BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 30

"Sevgili Arsız Ölüm" adlı romanı ile büyülü gerçekçi akımına örnek oluşturan yazar Latife Tekin'dir.

Alçaklığın Evrensel Tarihi (1935), Jorge Luis Borges 'in ilk büyülü gerçekçi yapıtıdır.

"Büyülü gerçekçilik", ilk olarak 18. yüzyılda yazar takma adı Novalis olan Friedrich Leopold Freiherr von Hardenberg (1772-1801) tarafından, felsefî bir konuyu açıklamak amacıyla kullanılır.

1923 yılında Gustav Hartlaub, anlatımcılığa tepki olarak resim sanatı için büyülü gerçekçilik yerine, Yeni Nesnellik (İng. New Objectivism) kavramını önerir.

Kızılderili-Maya söylencelerini (Fr. épopé) konu alan Guatemala Efsaneleri (1930)’ni yazan Guatemala’dan Miguel Angel Asturias’dır

Jean Weisgerber, kurgul bir evren yaratan ve kendilerini sanatta yitiren Avrupalı aydın ve yazarları imlediği “okullu” (İng. scholarly type) tip ile Latin Amerikalıları betimleyen söylensel ve folklorik tip (İng. mythic and folkloric type) olmak üzere büyülü gerçekçilikte iki ayrı tip belirler.

Roland Walter’a göre, ilk ölçüt anlatıcı ve anlatı kişilerinin, fantastikten farklı olarak, doğaüstünü doğal bir durum olarak karşılamaları gerekir. Buna bağlı olarak okur da, kurmacasal temsil bağlamında bu doğallığı sorgulamamalıdır.

Büyülü gerçekçiliğin ikinci ölçütü, anlatılarda sunulan gerçekliğin gerçekçi ve büyülü düzeylerinin dengeli ve uyumlu bir bütünlük sağlaması gerekmektedir. Bu durumda gerçekçi ve büyülü düzeyler arasındaki çatışkı sonra ermiş olur.

Walter’a göre, büyülü gerçekçi metinlerin sağlaması gereken üçüncü ölçüt, yazarın ağız sıkılığıdır (Fr. authorial reticence). Anlatıcı-yazar ile anlatı-kişileri, anlatıda öykülenen doğaüstü ile gerçekçi olayların uyumlu bütünlüğünü bozacak biçimde açıklama yapmamalı ve yaklaşmamalıdırlar.

Okurun metne karşı belirli bir tutum takınarak, yerinel (Fr. allégorique) ve şiirsel (Fr. poétique) yorumları reddetmeli olduğuna dayanan özellik, Todorov'un fantastik anlatı için belirlediği üç koşuldan biridir.

Sevgili Arsız Ölüm, Latife Tekin'in 1983 yılında yayımlanan romanıdır.

Yere Düşen Dualar, Kaygusuz’un 2006 yılında yayımlanan romanıdır.

Aşkı Giyinen Adam, Nazlı Eray'ın kitabıdır.

Büyülü gerçekçilik, Postmodern edebiyatın içinde bir yönelimdir.

Dışavurumculuk, kübizm gibi önde gelen akımlara bir tepki olarak ortaya çıkan büyülü gerçekçiliğin hangi ülkede ne zaman başladığını belirlemek kolay değildir. Ancak büyülü gerçekçiliğin Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupalı sanatçıların başlattığı bir yirminci yüzyıl hareketi olduğu söylenebilir. ilk kez 1925 yılında Roh, “değiştirilmiş gerçeklik”i gösteren bir tabloyu tanımlamak için ve gerçekçiliğe yakın yeni, güçlü bir akımı anlatmak için “magischer realismus (büyülü gerçekçilik)” terimini kullanmıştır.

Büyülü gerçekçilik edebiyat alanında ilk kez İtalyan yazar ve eleştirmen Massimo Bontempelli (1878–1960) tarafından kullanılmıştır.

Jorge Luis Borges Alçaklığın Evrensel Tarihi (1935) başlığını taşıyan ilk büyülü gerçekçi yapıtıyla öteki Latin Amerikalı yazarlara da yol açmıştır.

Kübalı yazar Alejo Carpentier, Bu Dünyanın Krallığı, (1949) adlı romanına yazdığı önsözde “lo real maravilloso” “harika gerçekçilik” terimini türetmiştir.

