BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Doğru cevap A dır. Büyülü gerçekçilik terimi ilk olarak Resim alanında değiştirilmiş gerçekliği gösteren bir tabloyu tanımlamak için Franz Roh tarafından kullanılmıştır.

Doğru cevap B dir. Dışavurumculuk Sonrası: Büyülü Gerçekçilik: Yeni Avrupa Resminin Sorunları başlıklı kitabın yazarı Franz Roh'tur.

Doğru cevap C dir. Bu Dünyanın Krallığı adlı romanı Alejo Carpentier yazmıştır.

Doğru cevap D dir. 1923 yılında Gustav Hartlaub, anlatımcılığa tepki olarak resim sanatı için Yeni Nesnellik önermiştir.

Doğru cevap E dir. Büyülü gerçekçilik edebiyat alanında ilk kez Massimo Bontempelli tarafından kullanılmıştır.

Doğru cevap A dır. “Flaman Büyülü Gerçekçiliği” başlıklı makaleyi Johan Daisne yazmıştır.

Doğru cevap B dir. İspanyol Amerikan Kurmacasında Büyülü Gerçekçilik adlı çalışma Angel Flores aittir.

Doğru cevap C dir. Belçika’da Flaman eleştirmen Christiane Van de Putte’ün çalışmaları ile Bruxelles Üniversitesinde yayınlanan çalışma Büyülü Gerçekçilik: Roman, Resim ve Sinema çalışmasıdır.

Doğru cevap D dir. Çağdaş Chicano Kurmacasında Büyülü Gerçekçilik adlı yapıtının yazarı Roland Walter'dır.

Doğru cevap E dir. Büyülü Gerçekçiliği akımının Türkiye’deki ilk önemli temsilcisi Latife Tekin’dir.

İlk dönem 1920’lerde Almanya’da başlamıştır. Amaryll Chanady, Seymour Menton, Lois Parkinson Zamora ve Wendy Faris, Weimar Cumhuriyeti sırasında, Alman sanat eleştirmeni Franz Roh’un dışavurumculuk-sonrası resmin yeni bir biçimini anlatmak için bu terimi kullandığı konusunda aynı düşüncededir. Roh’a
göre büyülü gerçekçi resmin en önemli niteliği, somut nesnenin gizemi gerçekçi bir biçimde resimlendirilerek yakalanmasıdır. Bu biçimde Roh sanatçının, Sigmund Freud ve Carl Jung’un ruhçözümleme etkilerini gerçeküstücülükten alıp nesneyi olağanüstü anlamı içinde betimleyebileceğini umuyordu (Bowers, 2004, ss. 10-12). Daha önce de belirtildiği üzere ilk kez 1925 yılında Roh, “değiştirilmiş gerçeklik”i gösteren bir tabloyu tanımlamak için ve gerçekçiliğe yakın yeni, güçlü bir akımı anlatmak için “magischer realismus (büyülü gerçekçilik)” terimini kullanmıştır.

Jorge Luis Borges Alçaklığın Evrensel Tarihi (1935) başlığını taşıyan ilk büyülü gerçekçi yapıtıyla öteki Latin Amerikalı yazarlara da yol açmıştır. Bu yüzden olsa
gerek, Flores büyülü gerçekçiliğin 1935’te Borges’le başladığını ve 1940’lar ve 1950’lerde yayıldığını savunmaktadır.

1940- 1950 yılları arasında büyülü gerçekçilik Latin Amerikalı yazarları oldukça etkilediği görülmektedir. Kübalı yazar Alejo Carpentier, Bu Dünyanın Krallığı, (1949) adlı romanına yazdığı önsözde “lo real maravilloso” “harika gerçekçilik” terimini türetmiştir. Aslına bakılırsa yirminci yüzyıl boyunca İspanyolca konuşulan dünyada yaşanan siyasal ve toplumsal olaylar, yazarların toplumsal bilincini uyandırmaya hizmet edip, bu dille yazılan edebiyatın patlamasına yol açmıştır.
Böyle çalkantılı bir dönemde sanatın amacı, ciddi düşünmek ve amaçlı hareketleri anlatmak olarak görülmektedir. Edebiyat gizemli dünyayı sunarak düş dünyasıyla insanları etkilemenin ve toplumsal sorunları göstermenin bir aracı durumuna gelmiştir. Fantastik, söylence, yansılama (Fr. parodie), büyülü gerçekliğin kullanımı, yazarla korku ve umutsuzluk dolu gerçekler arasında bir örtü oluşturmuştur. Yani gerçeklik sıra dışı ve olağanüstü bir dekorla anlatılmıştır.

1923 yılında Gustav Hartlaub, anlatımcılığa tepki olarak resim sanatı için büyülü gerçekçilik yerine, Yeni Nesnellik (İng. New Objectivism) kavramını önerir ve Max Beckman, Rudolf Schlichter, Oscar Kokoschka, Ludvig Meidner, Karl Hubbuch, Christian Schad, Georg Scholz, Otto Dix ve George Grosz gibi o dönemin ressamları ve eleştirmenleri bundan böyle resimlerini bu kavramla tanımlamaya başlarlar. Bir süre sonra büyülü gerçekçilik kavramı, görsel sanatların yerine edebiyat alanında kullanılmaya başlar. Yeni nesnellik, 1933’lerde Weimar Cumhuriyeti’nin düşmesi sonucunda Nazilerin yükselişiyle serüvenini tamamlar.

Büyülü gerçekçilik edebiyat alanında ilk kez İtalyan yazar ve eleştirmen Massimo
Bontempelli (1878–1960) tarafından kullanılmıştır. 1926 yılında İtalyan yazar ve gazeteci Curzio Malaparte ile birlikte kurdukları Revue 900 adlı Fransız-İtalyan oluşumu dergide büyülü gerçekçilik üzerine düşüncelerini paylaşmıştır.

