BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 4

Büyülü gerçekçilik edebiyat alanında ilk kez İtalyan yazar ve eleştirmen Massimo Bontempelli (1878–1960) tarafından kullanılmıştır. 1926 yılında İtalyan yazar ve gazeteci Curzio Malaparte ile birlikte kurdukları Revue 900 adlı Fransız-İtalyan oluşumu dergide büyülü gerçekçilik üzerine düşüncelerini paylaşmıştır.

Büyülü gerçekçilik akımı, edebiyat alanında da etkisini kısa sürede gösterir. Arjantinli yazar Jorge Luis Borges (1899–1988) 1935 yılında Alçaklığın Evrensel Tarihi adlı yapıtını yayımlar. Borges, edebiyat eleştirmenlerince ilk büyülü gerçekçi örnekçe olarak benimsenen bu yapıtında, eski masalların ve gerçek yaşamöykülerinin yapısını bozup kurmaca ile gerçekliği aynı anda iç içe geçirerek yeniden öykülemiştir. Borges anlatısında, alçaklık kavramını her şeyin üzerinde evrensel bir değer olarak okura sunmuş, bu kavramı büyülü gerçekçi bir yaklaşımla okurla buluşturmuştur.

"Dışavurumculuk-sonrası Büyülü Gerçekçilik: Judean Avrupa Resminin Sorunları" adlı eser, büyülü gerçekliği resim alanında kullanan ilk kişi, Alman tarihçi ve sanat eleştirmeni Franz Roh tarafından 1925 yılında kaleme alınmıştır.

Dünya yazınından, Jorge Luis Borges (Arjantin), Italo Calvino (İtalya), Alejo Carpentier (Küba), Angela Carter (İngiltere), Jeanette Winterson (İngiltere), Janet Frame (Yeni Zellanda), Carlos Fuentes (Meksika), Jacques Stephen Alexis (Haiti), Juan Rulfo (Meksika), Mikhail Bulgakov (Rusya), Salman Rushdie (İngiltere), Günter Grass (Almanya), Ernst Junger (Almanya), Arturo Uslar Pietri (Venezuela), Gabriel García Márquez (Kolombiya), Isabel Allende (Şili), Laura Esquivel (Meksika), Silvina Occampo (Arjantin), Eduardo Mallea (Arjantin), Ernesto Sabato (Arjantin), Bianco ve Julio Cortazar (Arjantin), Maria Luisa Bombal (Şili), Navas Calvo, Ramon Ferreira ve Labrador Ruiz (Küba), Jose Arreola, Francisco Tario, Maria Luisa Hidalgo ve Juan Rulfo (Meksika), Juan Carlos Onetti (Uruguay), Latife Tekin (Türkiye) (Leal, 1995, s. 121) büyülü gerçekçi romancılar arasında gösterilmektedir.

Genellikle fantastik türle karıştırılan bu akım, kimi yönleriyle fantastiği andırsa da temeldeki ayrım çok açık ve kesindir. Bu bağlamda, daha önce 1985 yılında Mary-Ellen Ross’un Jacques Ferron’un olağanüstü gerçekçiliği başlıklı doktora tezinde verdiği örneği geliştiren David Punter’in bu ayrıma ilişkin verdiği örneği burada anımsamak oldukça açıklayıcı görünmektedir: ‘Eğer bir hayalet kahvaltı masanıza oturur ve siz de korkar, dehşete düşerseniz bu [türce] korku ya da fantastik olur. Ancak eğer, ‘Ah, bir hayalet; lütfen şu reçeli bana uzatır mısın? derseniz büyülü gerçekçilik olur. David Punter, bu örneği büyülü gerçekçiliğin önemli niteliklerinden yalnızca birisini belirtmesi açısından yeterli bulmayarak şu eklemeyi yapar: “Ancak siz, ‘Ah, bir hayalet; lütfen şu reçeli bana uzatır mısın?’ dedikten sonra hayalet: ‘Benim büyükannem çok güzel soğan reçeli yapardı’ der ve siz buna karşılık ‘saçmalama, soğanın reçeli yapılmaz!’ derseniz, işte o zaman anlatı büyülü gerçekçi olur’

Büyülü gerçekçi bir romanda olaylar, inandırıcılığının bozulmaması için yazar tarafından yansız ve dengeli bir biçimde öykülenir, yazar gerçekdışı/düşsel olanla gerçek olanı dengeleme çabası içindedir. Bu itibarla diğer şıklarda ifade edilenlerin tam tersini düşünmek gerekir.

Bu akımın Türkiye’deki ilk önemli temsilcisi Latife Tekin’dir.

Aşkı Giyinen Adam, Nazlı Eray romanlarındandır. Sandık Lekesi, Ortadan Yarısından ve Yere Düşen Dualar, Sema Kaygusuz, Sevgili Arsız Ölüm ise Latife Tekin'e ait eserlerdir.

