BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Kübik resim, resmin yüzeyinde derinliksiz ve iki boyutlu imgeler yaratmayı amaçlar. Doğanın ve eşyanın yapısını bozarak onları keskin hatlı geometrik şekiller olarak sunar. Bu bakımdan perspektif, hacimlendirme ışık-gölge uyumu gibi geleneksel tekniklere karşıdır. Geleneksel sanatın doğayı olduğu gibi yansıtma (taklit) çabası da söz konusu değildir. Aksine doğa deforme edilir. Elbette yine malzeme doğadır ama doğa, parçalara ayrılmış ve her parça geometrik şekillerle yeniden yorumlanmış ve son olarak tekrar bir araya getirilmiştir. Bu bakımdan resimde yer alan her öge, ayrı bir kimlikle karşımıza çıkar. Alımlayıcı tarafından nesnelerin hem ayrı ayrı hem de resmin bütününde yarattığı kompozisyonun fark edilmesi sağlanır. Geleneksel kuralları uygulamadan da resim yapılabileceğinin kanıtı olarak kübizm, yerleşik görsel teknikleri ortadan kaldıran ve köklü değişiklikler yapan yıkıcı bir akım olarak diğer sanatlar için de bir yol açıcı olmuş, geleneği yıkmak isteyen ve kendine yeni bir damar arayan şiiri de etkilemiştir.

Kübist Şiirin Özellikleri: dış dünyanın gözlemlenmesi, şiir diliyle resim yapma, aklın ve mantığın reddi, söz dizimin bozulması ve sözcüklerin parçalanması, kolaj.

Sadece kübist şiir için değil fütürizm, dadaizm, sürrealizm gibi bu dönemin akımlarının hepsinde dil bilgisel kuralların olabildiğince bozulduğu görülür. Geleneksel şiir yapısında cümle büyük ölçüde dizede tamamlanır. Günlük konuşma dilinde anlamın cümlede tamamlanması gibi. Kübistlerse cümlenin anlamsal ve göstergesel ögelerini parçalarlar. Böylelikle yerleşik biçimin yarattığı kanıksanmış güzellik anlayışını da bozmuş olurlar. Sözdizimi bozulduğu ve sözcükler bambaşka bir düzende metne yerleştirildiği için bu defa kendileri başka bir biçim güzelliği elde etmiş olurlar. Sözcükler de sözlükteki birincil ya da ikincil anlamlarının çok uzağında bazen de dışında kullanılır.

Dadaizm yirminci yüzyılın hemen başında Berlin, Köln, Paris, Zürih, New York, gibi şehirlerde eş zamanlı olarak nihilist ve yıkıcı bir akım olarak ortaya çıkmıştır. Dada, adını, akımın öncüsü olacak Romen asıllı Fransız şair Tristan Tzara (1896-1963)’nın Larousse sözlüğünü rastgele açıp bulduğu “dada” kelimesinden alır. Fransızca “tahta at” anlamına gelmektedir.

Dadaizmin fütürizm gibi bilişsel ve estetik emsalleri de vardır. Aşağı yukarı aynı zamanlarda ortaya çıkmışlardır. Özellikle dadanın fonetik şiirinin fütürist şiirde önceden örnekleri verilmiştir. Ancak dadaist şiir daha soyuttur ve dadacılar mutlak biçimde anti militaristtir ve teknolojik ilerlemeye karşı endişelidir.

Dadaizmin kurucularından biri olan Hugo Ball’a göre Dada sadece “dada” diyerek bile insanlara sonsuz saadeti verebilecek bir özgürlüktür. Şiirde ise asıl yazılması gerekeni yazamayıp onun etrafında dolanıp duran şairlere karşıdır.

Dadaist şiiri diğer şiirlerden ayıran en belirgin özelliklerin başında “Fonetik şiir” algısı gelir. Hugo Ball’la gelişen bu şiir soyuttur ve alışılmış şiir fonetiğine karşı algıyı değiştirir. Dada şiirinin çıkardığı ses aşina bir ses değildir. Her türlü geleneksel şiir biçimini ortadan kaldırmak ve o güne kadar denenmemiş yeni biçimler geliştirmek hatta biçimsizlik yani biçimsizliği biçime dönüştürmek ister. Organik bir tema bütünlüğü aramamak ve anlamdan uzaklaşmak, Alaylı, ironik bir söylem yaratmak, cinsellik içeren kelimeler kullanmak ve imgeler kurmak da diğer özellikleridir.

Tristan Tzara “Sıradan Aşk İle Kalbi Vuran Aşk Üzerine Dada Manifestosu-1920”nun VIII. Bölümünde, biraz da ironik bir dille, dadacı bir şiir yapmanın tekniklerini dilegetirir.

Kübizm öncelikle bir resim akımı olduğu için edebiyattaki yansıması kısa soluklu olmuş ve diğer akımlara göre kısır kalmıştır. Kübist anlayış içinde şiir yazan şairler, sanat hayatları boyunca bu akım dâhilinde eser vermez. Bu bakımdan kübizmin temsilcilerini diğer akımların içinde de görebiliriz. Dadaizm sanatsal bir akım olmaktan çok, öncelikle toplumsal ve siyasal, ideolojik bir duruşu ifade eder. İnsanca yaşama adına ne varsa altüst eden mevcut sosyokültürel yapıyı yıkmak ve bu yapıyı var eden dinamiklerden biri de sanat olduğuna göre, onu da baştan ayağa değiştirmek ister. Her iki akım da kısa sürede yayılma imkânı bulmuş ve çeşitli ülkelerden farklı sanat kollarından sanatçılar aracılığıyla etki alanlarını genişletmiştir.

Avangard terimini ilk defa kullanan ütopyacı Saint-Simon’dur. Doğru cevap A'dır.

Picasso’nun İspanya İç Savaşı’nı konu edindiği eseri Guernica’dır.  Doğru cevap A'dır.

Jean Metzinger (1883-1956) ve Albert Gleizes (1881-1953)’in 1912 tarihli  kübizmle ilgili ilk kuramsal yayın olarak kabul edilen eser Kübizm Üzerine’dir. Doğru cevap D'dir.

Söz konusu şair Guillaumme Apollinaire’dir. Doğru cevap E'dir.

Fransızca “tahta at” anlamına gelen sanat akımı Dadaizm’dir. Doğru cevap E'dir.

Bay Antipyrine’in Manifestosu “DADA şiddetimizdir bizim” diye başlar. Doğru cevap A'dır.

İnek Manifestosu’nun yazarı Kurt Schwitters’tir. Doğru cevap A'dır.