BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Postmodernizm temelde felsefenin başlangıcından beri ön plana çıkartılan logos merkezci düşünceye itiraz eder. Batı dillerinde “post-” “sonrası” anlamı veren bir ön ektir, yani postmodernizmin kelime anlamı “modernizm sonrası” dır. Ancak postmodernizmin modernizmle ilişkisi bundan çok daha karmaşıktır.

Modernizm biri genel biri ise daha özel olmak üzere iki anlamda kullanılır. Modernizm denince çoğunlukla kastedilen genel anlamı Descartes’la başlayan modern felsefe geleneği; nesnel bilgi ve bilen/akıl sahibi öznenin hakim olduğu felsefedir. 1600lerden 1960lara kadar olan dönemin şekillenmesinde modernizm etkili olmuştur.

Modernizm 20. Yüzyılda Batıda sanat hakkında öne sürülen fikirlerle aşağı yukarı aynı sınırlara sahiptir. (Bu fikirlerin ilk izlerine 19. Yüzyılda da rastlanır.) Modernizm, görsel sanatlarda, müzikte, edebiyatta ve tiyatroda, sanatın nasıl yapılması, tüketilmesi ve ne anlama gelmesi gerektiğiyle ilgili Viktorya dönemi ölçülerini reddeden bir harekettir. 1910lardan 1930lara kadar süren “yüksek modernizm” döneminde, modernizmin önde gelen isimleri, şiir ve edebiyatın ne olabileceğini ve ne yapabileceğini kökten değiştirerek yeniden tanımlar. Woolf, Joyce, Eliot, Pound, Stevens, Proust, Mallarme, Kafka ve Rilke gibi isimler yirminci yüzyıl modernizminin kurucusu olurlar.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan yeni topluma, “sanayi sonrası (postendüstriyel) toplum”, “çokuluslu kapitalizm”, “tüketim toplumu”, “medya toplumu” gibi farklı tanımlar getirilmiştir. Yeni tüketim tarzları oluşur: planlı eskime; moda ve modaya uygun hale getirmeye yönelik değişikliklerin çok hızlı olması, topluma şimdiye kadar görülmemiş ölçüde reklamcılığın, televizyon ve medyanın girmesi; otoban ağlarının büyümesi ve otomobil kültürünün gelmesi bunda etkilidir (Jameson, 1998, 19-20). Bu toplumu, modernizmin hala etkin bir güç olduğu savaş öncesi toplumundan ayıran bazı nitelikler bunlardır. Frederic Jameson, postmodernizmi “geç kapitalizmin kültürel mantığı” olarak görür.

Simülakra (simulacra): Orijinalliği olmayan eksiksiz bir kopya.

Postmodernizmi edebiyat ve sanatla ilgili bir terim olarak ilk kez kullanan kişi, Amerikalı eleştirmen Ihab Hassan’dır. Hassan 1985’te Paris’te yapılan Karşılaştırmalı Edebiyat Kongresinde sunduğu “Postmodern Perspektifte Çoğulculuk” başlıklı bildirisinde postmodernizmin özelliklerini sıralar ve tanımlar.

Dekanonizasyon /kutsallığını alma: Kelime anlamı olarak “(bir şeyi) kutsal olmaktan/kanun olmaktan çıkarma” anlamına gelen dekanonizasyon terimi, artık sorgulanmaz bir şekilde kabul edilen doğruların ve bunları telkin eden kurumların inanılırlıklarını kaybetmiş olmalarını ifade eder.

Friedrich Nietzsche(1844-1900): Alman şair ve düşünür. Bazı eserleri: Böyle Buyurdu Zerdüşt, Ahlakın Soykütüğü Üzerine, Tragedyanın Doğuşu.

John Cage (1912-1992): Amerikalı besteci, filozof ve yazar. Seslerin kurallı bir şekilde örgütlenmesine karşı olan sanatçı modern müziğin kural koyucu yapısına meydan okur. Herhangi bir sesin müzik meydana getirebileceği düşüncesinden hareketle 1952 yılında bestelediği üç bölümden oluşan 4’33 isimli müzik yapıtı çevreden alınan seslerle oluşturulmuştur. Bazı eserleri: 4’33, 0’00, Six Melodies

Andy Warhol (1928-1987): Pop-art akımının en önemli temsilcilerinden olan Amerikalı ressam, film yapımcısı ve yayıncısı. Bazı eserleri: Marilynler, Double Elvis, Campbell’in Çorba Konserveleri.

