BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 21

1930’lardan itibaren akımın ileri gelenleri Breton’un yanında Louis Aragon, Pierre Unik ve Paul Eluard’dır. Yine Louis Bunuel, René Char ve belki de en önemlisi Salvador Dali de Breton’un etrafındadır. Breton, 1939’da Eluard’la birlikte L’immaculée Conception’u yayımlar. Bu sırada gerçeküstücülükten çıkarılan üyeler Un Cadavre (Bir Kadavra) adlı bir yergi yayımlar.

Sürrealizmin ilke ve nitelikleri arasında başkaldırı ve uyumsuzluk, akla ve Düzene karşı oluş, Freud’un psikanaliz yöntemi ve bilinçaltına yolculuk, bilinçaltının kaynağı düşler, çocukluk özlemi ve çocukluğa dönüş, alaycılık ve ironi, gerçeküstücü nesneler ve görüntüler, çılgınlık, otomatizm, Le Cadavre Exquis (Nefis Kadavra) sayılabilir.

20. yüzyıl başında İtalya’da ortaya çıkan ve sonrasında Fransa ve Rusya’da yayılan Fütürizm önce plastik sanatlarda ardından edebiyatta etkili olmuş bir sanat akımıdır.

Fütürist akım yaşanan somut gelişmelere, I. Dünya Savaşı, sanayileşme, nüfus artışı vb., rağmen sembolik anlatımda ısrarcı olan empresyonizme karşı bir çıkış olarak da değerlendirilebilir.

Fütürist akımın temel amacı“gelecek”i inşa etmektir.

Fütürist akımın sanat eserlerini hem teknik hem de tematik açıdan etkisi altına aldığı üç temel unsur hız, dinamizm ve teknolojidir.

Fütüristlere göre şiirde hareketli bir yapı yaratmak için şiiri aklın ve sözdiziminin klasik kurallarından kurtarmak şarttır. Bunun için fütüristler ilke olarak, şairin
• Kelimeleri özgürce kullanmasını
• Otomatik yazıdan faydalanmasını
• Kuraldan uzak anlatımı tercih etmesini
• Klasik söz dizimini kırmasını

kabul etmişlerdir.

*Otomatik yazı şairin bilinçaltındakileri doğrudan, olduğu gibi kağıda dökmesidir.

Umberto Boccioni (1882-1916): İtalyan ressam, heykeltıraş: Fütürizmin resim ve
heykel alanındaki öncüsüdür.

Letrizm ortaya çıkışı II. Dünya Savaşı sonrasındadır. Romen asıllı Isodore Isou’nun 1946 yılında kurduğu bu akım bir şiir akımıdır.

Letrizm ortaya çıkışı II. Dünya Savaşı sonrasındadır. Romen asıllı Isodore Isou’nun 1946 yılında kurduğu bu akım bir şiir akımıdır

LETRİST ŞİİRİN İLKELERİ

• Gelenekte var olan her şeye karşı çıkmak

• Harf ve sese dayalı bir dille şiir yazmak

• Harf ve seslerle dilde yeni bir anlam evreni yaratmak: Letristler, mevcut
yirmi dört harften oluşan alfabeye on dokuz harf daha eklemişler ve bu haliyle
alfabenin kendilerinden sonra gelecek sanat ve sanatçılara da yol açıcı olacağını
düşünmüşlerdir. 

• Dadaizm ve sürrealizmin etkisi: Letrizm dadaizm ve sürrealizmin etkisinde kalmış bir akımdır.

E şıkkında yer alan "tüketim kültürünü yermek için tüketim kültürü malzemeleri kullanılmışlardır" tanımı, Pop Art akımının temel özelliğidir.

LETRİZMİN TEMSİLCİLERİ
Isodore Isou (1925-2007)

François Dufrêne (1930-1982)

François Dufrêne (1930-1982)

Maurice Lemaître (1926)

*Filippo Tommaso Marinetti Fütürizmin ilk bildirgesini kaleme almıştır.

Akımın adı ressam Henri Matisse (1869-1954)’in Braque’ın kübik şekillerden oluşan bir ev resmini (L’Estaque’ta Evler) alaya almak için sarf ettiği “kübik” nitelendirmesinden gelir. Sonra eleştirmen Louis Vauxcelles (1870-1943)’in de kelimeyi bu manada kullanması yaygınlaşmasına ve genel kabul görmesini sağlar. Guillaume Apollinaire (1880-1918) bu terimi “Kübist” olarak düzeltir. Kelimenin kökeni Fransızcada geometrik bir şeklin adı olan “cube”dur.

