BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 16

Ridley Scott (1937-…): Üç kez Oscar ödüllerine aday gösterilmiş İngiliz yönetmen ve yapımcı. Tüm zamanların en büyük bilim-kurgu filmi olarak kabul edilen Bıçak Sırtı filminin yönetmenliğini yapmıştır. Bazı filmleri: Alien, Amerikan Gansteri, Gladyatör, Hannibal, Thelma ve Louise, Cennetin Krallığı' dır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Büyülü gerçekçi romanın niteliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Büyülü gerçekçilik, fantastik öğelerden beslenen postmodern edebiyatın yeni bir ürünüdür. Özellikle Latin Amerika’daki üçüncü dünya ülkelerinde ortaya çıkması, Batı’nın akılcı ve kapitalist sisteminin, onların özgünlüklerini ve geleneklerini yok etmesi tehlikesine karşı, kendilerini savunma hakkını kullanmalarına bağlanabilir.

2. Büyülü gerçekçilik anlatısı sömürgecilik-sonrası söylemde, düşlem ve gerçeklik gibi iki farklı niteliğin melez bir bireşimidir.

3. Anlatılarda doğa yasalarıyla açıklamanın olası olmadığı ve gündelik neden-sonuç bağıntısı mantığını tersyüz eden büyülü olaylar gerçekleşir. Bu gerçekleşen olaylar kimi zaman okura gülünç ve saçma gelse de anlatı kişilerine şaşkınlık ya da korku vermez, tersine olup biten tüm büyülü olaylar sıradan ve olağan bulunur. Olaylar, inandırıcılığının bozulmaması için yazar tarafından yansız ve dengeli bir biçimde öykülenir, yazar gerçekdışı/düşsel olanla gerçek olanı dengeleme çabası içindedir.

4. Düşlemin tersine, büyülü gerçekçi romanlarda içinde yaşanılan dünya ayrıntılı olarak betimlenir, bu ayrıntılara içkin büyülü doğa ise metni gerçeklikten uzaklaştırır. Anlatılara konu olan tarihsel olaylar yeniden kurgulanır ve yapıbozuma uğratılarak sorunsallaştırılır.

5. Okur, gerçek ile kurmaca, düşsel ile olgusal, doğa ile doğaüstü, tekinsiz ile olağanüstü, alışılmış ile alışılmamış arasında kalır. Ancak bu kusursuz bileşim, okuru şaşırtmadan gerçekleştirilir. Yüzyıllık Yalnızlık, Gece Yarısı Çocukları, Beyaz Otel gibi büyülü gerçekçi romanlarda, yaşayanların ve ölülerin iki dünyası arasında kesişme ve sınır ihlali, her iki yönden de görülebilen bir ayna durumu ile değişik varlıkbilimsel tartışmalar söz konusudur.

6. Büyülü gerçekçi bir romanlar sözlü edebiyat içinden doğan fantastik söylensel geleneğin bir yansıması olarak, cin, peri, hayalet ve değişik doğaüstü varlıkların örüntülediği söylenceler, törensel gelenekler ve halk öykülerinden yararlanır.

7. Büyülü gerçekçi romanın anlatıcısı, okurun büyülü ve tuhaf olandaki mantıksızlığın bilincine varmaması için, olaylar üzerinde hiçbir açıklayıcı bilgi vermeden ya da alaysılama tekniğine başvurarak, okur ile metin arasında bir uzaklık duygusu yaratır. Bu ağız sıkılığı aracılığıyla öykülenen olaylar ile bu olayların sunumu önem kazanmış olur.

8. Melezleşme aynı zamanda, anlatıların zaman ve uzam birliğini bozarak, çevrimsel söylensel zamanı çizgisel süredizimsel zamanla harmanlar. Uzama gelince, coğrafi olarak saptamanın pek olası olmadığı, bunun yanında sınırsız bir imgelemeden doğan fantastik bir uzam değil, gizemli bir uzam söz konusudur.

9. Büyülü gerçekçi romanlarda, anlatı kişilerinin ruhsal durumlarına değil, eylemlerine ağırlık verilir. Bu romanlar, söylen, söylence, halk öyküleri, masalların değişik niteliklerinden yaralanırken varlıkbilimsel, siyasal, uzamsal ve türsel sınırları görmezden gelir, yaşam ile ölüm, düşünce ile beden, madde ile ruh, gerçek ile düş, kendi ile öteki, erkek ile dişi arasındaki sınırlar ortadan kalkar. Bir arada olmalarının olası olabileceği düşünülmeyen dizgeler, yapılar ve evrenler kolaylıkla bir arada olabilir.

Dolayısıyla, doğru yanıt E'dir.