Genellikle fantastik türle karıştırılan bu akım, kimi yönleriyle fantastiği andırsa da temeldeki ayrım çok açık ve kesindir. Bu bağlamda, daha önce 1985 yılında Mary-Ellen Ross’un Jacques Ferron’un olağanüstü gerçekçiliği başlıklı doktora tezinde verdiği örneği geliştiren David Punter’in bu ayrıma ilişkin verdiği örneği burada anımsamak oldukça açıklayıcı görünmektedir: ‘Eğer bir hayalet kahvaltı masanıza oturur ve siz de korkar, dehşete düşerseniz bu [türce] korku ya da fantastik olur. Ancak eğer, ‘Ah, bir hayalet; lütfen şu reçeli bana uzatır mısın? derseniz büyülü gerçekçilik olur. David Punter, bu örneği büyülü gerçekçiliğin önemli niteliklerinden yalnızca birisini belirtmesi açısından yeterli bulmayarak şu eklemeyi yapar: “Ancak siz, ‘Ah, bir hayalet; lütfen şu reçeli bana uzatır mısın?’ dedikten sonra hayalet: ‘Benim büyükannem çok güzel soğan reçeli yapardı’ der ve siz buna karşılık ‘saçmalama, soğanın reçeli yapılmaz!’ derseniz, işte o zaman anlatı büyülü gerçekçi olur’ (Erdem, 2011). Bu örnekten de anlaşılacağı gibi, büyülü gerçeklik için olağanüstü öğelerin sıradanmış gibi sunulması yeterli gelmemekledir. Yukarıda andığımız örnek, büyülü gerçekçi metinlerin düşsel, bilimkurgu ve korku türlerinden rahatlıkla ayrıt edilmesini sağlayacak bir niteliktedir. Bu nitelik gerçekte, anlatıda gerçekdışı/düşsel olanla gerçek olanı dengeleme çabasıdır. Hayalet kahvaltı masasında, bir yandan reçeli almaya çalışırken, bir yandan da soğandan reçel yapılmasını saçma ve olanaksız bulur ve bu ilişki de anlatıyı gerçeklik ile kurmaca arasında yer alan bir düzleme taşır.

Tzvetan Todorov’un yazdığı, Fantastik: Edebi Bir Türe Yapısal Bir Yaklaşım (1970) adlı yapıt, fantastik türün netliklerini ortaya koymuştur. Todorov bu yapıtında, fantastik türün şaşırtıcı ve ikircikli (Eng. hesitation) yönüne vurgu yaparak, bu türün en önemi niteliğini, doğa yasalarına göre yaşayan bir kişinin, beklenmedik bir anda doğaüstü bir olayla karşılaşması durumunda nasıl davranması gerektiğini bilememesi durumu olarak açıklar.

Todorov, fantastik anlatı için üç koşul belirler:

1. Okur, anlatı kişilerinin öykülerinin geçtiği uzamı, içinde yaşanan gerçek uzamla örtüştürmek zorunda kalmalı ve bu öykülerin açıklamasının doğal ile doğaüstü yasalara uygunluğu arasında tereddütte bırakılmalıdır.

2. Anlatı kişilerinden birisi, bu tereddüdü deneyimler ve bunun sonucunda bu kişi okurun rolünü üstlenmiş olduğundan, saf bir okuma durumunda okur kendisini bu anlatı kişisiyle özleştirmiş olur.

3. Okur, metne karşı belirli bir tutum takınarak, yerinel (Fr. allégorique) ve şiirsel (Fr. poétique) yorumları reddetmelidir. Bu bağlamda, anlatıcı-yazar, anlatıcı-kişi ya da anlatı kişileri öykünün sonuna ilişkin önsel bilgiler vermekten kaçınmalıdır.

Brenda Cooper, büyülü gerçekçi yazarı, gerçek ve düşlemin arasındaki farkın ayırt edildiği bir çağda, Batı eğitimi almış bir kişi olarak tanımlar. Bu nedenle, olası olmadığını ileri sürmüştür. Bu bağlamda yazarın bu tutumunun “yazara özgü alaysılama” (Eng. auctorial irony) ile “yazarın ağız sıkılığı”nın gerilime dayalı bir karışımı olduğu görülmektedir.