BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Aydınlanma karşıtı bir felsefe olarak da değerlendirilmiştir çünkü varoluşçuluk varoluşun kavranması için akla güvenmez. Çok genel bir tanım yaparsak, “insan varoluşunu temel alan, öznellikten hareket eden, insanı temelde özgürlük, bırakılmışlık, sorumluluk, bunaltı kavramlarıyla ilişkisi bakımından ele alan felsefe akımı” dır. Yanıt A’dır.

Varoluş üzerine düşünmek ve onu tanımlamaya çalışmak insan varoluşu kadar eskidir kuşkusuz. Ancak biz onun varoluşçu felsefedeki anlamıyla ilk kez kullanılışına Kierkegaard’da rastlıyoruz. Düşünceleriyle varoluşçuluğun babası sayılan Kierkegaard’a göre varoluş, bütün varolanlardan, bütün doğal ya da düşünsel olarak verilmiş varlık düzenlerinden ve varlık bağlarından sıyrılarak tek başına kalmayı, tanrı ya da hiçlik önünde yapayalnız olmayı göze alan insanın varoluşu demektir. Yanıt C’dir.

Kierkegaard var olmanın bilmekten farklı bir şey olmasından hareket ederek varoluşu felsefenin merkezine koyar. Ona göre varoluşun esas sorunu bilgi ve bilme sorunu değil var olmanın bizzat kendisidir. Çünkü bunun aksi olan her durum, insan olarak var olmanın anlamını unutturur. Yanıt E’dir.

Heidegger dünyada iki türlü temel varoluş şekli bulunduğunu öne sürer: 1.Var olmayı unutma durumu ya da 2. Var olmayı düşünme durumu. Var olmayı unutan kişi kendini sıradan dünyaya, işlerin gidiş şekliyle ilgili kaygılara teslim etmiş ve “ötekiler”in dünyasında kaybolmuştur. Heidegger bunu “otantik olmayan varoluş” olarak nitelendirir. “Var olmayı düşünen” kişi var olmanın farkındadır, sadece var olmanın kırılganlığını değil, kendi varoluşuna ait sorumluluğunu da düşünür. İnsan kendi olanaklarını ve sınırlılıklarını kabul eder; mutlak özgürlük ve yoklukla yüzleşir ve onlar karşısında endişelenir. Yanıt A’dır.

Kierkegaard özgürlüğü dört temel anlamda kullanır. Bunlardan ilki zorlayıcı bir dış güçten muaf olmaktır. Öyleyse insan özgür olduğunda onu şu ya da bu seçimi yapmaya zorlayacak bir dış güç yoktur. Kierkegaard için ikinci özgürlük, seçme özgürlüğü kavramıdır. Ona göre özgürlük keyfiyetten doğmaz. İçe dönerek düşünmekten, kaygıdan doğar. Üçüncü olarak Kierkegaard Kaygı Kavramı adlı eserinde “kendilik özgürlüktür” der. Kendi içine dönmek ve kendini bilmek özgürlüktür. Birinci anlamıyla kendinin farkında olmak, yani seçme özgürlüğüne sahip olduğunun, muktedir olduğunun farkında olmak özgürlükken ikinci anlamıyla kendilik özgürlüktür.Özgürlük kavramının dördüncü şekli ise İsa ve onun vahiyleridir. Eğer onun bağışlayıcılığı olmasaydı günahlar affedilmez ve özgürlüğün kötüye kullanımı ortadan kalkamazdı. Yanıt D’dir.

"Tanrı olmasaydı her şey mübah olurdu" sözü Dostoyevski'ye aittir. Yanıt B'dir.

Sartre’a göre dünya, insanla uyumsuz bir yerdir ve insanın dünyaya karşı konumu fazladanlıktır. Bulantı, varlığın bu dünyayla karşılaştığında verdiği tepkidir ve bu  bunaltı insanı eylemsizliğe değil, tam tersine, eylemliliğe götürür. Yanıt C'dir.

