BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 7

Fütürist akımın İtalya’da ortaya çıkmasının sebebi ise İtalya’nın siyasî ve ekonomik durumudur. İtalya, 20. yüzyılda sanayileşme ve teknolojik gelişmelerle güçlenen İngiltere, Fransa ve Almanya gibi ülkelere göre daha yavaş gelişme göstermiştir.

Rus fütürizminin materyalist bakış açısı, devrimci tavrı, kelimeleri özgür kullanımı Türk edebiyatının önemli şairlerinden olan Nazım Hikmet Ran’ı da bir dönem etkilemiştir.

Tsentrifug grubu, geçmişi tamamen reddetmezler. Onlara göre moderni yakalamak için geçmişi yok saymaya gerek yoktur.

Umberto Boccioni (1882-1916)’nin kaleme aldığı diğer manifesto heykel sanatı ile ilgilidir. 1913 tarihli Fütürist Heykel Teknik Manifestosu başlıklı bildirgenin ana iletisi de sanat eserinin yaşamdaki hareketliliği yansıtması gerektiği fikri üzerine kuruludur.

Fütüristlerin edebiyatı canlandırmak için

• Geçmişte yazılan eserleri yok saydıkları,

• Sanatçıyı özgür bıraktıkları,

• Geleneksel yapıları terk ettikleri,

• Çağa uygun yeni temalara işledikleri,

• Şiirin klasik yapısını kırdıkları

 görülür.

Fütüristlere göre dinamizm ve eserdeki güzelliğin bir şartı da “savaş”tır.

Asonans: Sesli harflerin tekrar edilmesidir.

Carlo Carra (1881-1966): İtalyan ressam. İtalyan resim sanatının etkili isimlerinden olan Carra, fütürizme dinamizmi, hareketi, modernizmi ve teknolojiyi esas alan ilkeleri nedeniyle ilgi duymuştur. “Anarşist Galli’nin Cenazesi” isimli çalışması eserlerindeki fütürist etkinin tipik bir örneği olarak değerlidir.

Letrizm, Fransızca harf anlamına gelen lettre kelimesinden türetilmiş bir kelimedir. Harfçilik anlamına gelen bu kelime edebî bir akımın adıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere bu akım amacı, şiirdeki yeniliği harflerle gerçekleştirmektir. Letrizm, şiiri kelimeyi değil harfleri esas alarak yazmak isteyen, şiirdeki ses organizasyonunun, anlamın/anlamsızlığın ve tüm bunların birleşimden doğacak şiire ait duygunun harflerle yakalanabileceğini savunan bir şiir akımıdır.

Kübizm, 1907-1914 yılları arasında Paris’in sanat çevrelerinde önce resim sanatında ortaya çıkmış, ardından şiire ve başta mimari olmak üzere sanatın diğer kollarına yansımıştır. 20. Yüzyılın resim sahasındaki en önemli akımlarından biridir. Öncülüğünü İspanyol ressam Pablo Picasso (1881-1973) ve Fransız ressam Georges Braque (1882-1963) yapar.

Kübik resim, resmin yüzeyinde derinliksiz ve iki boyutlu imgeler yaratmayı amaçlar. Doğanın ve eşyanın yapısını bozarak onları keskin hatlı geometrik şekiller olarak sunar. Bu bakımdan perspektif, hacimlendirme ışık-gölge uyumu gibi geleneksel tekniklere karşıdır. Geleneksel sanatın doğayı olduğu gibi yansıtma (taklit) çabası da söz konusu değildir. Aksine doğa deforme edilir. Elbette yine malzeme doğadır ama doğa, parçalara ayrılmış ve her parça geometrik şekillerle yeniden yorumlanmış ve son olarak tekrar bir araya getirilmiştir. Bu bakımdan resimde yer alan her öge, ayrı bir kimlikle karşımıza çıkar. Alımlayıcı tarafından nesnelerin hem ayrı ayrı hem de resmin bütününde yarattığı kompozisyonun fark edilmesi sağlanır.

Akımın adı ressam Henri Matisse (1869-1954)’in Braque’ın kübik şekillerden oluşan bir ev resmini (L’Estaque’ta Evler) alaya almak için sarf ettiği “kübik” nitelendirmesinden gelir. "L’Estaque’ta Evler" isimli eser Georges Braque tarafından yapılmıştır.

Guernica, Picasso’nun özelde İspanya İç Savaşı’na karşı duyduğu üzüntünün genelde de savaşa karşı tepkisinin dile gelmesidir.  28 Nisan 1937’de küçük bir kasaba olan Guernica, Franco’yu desteklemek için gönderilen Hitler’in uçakları tarafından bombalanır. Geride iki bine yakın ölü ve yaralılar vardır. Tam bu sırada İspanya Hükûmeti, Dünya Fuarı için Picasso’dan bir resim talep eder. Duyarlı bir sanatçı için böyle bir durumda başka konu aramaya gerek yoktur. Picasso da 3.5 X 7.8 metre ebadındaki, savaşın yarattığı acıları çeşitli simgelerle ortaya koymayı amaçlayan bu tabloyu yapar.

Kübizmin fütürizmle ve realizmle sentezlenmesinden de yeni anlayışlar ortaya çıkmıştır. Kübik gelecekçilik (Kübo-fütürizm) 1910’larda Rusya’da gelişir.

Kübist şiir non-figuratif bir resmin geometrik yapısı gibi özgür sözcük ve biçimlerden bir bütün oluşturur. (İnal, 1991, 158). Örneğin Blaise Cendrars şiiri hareketin cesur ve yepyeni yöntemlerle söze dökülmesi ve birçok izlenimin aynı anda, imge, duygu, çağrışım ve şaşırtıcı teknikleri içeren karmaşık bir doku içinde, düzensiz ve aksak bir ritimle iletilmesi olarak görür. Bu özellik Kübist şiirin, "şiir diliyle resim yapma" özelliğidir.

Orfizm, saf soyutlama ve parlak renklere odaklanan bir kübizm alt dalıdır. Kübizmden soyut sanata geçişte bir köprü olan orfizm terimini Apollinaire ortaya atar.

Dada, adını, akımın öncüsü olacak Romen asıllı Fransız şair Tristan Tzara (1896-1963)’nın Larousse sözlüğünü rastgele açıp bulduğu “dada” kelimesinden alır. Fransızca “tahta at” anlamına gelmektedir

Dadaizmin habercisi Marcel Duchamp’ın ilk örneği kaybolan (sonradan birkaç kere daha yeniden yapılır) bir sandalyenin üstüne oturttuğu bisiklet tekerleğinden oluşan adı da “Bisiklet Tekerleği” olan eseridir.

Üç öncül de fütürizmin doğuşunda etkili olmuştur.

“Hız”ın insan için önemini fark eden fütüristlerin ortaya çıkışı Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) isimli İtalyan şairin20 Şubat 1909 tarihinde Fransa’da çıkan Le Figaro
gazetesinde yayımladığı bildirge ile olmuştur.