BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın 1949 tarihli romanı Huzur’da varoluşçu felsefeye, özellikle Sartre’a göndermeler vardır.

Türk edebiyatında varoluşçu felsefeden en fazla etkilenen isim olarak Demir Özlü’yü gösterebiliriz. 1958 tarihli Bunaltı ve 1963 tarihli Soluma adlı öykü kitaplarında varoluşçu felsefenin etkisi gözlenebilir.

Sinekler (1943) adlı oyununda Oreste ile Jupiter arasındaki uzun konuşmada özgürlük konusu ele alınır. Oreste tanrının olmadığını, insanın yalnız olduğunu, umutsuzluğa düşme ve acı çekme özgürlüğüne mahkum edilmiş olduğunu keşfettiğinde gerçek büyüklüğe erişir. Oreste, yalnızlığının kıvrımları içinde yaşamasının tek nedenini kendi aydın görüşünde ve uyanık/farkında olan bilincinde bulan modern kahramanı canlandırır. Dünyaya terk edildiğini ve ona yön gösterecek hiçbir dinî gerçeğin olmadığını keşfeder

Sartre’ın 1945’te yayımladığı ve Özgürlüğün Yolları (Les Chemins de la Liberté) adlı üçlemesinin ilk kitabı olan Akıl Çağı (l’Âge de Raison)’nda özgürlük, aşk, bağlanma, sorumluluk temalarını işler.

Albert Camus, akımın popülerleşmesinde en etkili olan yazarlardandır. Kendini varoluşçu olarak görmediğini söylese de Sisifos Söyleni (Le Mythe de Sisyphe) adını verdiği
deneme kitabında “saçma”nın felsefesini yapar ve bütün eserlerinde bu felsefenin izi görülür.

Simone de Beauvoir feminist düşünceyle varoluşçuluğu birleştirir. İkinci Cins adlı kitabında varoluşçuluğun belirsiz ve saçma bir dünya karşısında varoluşun anlamını çözmeye çalışan öznesinin eril bir özne, erkeğin varoluşunun da norm olduğunu yazar. Böylelikle varoluşçuluk kadının varoluş tartışmasını ihmal eder.

Milan Kundera’nın "Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği" adlı romanıyla büyük ün kazanan Kundera, Sovyet işgali sırasında Prag’da geçen romanında, varoluşa dair pek çok soruna yer verir. Sovyet işgaline karşı çıkıp mücadele etmek ve bedel ödemek ile baskıyı sessizce kabullenip suçluluk duygusuyla yaşamak, insanın sorumluluğu ve kaçışı, varolmanın hafifliğine karşılık varolmanın eziyeti gibi ikilemleri başarılı psikolojik gözlemlerle ele alır

Köy Öğretmeni, Babaya Mektup, Dava, Şato, Dönüşüm gibi eserlerin yazarı Franz Kafka (1883-1924)'dır.

Fyodor Mikhailovic Dostoyevski (1821-1881), modernizmle ilişkili pek çok akımın ilham kaynağı olan Rus yazardır. Yeraltından Notlar pek çok eleştirmence ilk büyük varoluşçu roman kabul edilir. Romanlarında insanı ve varoluşunu ele alış biçimiyle varoluşçuluğun öncülerinden kabul edilir. Bazı eserleri: Ecinniler, Budala, Suç ve Ceza, Karamazof Kardeşler, Kumarbaz.

Friendrich Nietzsche (1844-1900), Alman şair ve düşünürdür. Bazı eserleri ise Trajedinin Doğuşu, Zamansız Düşünceler, Böyle Buyurdu Zerdüşt, Ecce Homo, İyinin ve
Kötünün Ötesinde, Ahlakın Soykütüğü Üzerine'dir.

Dünyanın "akıl ve bilimle" yorumlanması gerekliliği varoluşçu değil, determinist düşünürler tarafından savunulmuştur.

Varoluşçuluk, aydınlanma karşıtı bir felsefe olarak değerlendirilmektedir; çünkü bu görüş varoluşun kavranması için aklı temel almaz.

Sartre’a göre Tanrı yoktur ve Tanrı olmadığına göre insan doğası diye bir şey olamaz. Özsüz, doğasız ve yazgısız kalan kişi ne olduğuna, kim olduğuna, nereye gideceğine, kim olacağına kendisi karar vermek, böylece kendini yaratmak zorundadır.

Kierkegaard'a göre kendi varoluşunu düşünen bir insanın dünyadaki yalnızlığı; belirsizlik, çelişki, mutlak iradeyle seçim yapma sorumluluğu karşısındaki kaygısı kaçınılmazdır. Bu nedenle, Tanrı fikri ve tanrıya yöneliş olmadan bu çelişkilerin çözülemeyeceğine inanır.

Heidegger'e göre, “Var olmayı düşünen” kişi var olmanın farkındadır, sadece var olmanın kırılganlığını değil, kendi varoluşuna ait sorumluluğunu da düşünür. İnsan kendi olanaklarını ve sınırlılıklarını kabul eder; mutlak özgürlük ve yoklukla yüzleşir ve onlar karşısında endişelenir.

Heidegger, varoluşçuluğun önemli kaynaklarından biri olan kitabı Varlık ve Zaman’da, “insan” ya da “insan varlığı” demek yerine, varlığın dünyada oluşunu temsil eden “Dasein” kavramını kullanmıştır. Dasein, diğer varlıklardan farklı olarak kendi varoluşunu konu edinen insan varlığına işaret eder.

Sartre’da özgürlük kavramı tanrının olmayışından doğar. Tanrı olmadığına göre insan doğası diye bir şey olamaz. Özsüz, doğasız ve yazgısız kalan kişi ne olduğuna, kim olduğuna, nereye gideceğine, kim olacağına kendisi karar vermek, böylece kendini yaratmak zorundadır.

Heidegger, insanın varoluşun farkında olarak otantik bir yaşam sürmesini önemser. Bu nedenle, kendi durumunu idrakle saçmanın üstesinden gelebileceği sonucuna varır.

Varoluşçuluk insanı olduğu ve olabileceği şeyin sahibi ve varlığının tek sorumlusu olarak konumlandırır. Bu nedenle insanın kendi kendini seçtiğini savunur.

Camus, tutarlı olan ender felsefî durumlardan birinin “başkaldırı” olduğunu söyler. Başkaldırı her saniyesinde dünyayı yeniden tartışma konusu eder. İntihar, içerdiği razı oluş dolayısıyla, başkaldırının tam tersidir. İntihar bir kabullenmedir. Başkaldırı, yaşama, değerini verir