Sartre 1938’de Bulantı (La Nausée)’yı yayımladığında büyük ilgi görür. Romanın kahramanı 35 yaşlarında, bekar ve yalnız yaşamakta olan Antoine Roquentin’dir. Roquentin işinden ayrılmış, kira geliriyle yaşamını sürdürmektedir. Yanıt A'dır.

Varoluşçular, kendi içlerinde Hıristiyan varoluşçular ve tanrıtanımaz varoluşçular olarak ikiye ayrılırlar. Bu iki kanadın temsilcilerini varoluş felsefesi açısından birleştiren temel ilke, varoluşun özden önce geldiği ilkesidir. Geleneksel felsefenin aksine varoluşçular, bilgiyi değil varoluşu merkez alırlar ve öznellikten hareket ederler. Doğru cevap E'dir.

Varoluşçu düşünceden etkilenmiş bir diğer önemli yazar da Oğuz Atay’dır. 1972 tarihli ilk romanı Tutunamayanlar’ın Selim’i varoluş kaygısı, yabancılaşma ve uyumsuzluk içindedir; kendini bilme benlik, özgürlük konularında kendisiyle bitmeyen bir hesaplaşma içindedir. Yanıt C’dir.

Varoluşçuluğun tam bir tanımı yoktur. Varoluşçu olarak bilinen filozofların bir kısmı varoluşçu kelimesini kullanmaz bile. Ancak birtakım ortak noktalar nedeniyle bu başlık altında toplanırlar. Nedir bu ortak noktalar? Öncelikle varoluşun özden önce geldiğini düşünmeleri, bunun yanı sıra varoluş kavramına özel bir önem vermeleri ve felsefenin temel meselesi haline getirmeleri, bireyci ve öznel olmaları ve nihayet kaygı, özgürlük, seçim, sorumluluk kavramlarına eğilmeleri belli başlı ortak noktalardır. Doğru cevap C'dir.

Varoluş üzerine düşünmek ve onu tanımlamaya çalışmak insan varoluşu kadar eskidir kuşkusuz. Ancak biz onun varoluşçu felsefedeki anlamıyla ilk kez kullanılışına Kierkegaard’da rastlıyoruz. Düşünceleriyle varoluşçuluğun babası sayılan Kierkegaard’a göre varoluş, bütün varolanlardan, bütün doğal ya da düşünsel olarak verilmiş varlık düzenlerinden ve varlık bağlarından sıyrılarak tek başına kalmayı, tanrı ya da hiçlik önünde yapayalnız olmayı göze alan insanın varoluşu demektir. Doğru cevap D'dir.

Simone de Beauvoir Feminizm ve varoluşçuluğu birleştirmiş Fransız kadın yazardır. Milan Kundera Çek, Friendrich Nietzsche veMartin Heidegger Alman, Albert Camus ise Cezayirlidir. Doğru cevap B'dir.

Heidegger dünyada iki türlü temel varoluş şekli bulunduğunu öne sürer: 1.Var olmayı unutma durumu ya da 2. Var olmayı düşünme durumu. Var olmayı unutan kişi kendini sıradan dünyaya, işlerin gidiş şekliyle ilgili kaygılara teslim etmiş ve “ötekiler”in dünyasında kaybolmuştur. Heidegger bunu “otantik olmayan varoluş” olarak nitelendirir. “Var olmayı düşünen” kişi var olmanın farkındadır, sadece var olmanın kırılganlığını değil, kendi varoluşuna ait sorumluluğunu da düşünür. Doğru cevap C'dir.