Bu resim anlayışının Georges Braque’a empresyonizm ile kübizm arasında bir köprü olan ve modern sanatın mimarı olarak tanımlanan Paul Cézanne (1839-1906)’dan miras kaldığına dair sanat tarihçilerinin ortak bir görüşü vardır. Cézanne’ın doğadaki her şeyin geometrik bir şekille yansıtılabileceği düşüncesi ile kübizmin ilk evresini etkilediği bilinir.

Temsilî olmasına karşın betimlemeci olmayan, geometrik ve stilize bir sadeliğe ulaşan bu tür nesnelerde kendi aradığı çıkış yolunu bulan Picasso, zaman zaman bu tür nesneleri betimlemeye kalkışsa da özünde primitif sanatçıya özgü olduğu varsayımına dayanan saf ve dürtüsel bir üretim sürecine öykünmüştür. Avignonlu Kızlar’ın devrim yaratan özelliği, üç boyutlu nesneleri iki boyutlu yüzey üzerinde gösterebilmenin yeni bir yolunu önermeye başlamasıdır.

Kübizm iki evrede değerlendirilir: Analitik ve Sentetik Dönemler. 1910-12 arası Kübizmin analitik (çözümsel) evresidir. Biçimlerin parçalanıp, çözümlenmesi esastır. Dik açılı ve düz çizgili düzenlemeler tercih edilir. Picasso’nun “Mandolinli Kız” tablosunda olduğu gibi resmin bazı kısımları heykeli andırır. Alımlayıcıyı şaşırtmak ve onu biçime yöneltmek esas olduğu için renk kullanımları aşağı seviyeye çekilmiştir. Yapıtta öncelikle biçimlerin yapısına önem verildiğinden, izleyicinin dikkatini bu yapıdan uzaklaştırmamak için renk kullanımı basitleştirilmiş, taba, kahverengi, gri, krem, yeşil ya da mavinin tonları yeğlenmiştir. Tek renkliliğe yaklaşan bu tutum nesnenin birçok görünümünü birden, karmaşık bir düzen içinde vermeye de uygun düşer; üst üste bindirilen saydam ve saydam olmayan renk alanları resmin gerilerinde kalmak yerine yüzeyine çıkar gibi görünür. Resmin ortasında küçük ve sıkışık olan biçimler, tuvalin kenarlarına doğru büyüyüp serbestleşir.

Kübist Şiirin Özellikleri:

1. Dış Dünyanın Gözlemlenmesi

2. Şiir Diliyle Resim Yapma

3. Aklın ve Mantığın Reddi

4. Söz Dizimin Bozulması ve Sözcüklerin Parçalanması

5. Kolaj

Sürrealizm, salt aklın, rasyonalizmin boğduğu insanlığın bir haykırışı olarak kendisi de bir psikiyatrist olan André Breton (1896-1966) tarafından kuramlaştırılır.

Breton geleneksel sanat ve onun statükocu yapısına bir başkaldırı niteliğinde 1924’te ilkini, 1930’da ikincisini yayımladığı sürrealist manifesto ile birlikte sanatla yapmak istediği, sürrealizmin ne olduğu, sanatın toplum hayatı içindeki işlevi gibi konuları ortaya koyar.

Birinci Dünya Savaşı ve onun yarattığı toplumsal ve siyasi ortam, insanlar üzerinde nasıl olumsuz bir etki bıraktıysa, duygulanım seviyelerinin yüksek olduğunu bildiğimiz sanatçıları çok daha derinden etkilemiştir. 1914-18’in yarattığı trajik ortam, gerçeküstü akımın kurucularında mevcut siyasi ve kültürel ortamı meydana getiren değerlere karşı bir tiksinti oluşturmuştur. Aynı psikolojik altyapı gerçeküstücü akımdan önce dadaizmin de yıkıcı kimliğini belirlemiştir. Bu bakımdan gerçeküstücülüğü dadaizmin bir devamı ya da yeniden dirilişi gibi görebiliriz.