Descartes “Düşünüyorum öyleyse varım” sözüyle bir özne ortaya koyar: Düşünen, düşündüğünü bilen, kendinin farkında olan, hedefleri olan, özgür iradesi ve sorumluluğu
olan bir özne. Bu özne şüphe eden, onaylayan, yargılayan, kısacası düşünen, akıl sahibi bir öznedir. Öncelikle düşünen özne olarak varlığını ispat eden Descartes’a göre bütün
bilgimizin kaynağı da akıldır, düşünme’dir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Lyotard (1990), ilk olarak 1979’da yayımlanan Postmodern Durum adlı eserinde değişen toplumla birlikte bilginin niteliğinin ve konumunun da değiştiğini savunur. Ona göre,
bilgiyi kullanan ve üretenlerin ürettikleri ve kullandıkları bilgiyle olan ilişkileri, bir malı üreten ve tüketenlerin o malla ilişkisine benzemektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Foucault, yaşamı boyunca aklın dışladıklarıyla ilgilenir: delilik, raslantı, kesiklilik/devamsızlık. Edebiyat metinlerinin “başkalığın” konuşmasına olanak tanıdığına inanır. Aynı
zamanda bu grupların söylemlerini kullanarak iktidarın dayattığı/dayattığı bilgi ve ideolojilerin yapıbozuma uğratılabileceğini düşünür. Doğru cevap D şıkkıdır.

Dekanonizasyon /kutsallığını alma: Kelime anlamı olarak “(bir şeyi) kutsal olmaktan/kanun olmaktan çıkarma” anlamına gelen dekanonizasyon terimi, artık sorgulanmaz bir şekilde kabul edilen doğruların ve bunları telkin eden kurumların inanılırlıklarını kaybetmiş olmalarını ifade eder. Doğru cevap E şıkkıdır.

İçkinlik (Her yerde bulunma): Bu kavram, zihnin, kendini semboller aracılığıyla genelleştirme kapasitesinin giderek artmasına işaret eder. Şimdi her yerde sorunlu yayılmalar, dağılımlar ve yaygınlaştırmaya tanık oluyoruz; yeni medya ve teknolojiler aracılığıyla duyularımızın genişlediğini görüyoruz. Doğru cevap B şıkkıdır.

Friedrich Nietzsche(1844-1900): Alman şair ve düşünür. Bazı eserleri: Böyle Buyurdu Zerdüşt, Ahlakın Soykütüğü Üzerine, Tragedyanın Doğuşudur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Jean François Lyotard (1924-1998): Fransız filozof, edebiyat teorisyeni, postmodernizmin ve postmodern felsefenin öncülerinden çağdaş Fransız düşünürü. 1979 tarihli eseri Postmodern Durum ile postmodernizmin ilk kuramcılarından olmuştur. Modernitenin geçerliliği üzerine kuşkuların izlerini sürmüş ve bu süreci anlamlandırmaya çalışmıştır. Eserleri: Meşruluk Üzerine Notlar, Postmodern Durum' dur. Doğru cevap A şıkkıdır.

Samuel Beckett (1906-1989): İrlandalı yazar, eleştirmen ve şair. Bazı eserleri: Godot’yu Beklerken, Soluk, Krapp’ın Son Bandı, Ben Değil, Sıradan Kadınlar Düşü, Murphy' dir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Thomas Pynchon (1937-…): Amerikalı yazar. Eserlerinde kara mizahla düş dünyasını birleştirerek insanın yabancılaşmasını anlatmıştır. Bazı eserleri: V. , Yerçekiminin Gökkuşağı, 49 Numaralı Parçanın Nidası, Mason ve Dixon' dır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Ridley Scott (1937-…): Üç kez Oscar ödüllerine aday gösterilmiş İngiliz yönetmen ve yapımcı. Tüm zamanların en büyük bilim-kurgu filmi olarak kabul edilen Bıçak Sırtı filminin yönetmenliğini yapmıştır. Bazı filmleri: Alien, Amerikan Gansteri, Gladyatör, Hannibal, Thelma ve Louise, Cennetin Krallığı' dır. Doğru cevap D şıkkıdır.