacques Derrida, Jean François Lyotard postmodern filozoflardır. Umberto Eco ise postmodern edebiyatçıdır. Umberto Eco’nun bazı eserleri: Gülün Adı, Foucault Sarkacı, Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti, Ortaçağı Düşlemek ve Sıfır Sayı’dır.

Orhan Pamuk, Do De Lillo, Italo Calvino ve Samuel Beckett postmodern edebiyatçılardır. Quentin Tarantino ise postmodern yönetmenlerden biridir. Tarantino Amerikalı film yönetmeni, oyuncu ve iki Oscar ödüllü senaristtir. Bazı filmleri: Ucuz Roman, Kill Bill, Günah Şehri, Zincirsiz, Rezervuar Köpekleri’dir.

Sam Mendes, Quentin Tarantino, Wim Wenders ve Ridley Scott postmodern yönetmenlerdir. Andy Warhol ise postmodern ressamlardan biridir.

Postmodern edebiyatta anlam yazarın kontrolünde değildir, çünkü dil konuşanın kontrolünde değildir. Dil ile anlam arasında dogrudan ve nesnel bir ilişki yoktur. Lucy’nin belirttiği gibi dilbilimsel anlam, dili kullanan herhangi birinin niyetleri tarafından kontrol edilemeyeceği gibi, hiçbir türden anlam da akılcılıkla kontrol edilemez. Dolayısıyla anlam tasarlanamaz.

Simülasyonlar adlı eser Baudrillard’a aittir. Baudrillard Simülasyonlar adlı eserinde modernite dönemini, “sanayi üretiminin ön plana çıktığı burjuva sınıfı dönemi” olarak tanımladıktan sonra, bu dönemde daha sonra teknoloji devrimiyle birlikte yeniden üretimin (kopyalama, reproduction) toplumun düzenlenme ilkesi olarak üretimin yerini aldığını ifade eder.

Simülakra, orjinalliği olmayacak eksiksiz bir kopya; büyük anlatı, bilginin kuramsal ve ideolojik biçimleri; zeitgest, zamanın ruhu; büyük anlatıların çöküşü, bilginin niteliğinin ve konumunun değişmesidir.   Tarihin sonu ya da tarihin ölümü ifadesi, postmodernistlerin ilerleme fikrine duydukları kuşkuyu ifade eder. Geleneksel tarih yazımının dışladığı kişi, grup ve olayları ele alır, daha önce söz hakkı olmayan bu kişilerin tarihini yazarlar. Geleneksel tarih yazımının kendisini büyük anlatılar yoluyla nesnel olarak toplumlara sunduğu her türlü çıktısından kuşku duyar ve bunu yıkmaya çalışırlar.

Eliot, Woolf, Kafka ve Pound postmodern edebiyatçılardır. Büyük Anlatı kavramını öne süren kişi postmodern filozof Lyotard’dır. Büyük anlatılar, bilginin kurumsal ve ideolojik biçimleridir ve modernizmin araçlarıdır. Büyük anlatıların bittiği, inanılırlığını yitirdiği noktada postmodernizm başlar. Bir başka deyişle, modernizmin gelişme, akılcılık ve bilimsel nesnellik iddialarının bittiği noktada postmodernizm baslamıştır.

Feminist Hareket, ortadan kalkmamış söylenenin aksine güç kazanmıştır.

Ihab Hassan, 1985’te Paris’te yapılan Karşılaştırmalı Edebiyat kongresinde sunduğu “Postmodernizm Perspektifte Çoğulculuk” başlıklı makalesinde Postmodernizmin özelliklerini sıralar ve tanımlar. Diğer şıklar postmodern filozoflardır.