Martin Heigedder, varoluşçuluğun önemli kaynaklarından biri olan kitabı "Varlık ve Zaman" da, "insan" ya da "insan varlığı" demek yerine, varlığın dünyada oluşunu temsil eden "Dasein" kavramını kullanmıştır.Dasein, diğer varlıklardan farklı olarak kendi var oluşunu konu edinen insan varlığına işaret eder.

Sartre'a göre "insan ancak kendi yaptığı gibi olacaktır. Buna göre insan doğası yoktur, zira onu tasarlayan bir tanrı yoktur. Herhangi bir insanın hayatı projesidir" der. Ona göre Tanrı'nın insan üzerinden elini çekmesiyle insan, varoluşunun bütün yük ve sorumluluğunu yüklenmiştir.

Friedrich Nietsche, Hristiyan ahlakına, insanın bütün özgürlüklerinden fedakarlık etmesi anlamına geldiği için karşı çıkar. İnsan ancak özgür olarak kendisi olabilir, kendi ahlakını kurabilir ve irade sergileyebilir. Püriten köklerine karşı bir tepki olarak ateizmi benimser ve "Tanrı öldü" sonucuna varır.

"Dünyaya düşmüşlük" kavramını kullanan Martin Heidegger'dir. Desein'in varlığın olanaklılıklarını ve sınırlarını anlayabilme çabası, onu, kendi varlığının dünya içindeki konumlanışı problemiyle yüzyüze bırakır. Bu noktada Martin Heidegger "dünyaya düşmüşlük" kavramını kullanır.

Saçma, varoluşçulukta insanın dünyaya bırakılmışlığından ve uyumsuzluğundan doğan anlamsızlıkla eş anlamlı olarak kullanılmıştır. İnsanın dünyada olması nedensiz ve anlamsız olmasaydı ne özgürlük problemine, ne sorumluluğa, ne kaygıya gerek olurdu. Saçma bütün bunların nedeni değil sonucudur.

Albert Camus, "Saçmanın Uslaması" denemesinde, yalnızca tek bir felsefi problam olduğunu, bunun da intihar olduğunu söyler. Ona göre yaşamın yaşamaya değer olup olmadığının sorgulanması, felsefenin temelindeki sorunun yanıtlanmasına karşılık gelir. Cevaplanması en acil soru yaşamın anlamıdır.

Simon de Beauvoir, feminist düşünce ile varoluşçuluğu birleştirir. "İki Cins" adlı kitabında, " varoluşçuluğun belirsiz ve saçma bir dünya karşısında varoluşun anlamını çözmeye çalışan öznesinin eril bir özne, erkeğin varoluşunun da norm olduğunu yazar.

Milan Kundera, Varoluşçuluk akımının çağdaş yazarlarından biridir. "Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği" adlı romanıyla ün kazanmıştır. Sovyet işgal, sırasında Prag'da geçen romanında, varoluşa ait pek çok sorunu ele alır. Sovyet işgaline karşı çıkıp mücadele etmek ve bedel ödemek ile baskıyı sesizce kabullanip suçluluk duygusu ile yaşamak, insanın sorumluluğu ve kaçışı, varolmanın hafifliğine karşılık varolmanın eziyeti gibi ikilemleri başarılı psikolojik gözlemlerle ele alır.

Ahmet Hamdi Tanpınar, "Huzur" romanında varoluşçu felsefeye göndermeler yapar. Tanpınar bu romanda varoluşçu felsefeye, özellikle Sartre'a göndermeler yapar. Sartre'nin varlık kategoriler,, Nietzsche ve özgürlük sorunu doğrudan göndermelerle romanda yer alır. Huzur'un genelinde de varoluşçu felsefenin benlik, özgürlük, kaygı, sorumluluk gibi kavramları etkilidir.

Alman düşünür Martin Heideggerİn "Varlık ve Zaman" adlı eseri, varolşçuluk akımında temel bir eser olup, başta Sartre olmak üzere kendisinden sonra gelen varoluşçu filozoflara önemli bir kaynak olmuştur.

Franz Roh, büyülü gerçeklik resmi için " somut nesnenin gizemi gerçekçi bir biçimde resimlendirilerek yakalanmasıdır" diyen kişidir. Ona göre, büyülü gerçekçi resimler, büyülü gerçekliğin düşsel dünyası ile gerçek dünyanın bir araya gelmesiyle oluşur. Çünkü resimlerde gerçek dünya olağan bir manzara gibi görünürken, birdenbire resmin düşsel dünyayı ve gerçek olmayan bir şeyi yansıttığını da görebiliriz. Gerçek ile düş, edebiyatta olduğu gibi iç içedir.

Floyd Merrel, büyülü gerçekliğin dünyanın iki resmi arasındaki çelişkiden kaynaklandığını" açıklamaktadır. Bu nedenle büyülü gerçeklik, gerçeğe ya da yazarın bilincinde olduğu dünyaya dayanmaktadır. Amerikalı yerlilerin batıl inançlarını ve söylencelerini anlatırken, gerçekliğin olağan koşullarda farkında olmadığımız boyutlarının görülmesini sağlamaktadır.