Şaman Türk inancı ile Dede Korkut öyküleri, Anadolu büyülü gerçekçilik akımının temel göndergelerini oluşturur. Şaman inancında doğaüstü öğeler ile dinsel törenler, cin, peri, Hızır, nazar gibi büyülü ve gizemli olgu ve varlıklar halkın günlük yaşamının ve etkinliklerinin doğal bir bütünleyeni olduğu için, tüm bunlar büyülü gerçekçi Türk romancıları için doğal bir kaynak olmuştur. Bu gizemli olgular, İslamiyetin benimsenmesinden sonra da halk içinde etkisini sürdürmüş, değişik biçim ve görünümlerle karma bir ekine dönüşerek günümüze kadar ulaşmıştır. Gök Tanrı inanışından gelen ‘yeni doğan bebeğin göbeğini toprağa gömme, ağzına tükürme, nazar boncuğu takma, kapıya sarımsak asma, ocakta saman tüttürme ve kurşun dökme’ gibi törel ve geleneksel batıl inançlar ile İslam’dan kaynaklanan ‘cin, şeytan, melek, muska’ gibi öğeler birlikte kullanılır. Bütün bu olgular, insanların ruhsal durumunu etkileyerek büyülü bir yaşama yani büyülü gerçekçiliğe kapıyı aralar. 

Türk edebiyatının, Dede Korkut öyküleri, halk söylenceleri ve masallar gibi sözlü gelenekten kaynaklandığı düşünüldüğünde, bu sözlü anlatım tutumunun dil ve anlatım bakımından büyülü gerçekçiliğe ortam hazırladığı kolaylıkla anlaşılabilir. Büyülü gerçekçi romanlar, geçmişten günümüze Anadolu’da kültürel ve uzamsal olarak Batı ile Doğu ekini ve yaşam biçimi arasında sıkışmış ve arada kalmış insanların yaşamını öyküler. Bu arada kalmışlık sonucunda, Türkiye Latin Amerika ülkeleri gibi yenilikçiliğin etkisi altına girerek geleneksel ile yeninin karşılaşması ile kültürel bir melezleşme süreci yaşar. Kuşkusuz bu süreci tetikleyen etmenlerden birisi de Türkiye’nin türlü nedenlerle maruz bırakıldığı darbeler sürecidir. Toplumsal düzlemde yıkıcı etkilere yol açan bu süreçlere en etkili yanıt, Latife Tekin, Nazlı Eray ve Sema Kaygusuz gibi yazarların büyülü gerçekçi romanları ile verilir. ‘Edebiyatın toplumun bir anlatımı’ olduğu savı, bu süreçte bir kez daha doğrulanmıştır. Bu yazarlar kalemlerine sarılarak ülkelerinin içinde bulunduğu bu acıklı ikilemleri büyülü gerçekçi yazma biçemi ile okura sunma görevi üstlenmişlerdir.

Dolayısıyla, doğru yanıt A'dır.

Bu akımın Türkiye’deki ilk önemli temsilcisi Latife Tekin’dir. Yazar, 1983 yılında yayımladığı ilk romanı Sevgili Arsız Ölüm’de, 1960’lı yıllarda Anadolu’nun kırsal bölgesinde yer alan bir köyden, büyük bir kente (İstanbul) göç eden Aktaş ailesinin karşılaştığı sorunları ve bunalımları, köy-kent kültürel çatışması bağlamında tartışmaya açar. Daha yeni darbe sürecini yaşamış olan bir toplumun varoluşsal sıkıntısını, gerçekçi ya da sosyalist gerçekçi bir yaklaşımla öykülemek olası değildir. Bu varoluşsal sorgulamadan yola çıkan Tekin, büyülü gerçeklik akımına başvurarak, kendisini tüm bu sıkıntılı durumlardan uzaklaştıracak olan eski Türk kültür ve geleneğine yönelir. Bu yöneliş onun, düşsel ile gerçekliği belli bir denge içinde birbirine karıştırarak, büyülü bir roman evreni yaratmasına yol açar. Dolayısıyla, doğru yanıt B'dir.

Türk edebiyatının, Dede Korkut öyküleri, halk söylenceleri ve masallar gibi sözlü gelenekten kaynaklandığı düşünüldüğünde, bu sözlü anlatım tutumunun dil ve anlatım bakımından büyülü gerçekçiliğe ortam hazırladığı kolaylıkla anlaşılabilir. Büyülü gerçekçi romanlar, geçmişten günümüze Anadolu’da kültürel ve uzamsal olarak Batı ile Doğu ekini ve yaşam biçimi arasında sıkışmış ve arada kalmış insanların yaşamını öyküler. Dolayısıyla, doğru yanıt C'dir.

Büyülü gerçekçilik, akıl sınırlarını zorlayan, mantık dışı öğeleri, sihirli şeyleri içinde barındıran ve bunları düşülkesel (Fr. utopique) ya da karşı-düşülkesel (Fr. dystopique) bir kurgu düzleminde ortaya koyan bir akımdır. Terim 1960’larda Latin Amerikan edebiyatının yükselişiyle dikkat çekmiştir. Doğru cevap D'dir.

