BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II

Kübizm

Raoul Housmann

Yıkananlar

Kübizm Üzerine

Söz Dizimin Düzgün Olması

Kolaj

Aziz Matorel

La Voix humaine

Berlin

Kübizm sözcüğü özde geometri ile ilgili bir anlam içerir. Kaynağına ulaşmak isteyenler kendisini bin yıl öncesinde bulur. İranlı Bilge ozan Ömer Hayyam (1048-1131) Fil Berahin el Mesaili el Cebr ve el Mukabele (Cebir Sorunlarına İlişkin Kanıtlar)’ de üçüncü dereceden bilinmeyenler için “kaab” sözcüğünü kullanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Geleneksel kuralları uygulamadan da resim yapılabileceğinin kanıtı olarak kübizm, yerleşik görsel teknikleri ortadan kaldıran ve köklü değişiklikler yapan yıkıcı bir akım olarak diğer sanatlar için de bir yol açıcı olmuş, geleneği yıkmak isteyen ve kendine yeni bir damar arayan şiiri de etkilemiştir. Başta Guillaume Apollinaire, Max Jacob (1876-1944), Andre Salmon (1881-1969), Blaise Cendrars (1867-1961) , Pierre Reverdy (1889-1960) olmak üzere dönemin dadaizm, fütürizm, sürrealizm gibi diğer avangard akımlarının içinde de yer alan şairler, kübizmi şiire uygulamıştır. Doğru cevap C'dir.

Kübizm iki evrede değerlendirilir: Analitik ve Sentetik Dönemler. 1910-12 arası Kübizmin analitik (çözümsel) evresidir. Biçimlerin parçalanıp, çözümlenmesi esastır. Dik açılı ve düz çizgili düzenlemeler tercih edilir. Picasso’nun “Mandolinli Kız” tablosunda olduğu gibi resmin bazı kısımları heykeli andırır. Alımlayıcıyı şaşırtmak ve onu biçime yöneltmek esas olduğu için renk kullanımları aşağı seviyeye çekilmiştir. Yapıtta öncelikle biçimlerin yapısına önem verildiğinden, izleyicinin dikkatini bu yapıdan uzaklaştırmamak için renk kullanımı basitleştirilmiş, taba, kahverengi, gri, krem, yeşil ya da mavinin tonları yeğlenmiştir. Tek renkliliğe yaklaşan bu tutum nesnenin birçok görünümünü birden, karmaşık bir düzen içinde vermeye de uygun düşer; üst üste bindirilen saydam ve saydam olmayan renk alanları resmin gerilerinde kalmak yerine yüzeyine çıkar gibi görünür. Resmin ortasında küçük ve sıkışık olan biçimler, tuvalin kenarlarına doğru büyüyüp serbestleşir. Doğru cevap E'dir.

1912’den sonraki bireşimsel (sentetik) Kübizm Dönemi’nde de gene aynı konular işlenir ama bu dönemdeki yapıtlarda biçimlerin bireşimi önem kazanır. Rengin önemi büyük ölçüde artar. Biçimler parçalanmış ve iki boyutlu olmakla birlikte daha büyük ve bezemeseldir. Düzgün ve kaba yüzeyler karşıtlık oluşturacak biçimde kullanılır ve sık sık kolaj yöntemine başvurulur. Kolaj hem bu karşıtlık duygusunu pekiştirmeye hem de doğada ve resimde dikkati gerçekle yanılsama ayrımına çekmeye yarar (Ana Britannica, “Kübizm”). Braque’ın ve ardından Picasso’nun boyaya kum, talaş vb. maddeler katması, resimlerinde şablon harfler kullanması sentetik Kübizmin tekniklerindendir. Doğru cevap A'dır.

Kübizmin fütürizmle ve realizmle sentezlenmesinden de yeni anlayışlar ortaya çıkmıştır. Kübik gelecekçilik (Kübo-fütürizm) 1910’larda Rusya’da gelişir. Resim sahasında Maleviç’in öncülüğünü yaptığı akım edebiyatta daha fazla etkili olmuştur. Maleviç, kübizmin parçalanmış düzlemler, Fütürizmin de dinamizm ilkelerini birleştirerek resmi silindirler gibi geometrik şekillerin yer aldığı dinamik renk bloklarına dönüştürür. Edebiyat alanında ise Rus Fütürizmi olarak anılacak bu akımın öncülüğünü Viladimir Mayakovski (1893-1939) yapacaktır. Doğru cevap C'dir.