Büyülü gerçekçiliğe gelince; Walter’a göre, ilk ölçüt anlatıcı ve anlatı kişilerinin, fantastikten farklı olarak, doğaüstünü doğal bir durum olarak karşılamaları gerekir. Buna bağlı olarak okur da, kurmacasal temsil bağlamında bu doğallığı sorgulamamalıdır. Büyülü gerçekçiliğin ikinci ölçütü, anlatılarda sunulan gerçekliğin gerçekçi ve büyülü düzeylerinin dengeli ve uyumlu bir bütünlük sağlaması gerekmektedir. Bu durumda gerçekçi ve büyülü düzeyler arasındaki çatışkı sonra ermiş olur. Walter’a göre, büyülü gerçekçi metinlerin sağlaması gereken üçüncü ölçüt, yazarın ağız sıkılığıdır (Fr. authorial reticence). Anlatıcı-yazar ile anlatı-kişileri, anlatıda öykülenen doğaüstü ile gerçekçi olayların uyumlu bütünlüğünü bozacak biçimde açıklama yapmamalı ve yaklaşmamalıdırlar. Anlatıcı, büyülü gerçekçi olayların gerçekliğini sorgulamadan korumak için, bu olaylara bir gözlemci bakış açısıyla açıklamalar getirmemelidir. Tersi durumunda, inandığı akılcı dünya görüşünün üstünlüğünü vurgularsa, doğaüstüne yer veren öteki dünya görüşü gerçeklik karşısında ikincil düzeye inecek ve denge ve uyum
bozulacaktır. Bundan kaçınmak için de anlatıcı, büyülü gerçekçi dünyaya inanan bir anlatı kişisinin bakış açısını benimsemelidir.

Cooper’ın öne çıkardığı en önemli kavramlardan birisi de melezleşmedir (Eng. hybridity). Melezleşme kavramından, tarihsel olarak var olagelen yaşam ile ölüm; gerçeklik ile büyü, bilim ile batıl inanç gibi çelişkili karşıtlıkların, büyülü gerçekçi anlatıların yapı, olay örgüsü ve izleklerinde belli bir uzlaşıyla birlikte var olması anlaşılabilir. Bunun yanında kentli ile köylü, Batılı ile yerli, siyah, beyaz ve melez ırklar, değişik siyasal ve kültürel değerler büyülü gerçekçi anlatıların kuruluş öğeleridir. Bu teknik ile gerçekçi romanlara göre, büyülü gerçekçi romanlar gerçekliği daha doğru ve tutarlı bir biçimde anlatabilir. Melezleşme aynı zamanda, anlatıların zaman ve uzam birliğini bozarak, çevrimsel söylensel zamanı çizgisel süredizimsel zamanla harmanlar. Uzama gelince, coğrafi olarak saptamanın pek olası olmadığı, bunun yanında sınırsız bir imgelemeden doğan fantastik bir uzam değil, gizemli bir uzam söz konusudur. Genel anlamda benimsenmiş zaman ve uzam kavramlarına ek olarak büyülü gerçekçilik kimlik duygumuzu da yeniden düzenler. Bu melez yapıları, yerliler ile Avrupalıların yaşam biçimleri ve dünya görüşlerinin birlikte yer aldığı Latin Amerika romanlarında gözlemlemek olasıdır.

Büyülü gerçekçilik akımının Türkiye’deki ilk önemli temsilcisi Latife Tekin’dir. Yazar, 1983 yılında yayımladığı ilk romanı Sevgili Arsız Ölüm’de, 1960’lı yıllarda Anadolu’nun kırsal bölgesinde yer alan bir köyden, büyük bir kente (İstanbul) göç eden Aktaş ailesinin karşılaştığı sorunları ve bunalımları, köy-kent kültürel çatışması bağlamında tartışmaya açar. Daha yeni darbe sürecini yaşamış olan bir toplumun varoluşsal sıkıntısını, gerçekçi ya da sosyalist gerçekçi bir yaklaşımla öykülemek olası değildir. Bu varoluşsal sorgulamadan yola çıkan Tekin, büyülü gerçeklik akımına başvurarak, kendisini tüm bu sıkıntılı durumlardan uzaklaştıracak olan eski Türk kültür ve geleneğine yönelir. Bu yöneliş onun, düşsel ile gerçekliği belli bir denge içinde birbirine karıştırarak, büyülü bir roman
evreni yaratmasına yol açar.

Emile Zola natüralizm akımının temsilcilerindendir.

Nazlı Eray, romanlarında büyülü gerçekçi ile fantastik öğeleri kullanan çağdaş yazarlarımızdan birisidir. Romanlarında kullandığı fal, cin, medyum ve büyü gibi batıl inanç örgeleri ile hem doğal evrenden doğaüstüne geçişi sağlar hem de zaman ve uzam yerlemlerini tersyüz eder. Örneğin, Aşkı Giyinen Adam romanında anlatı kişisinin, kahve falına bakarken söyledikleri anında gerçekleşir:
“Fincanı elime almış, usul usul döndürerek içindeki kahverengi telve dünyasına bakıyordum. ‘Çok kalabalık Mihri Abla. Kalabalığın içindesin. Bak, şurada da bir adam görünüyor,’ dedim. ‘Benimki mi?’ diye sordu Mihri Abla. ‘Bilmem ki,’ dedim. Fincanın içindeki kahve telvesinin arasından bir adam bize doğru koşuyordu. Gittikçe yakınlaşıyordu. Yüzünü seçebilmek için fincanı hafifçe kaldırdım” (Eray 2001, s. 213).