Ernst Jünger, büyülü gerçekçilik akımının Avrupa'daki temsilcilerindendir. Doğru cevap C'dir.

Jorge Luis Borges Alçaklığın Evrensel Tarihi (1935) başlığını taşıyan ilk büyülü gerçekçi yapıtıyla öteki Latin Amerikalı yazarlara da yol açmıştır. Doğru cevap C'dir.

Kierkegaard var olmanın bilmekten farklı bir şey olmasından hareket ederek varo­luşu felsefenin merkezine koyar.

Kierkegaard’da “kaygı” kavramının önemli bir yeri vardır.

Kierkegaard tanrı fikri ve tanrıya yö­neliş olmadan bu çelişkilerin çözülemeyeceğine inanır.

Kierkegaard bu varoluşsal seçimin inançla ilgili olduğunu söyler.

Kierkegaard’a göre varoluş tam olarak tanımlanamaz.

Sartre’da özgürlük kavramı tanrının olmayışından doğar.

Heidegger, varoluşçuluğun önemli kaynaklarından biri olan kitabı Varlık ve Zaman’da, “in­san” ya da “insan varlığı” demek yerine, varlığın dünyada oluşunu temsil eden “Dasein” kavramını kullanmıştır.

Sartre 1943’te Varlık ve Hiçlik adlı felsefe yapıtını, ardından da her biri ayrı bir gürültü kopararak varo­luşçuluğun uluslararası alanda tartışılmasını ve yaygınlaşmasını sağlayan oyun, roman, deneme ve senaryolarını yayımlar.

İkinci Dünya savaşı yılları ve ertesinde varoluşçuluk en popüler dönemini yaşar.

Heidegger dünyada iki türlü temel varoluş şekli bulunduğunu öne sürer: 1.Var olmayı unutma durumu ya da 2. Var olmayı düşünme durumu.

Varoluşun farkında olunan ve öznel zamanı oluşturan anlara Kierkegaard “varoluş anları” der.

Nietzsche, Püriten köklerine karşı bir tepki olarak ateizmi benimser ve “Tanrı öldü” sonucuna varır.

Camus “öz olarak özgürlük” sorununu anlamsız bulur.

Heidegger’in “varolmayı unutma” durumu dediği biçimde yaşayan insanın özgürlük varsayımı vardır.

Sartre, varlığı, “l’être-pour -soi (kendisi-için-varlık)” ile “l’être-en-soi (kendisinde var­lık)” olmak üzere iki kategoriye ayırır.

Heidegger, Dasein’ın ‘varlık’ının temeline tedirginlik ve tasa kavramlarını yerleştirir.

Varoluş kaygısının tanımlanmasında Heidegger Kierkegaard’dan, Sartre da büyük öl­çüde Heidegger’den yararlanır.

Kierkegaard’a göre kaygı özgürlüğün bir belirtisi ve doğal sonucudur.

Kaygı kavramını en derinlikli işleyenlerden biri kuşkusuz Kierkegaard’dır.

Heidegger’in kullandığı “bırakılmışlık” ifadesini, Sartre, tanrının olmadığı bir dünya­da, insanın ne olacağını seçmek ve kendi ahlâkını kurmak üzere kendi haline bırakılmış olması olarak açıklar.

Sartre, “Bunaltı nedir” sorusuna varoluşçuların, “İnsanlık bunaltıdır” diye yanıt vereceği­ni söyler. Çünkü ona göre bağlanan ve yalnızca olmak istediği kimseyi değil bütün insanlı­ğı seçen kişi, o derin ve tümel sorumluluk duygusundan kurtulamaz. Bu da insanı bunaltı, iç daralması gibi duygulara götürür. Bu bunaltı, yaşanmıyor gibi göründüğünde yalnızca maskelenmektedir ancak o zaman bile kendini gösterir.

Kierkegaard’ın Baştan Çıkarıcının Günlüğü

Camus’nün Yabancı

Sartre’ın Duvar’ı

Simone de Beauvoir İkinci Cins

Milan Kundera’dır. Varolmanın Daya­nılmaz Hafifliği

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın 1949 tarihli romanı Huzur’da varoluşçu felsefeye, özellik­le Sartre’a göndermeler vardır.

Büyülü gerçekçilik edebiyat alanında ilk kez İtalyan yazar ve eleştirmen Massimo Bontempelli (1878–1960) tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Latin Amerika kökenli büyülü gerçekçiliğin önemli yazarlarından birisi de, Kızılderili-Maya söylencelerini (Fr. épopé) konu alan Guatemala Efsaneleri (1930)’ni yazan Guatemala’dan Miguel Angel Asturias’dır. Doğru cevap A'dır.