Orfizm, saf soyutlama ve parlak renklere odaklanan bir kübizm alt dalıdır. Kübizmden soyut sanata geçişte bir köprü olan orfizm terimini Apollinaire ortaya atar. Doğru cevap D'dir.

Dadaizmi yaratan şey, her şeyden önce o günün toplumsal ve siyasi ortamıdır. Dada dünyayı mevcut duruma getiren toplumsal, siyasi, kültürel, sanatsal ne varsa yıkmaya çalışır. Anarşist bir ruh taşır. Geleneksel olan, geçmişten gelenlerin yanında çağdaş olandan bile kopuşu ifade eder. Nesneleri ve görüntüleri bozar, saptırır, gülünç duruma düşürür. Bunlardan başka yapmak istedikleri ve yaptıkları pek çok şeyi manifestolarla ortaya koymuşlardır. Doğru cevap A'dır.

Tristan Tzara’nın düşüncelerinin dökümü olan Dada manifestosu “dada bizim için hiç önemli değildir” diye başlar. Bu aslında ortaya bir iddia ile atılmadıklarının ifadesidir. Tzara, kişinin bir şey iddia etmesini ve kendi doğrularını dayatmasını da anlamsız bulur. Oysa bütün manifestolar eskinin artık işe yaramadığı noktasından hareketle bir değiştirme tezi ile ortaya çıkmıştır. Dadanın değiştirmek ve yerine koymak gibi bir iddiası yoktur. Doğru cevap D'dir.

Rumen asıllı Fransız şair ve yazar Tristan Tzara dadacılık hareketinin kurucularından biridir. Dadaizmin ilk metinleri olarak kabul edilen Aventure céleste de Monsieur Antipyrine (Bay Antipyrine’in Gökyüzündeki İlk Serüveni, 1916), Vingtcinq poémes (Yirmi Beş Şiir, 1918) ve Dada Manifestosu da şair tarafından kaleme alınmıştır. Şapkaya doldurduğu kelimeleri rastgele çekip şiir oluşturmak gibi tekniklerle rastlantısal, düzensiz, biçimsiz şiirler oluşturur. Öncülüğünü yaptığı akımın görüşlerini dile getirmek için Sept Manifestos (Yedi Manifesto, 1924)’u yazmıştır. 1920’lerden sonra dadaizmin yerini gerçeküstücülüğe bırakmasından sonra gerçeküstücü çizgiye yaklaşır ve siyasal kimliği ağırlık kazanır. II. Dünya Savaşı’nda sol görüşlü bir direniş hareketçisidir. Eserleri arasında L’Homme approximatif (Aşağı Yukarı İnsan,1936), Parler Seul (Tek Başına Konuşmak, 1950) ve La Face intérieure (İç Yüz, 1953) akla ilk gelenlerdir. Doğru cevap E'dir.

Jean Arp (1887-1967), -Hans Arp olarak da bilinen sanatçı- 20. Yüzyılın öncü sanat akımlarının hemen hepsinin içinde olmuştur. Heykelci, ressam ve şairdir. Max, Jacob, Robert Delaunay, Picasso gibi dönemin önemli sanatçılarıyla yakın dostluğu bulunan Arp, I. Dünya Savaşı sırasında savaştan uzak bir şehir olan Zürih’e sığındığında dadaizmle tanışır ve öncülerinden biri olur. 1920’lerden sonra gerçeküstücülüğü benimser. Yazıları Arp on Arp: Poems, Essays, Memories by Jean Arp (Arp, Arp’ı Anlatıyor: Jean Arp’ın Şiirleri, Denemeleri ve Anıları, 1972) ve Arp’s Collected French Writings (Arp’ın Fransızca Toplu Yazıları, 1974) adlarıyla derlenmiştir. Doğru cevap D'dir.

1907-1914 yılları arasında Paris’in sanat çevrelerinde önce resim sanatında ortaya çıkmış, ardından şiire ve başta mimari olmak üzere sanatın diğer kollarına yansımıştır. 20. Yüzyılın resim sahasındaki en önemli akımlarından biridir. Öncülüğünü İspanyol ressam Pablo Picasso (1881-1973) ve Fransız ressam Georges Braque (1882-1963) yapar.