Kaygı Kierkegaard için melankolinin ifadesi değildir. Gelecekteki bir olasılığa duyulan çekim ve ondan itilme/nefretin aynı anda hissedilmesidir. Bir duygudan fazlasıdır; insan özgürlüğünün belirtisidir. Eğer insan gelecekteki bu olasılığa karşı yalnızca çekim hissetseydi, örneğin bir karıncanın şekere yaklaşımındaki gibi, davranışı nedensel olarak belirlenmiş olurdu çünkü nesne davranışı belirlerdi. Eğer yalnızca itilme hissetseydi, bir geyiğin kaplandan korkması gibi, yine nesne davranışı belirlemiş olacağından davranış nedensel olarak belirlenmiş olurdu. Ama insan, çekici gelen bir şeye yaklaşırken uzaklaşabilir ya da itici ya da iğrenç bulduğu bir şeyden kaçarken bile geri dönüp bakmak için gizli bir arzu duyar. Bir şeye yaklaşırken uzaklaşabilir ya da gerek olmadığı halde birşeyden kaçabiliriz. Kaygı olasılığın olasılığının belirtisidir ki bu da gerçek özgür seçim demektir. Doğru cevap A'dır.

Sartre 1938’de Bulantı (La Nausée)’yı yayımladığında büyük ilgi görür. Romanın kah- ramanı 35 yaşlarında, bekar ve yalnız yaşamakta olan Antoine Roquentin’dir. Roquentin işinden ayrılmış, kira geliriyle yaşamını sürdürmektedir. 19. Yüzyıl aristokratlarından Marquis de Rollebon’un hayatını anlatan bir eser üzerinde çalışmaktadır. Roman onun tuttuğu günlüklerden oluşur. Bu günlüklerden, çevresindeki şeylere nasıl yabancılaştığı, giderek herkesten ve her şeyden nasıl uzaklaştığı görülür. İnsanın yabancılığı, seçme zorunluluğu, varoluş kaygısı bu eserde başarıyla işlenir. Roman çok büyük ilgi görür ve olumlu olumsuz pek çok eleştiri alır. Sartre bu romanla birlikte önemli bir yazar olarak görülmeye başlar. Doğru cevap C'dir.

Simone de Beauvoir feminist düşünceyle varoluşçuluğu birleştirir. İkinci Cins adlı kitabında varoluşçuluğun belirsiz ve saçma bir dünya karşısında varoluşun anlamını çözmeye çalışan öznesinin eril bir özne, erkeğin varoluşunun da norm olduğunu yazar. Böylelikle varoluşçuluk kadının varoluş tartışmasını ihmal eder. Kierkegaard’ın Baştan Çıkarıcının Günlüğü, Camus’nün Yabancı’sı, Sartre’ın Duvar’ı gibi varoluşçu edebiyat eserilerinde kadınların, başkişinin hikâyesini ilerletmeye yarayan nesneler olarak sunulduğunu söyler. Doğru cevap D'dir.

Akımın etkilediği çağdaş yazarlardan biri Milan Kundera’dır. Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği adlı romanıyla büyük ün kazanan Kundera, Sovyet işgali sırasında Prag’da geçen romanında, varoluşa dair pek çok soruna yer verir. Sovyet işgaline karşı çıkıp mücadele etmek ve bedel ödemek ile baskıyı sessizce kabullenip suçluluk duygusuyla yaşamak, insanın sorumluluğu ve kaçışı, varolmanın hafifliğine karşılık varolmanın eziyeti gibi ikilemleri başarılı psikolojik gözlemlerle ele alır. Doğru cevap A'dır.

Varoluşçu edebiyat varoluşçu felsefeyi temel alır. Buna bağlı olarak şu özellikleri gösterir: Varoluş, varoluşu fark etme, ölümlülük, insanın ölüm karşısındaki tutumu, toplumsal ahlâk, insanın kendi önerdiği ahlâk, tutarlılık, saçma/anlamsızlık/uyumsuzluk karşısında insan (saçma’nın kavranması ve onunla savaşma), seçimler, özgürlük ve sorumluluk gibi varoluşçu felsefenin temel kavramları bu eserlerde derinlemesine incelenir. Doğru cevap E'dir.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın 1949 tarihli romanı Huzur’da varoluşçu felsefeye, özellikle Sartre’a göndermeler vardır. Sartre’ın varlık kategorileri, Nietzsche ve özgürlük sorunu doğrudan göndermelerle romanda yer alır. Huzur’un genelinde de varoluşçu felsefenin benlik, özgürlük, kaygı, sorumluluk gibi kavramları etkilidir. Doğru cevap B'dir.