BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 21

Heidegger'e göre, “Var olmayı düşünen” kişi var olmanın farkındadır, sadece var olmanın kırılganlığını değil, kendi varoluşuna ait sorumluluğunu da düşünür. İnsan kendi olanaklarını ve sınırlılıklarını kabul eder; mutlak özgürlük ve yoklukla yüzleşir ve onlar karşısında endişelenir.

Heidegger, varoluşçuluğun önemli kaynaklarından biri olan kitabı Varlık ve Zaman’da, “insan” ya da “insan varlığı” demek yerine, varlığın dünyada oluşunu temsil eden “Dasein” kavramını kullanmıştır. Dasein, diğer varlıklardan farklı olarak kendi varoluşunu konu edinen insan varlığına işaret eder.

Sartre’da özgürlük kavramı tanrının olmayışından doğar. Tanrı olmadığına göre insan doğası diye bir şey olamaz. Özsüz, doğasız ve yazgısız kalan kişi ne olduğuna, kim olduğuna, nereye gideceğine, kim olacağına kendisi karar vermek, böylece kendini yaratmak zorundadır.

Heidegger, insanın varoluşun farkında olarak otantik bir yaşam sürmesini önemser. Bu nedenle, kendi durumunu idrakle saçmanın üstesinden gelebileceği sonucuna varır.

Varoluşçuluk insanı olduğu ve olabileceği şeyin sahibi ve varlığının tek sorumlusu olarak konumlandırır. Bu nedenle insanın kendi kendini seçtiğini savunur.

Camus, tutarlı olan ender felsefî durumlardan birinin “başkaldırı” olduğunu söyler. Başkaldırı her saniyesinde dünyayı yeniden tartışma konusu eder. İntihar, içerdiği razı oluş dolayısıyla, başkaldırının tam tersidir. İntihar bir kabullenmedir. Başkaldırı, yaşama, değerini verir

III. Selim döneminde Avrupa’daki gelişmeleri yakından izlemek için Avrupa başkentlerine elçilikler açılmaya başlanır. İlk elçiliklerden biri Paris’te açılır ve ilk elçi Yirmisekiz Mehmed Efendi tayin edilir.

Presiozite (Fr. Préciosité),1650 ile 1660 yılları arasında genellikle Parisli aristokrat kadınların, dönemin yazar ve sanatçılarını bir araya getirerek, halktan ve sıradan kişilerden farklı davranmak, farklı bir söylem biçimi kullanmak ve
farklı giyinmek amacıyla sosyete salonlarında başlattıkları bir yaşam sanatı, bir güzelduyu biçimidir. Zamanla abartılan
davranış biçimleri Molière gibi kimi yazarların yapıtlarında eleştiri malzemesi olmuştur.

Aydınlanma Çağı Fransa’ya oranla yaklaşık bir yüzyıl öncesinde İngiltere’de başlar. Newton, Locke, Bacon ve Hobbes ilk olarak ampirizmi uygulamaya koyar, ardından Toland ve Tindol’ün sansüalizmi devreye girer.

1832’de Babıâli’de Tercüme Odasının açılmasıyla yabancı dilin ve dil bilenlerin önemi
artar.

Edebiyata adını veren Tanzimat, yenileşme hareketinin öncüsü kabul edilen Şinasi’nin çalışmalarıyla başlar.

Fransız edebiyatında gerçekçiliğin kurucusu ve öncüsü Balzac’tır.

Simgeciliği basit bir anıştırma olarak görmeyen Ahmet Haşim, Mallarmé hakkında: “Onun şiiri bir akşam manzarası gibi akisler, silik şekiller ve baygın renklerle doldu ve tatlı bir alacalığın istilası altında kaldı” (Okay, 1990, s. 200) tanımı çerçevesinde kendi simgeci anlayışını geliştirir.

Servet-i Fünûn döneminin önderi ve en güçlü şairi olan Tevfik Fikret, Parnas şiir anlayışının etkisi altında yazdığı şiirlerinde, şekil açısından grubunun hedeflediği noktaya gelir.

Sürrealizm, salt aklın, rasyonalizmin boğduğu insanlığın bir haykırışı olarak kendisi de bir psikiyatrist olan André Breton (1896-1966) tarafından kuramlaştırılır. Yakından takip ettiği Sigmund Freud (1856-1939)’un psikanalitik kuramını ve görüşlerini benimseyen Breton, Freud’un özellikle bilinçaltına dair görüşlerinden beslenir ve bu kaynağı edebiyata aktarmak ister. Breton geleneksel sanat ve onun statükocu yapısına bir başkaldırı niteliğinde 1924’te ilkini, 1930’da ikincisini yayımladığı sürrealist manifesto ile birlikte sanatla yapmak istediği, sürrealizmin ne olduğu, sanatın toplum hayatı içindeki işlevi gibi konuları ortaya koyar.

Louis Aragon’un eserleri şunlardır: Sevinç Ateşi (1920), Sonsuz Hareket (1925), Parisli Köylü (1926), Gerçek Dünya (1968), Kutsal Hafta (1958), Ölüme Gönderme (1965), Blanche ya da Unutuş (1967), Komünistler (1948), Büyük Acı (1941), Fransız Diana’sı (1945).

Cumhuriyetin ilke ve devrimlerinin savunuculuğunu ve topluma tanıtılma görevini üstlenmiş olan aydınlar bu doğrultuda edebî etkinliklerini sürdürmekle işe koyulur. Böylesi bir anlayışla ülkenin her bir yöresindeki aydın kalem oynatmaya başlar ve giderek edebiyat yalnızca İstanbul’a özgü bir değer olmaktan çıkar ve tüm ülkenin edebiyatı haline gelir. Batı ülkelerinin işgaline uğramış bir devletin yazarları bu dönem itibarıyla daha ulusalcı bir çizgide durarak ‘Batılı gibi olma’ düşüncesinden uzaklaşarak ‘Batıyı takip eden Türk olma’ çizgisine gelirler. Bu bakımdan Batı taklitçiliğinde ve uyarlamalarında büyük ölçüde düşüş gözlenir.

Ahmet Haşim Türk şiirinin belki de tek simgeci şairi olarak bilinir. Şiirlerinde çok okuduğu ve sevdiği Fransız simgeci şairlerin izlerini görmek mümkündür. Ahmet Haşim ve Fecr-i Âti grubunda Simgecilik; kendi yaşam anlayışından, Türk şiir geleneğinden ve Fransız simgecilerden gelen öğelerle oluşur. Şiirlerinde ‘akşam’, ‘gece’, ‘anne’ ve ‘kadın’, ‘gerçekten kaçış’, ‘yalnızlık’ izlekleri ağırlıklı olarak göze çarpar.