BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Rasyonel (Kartezyen) düşüncenin ardında ise bir önceki dönemin bilimsel gelişmeleri vardır. Türkçe karşılığı “akılcılık” olan “rasyonalizm” (Latince ratio: akıl, us) aklı bilginin kaynağı olarak alan felsefi akımdır.

Modern felsefenin Descartes’la başladığı kabul edilir.

Aydınlanmanın geçmişini belirlerken her şeyin maddeyle ve fizikle açıklanabileceğine inanan Thomas Hobbes (1588-1679) ve John Locke (1632-1704)’a ayrı bir önem verilir. Thomas Hobbes’un Leviathan adlı eseri Batı siyaset felsefesinin temel yapı taşlarından biridir. Hobbes, devleti tanrısal bir kurum olarak değil yararlı bir aygıt olarak görür. Hobbes ve Locke’la İngiltere’den yayılmaya başlayan aydınlanma, Fransa’da politik bir tutuma dönüşür.

Modern Alman edebiyatının kurucularından Lessing (GottholdEphraim,1729-1781) ve elbette eleştirel felsefenin öncüsü konumundaki Immanuel Kant (1724-1804) aydınlanmanın Almanya’daki büyük temsilcileridir. "Bilge Nathan" eseriyle üç büyük dinin ahlâk temelleri bakımından eşitliğini ortaya koymaya çalışan Lessing, yapıtlarında tutuculuğa, dinsel bağnazlığa karşı çıkmış ve ön yargıları yıkıp hoşgörüyü taçlandırmak istemiştir.

Comte insanoğlunun gerçeği bulma serüvenini üç aşamada değerlendirir. Buna göre ilk aşamada, olguların birbiriyle fark ve benzerliklerini ortaya koyacak bilgi ve araca sahip olmayan ilkel insan vardır ve dolayısıyla tanrıbilimsel hâl devrededir. Bunun için de düşsel, imgesel varlıklar oluşturur. İkinci evrede insan aklı, metafizik hâle evrilir. Tanrısal varlıkların yerini soyutlamalar alır. Son aşamada ise -bilim sayesinde- olguları gözlemleme ve birbiriyle farklılıklarını görebilme yetisine ulaştığı için pozitif hâle geçer. Comte, insanın kendi bireysel tarihinde, bir başka deyişle yaşam serüveninde de bu evrelerden geçtiğini ve bu durumun kalıcı olduğunu düşünür. II numaralı ifade yanlış bilgi içerdiğinden bu ifadenin yer almadığı seçenek doğru yanıt olacaktır.

Realizmde olay örgüsü giderek sadeleşmiştir.

Realizmin başlangıcında Fransız devriminin etkisi olsa da esas derinden etkileyen Sanayi devrimidir. Doğru yanıt A'dır.

Rousseau (Jean Jack, 1712-1778) insanların yasalar karşısında eşit olması gerektiğini vurgular. 18. Yüzyıldan itibaren yukarıdaki filozoflar ve onlara yakın görüşleri savunan diğer pek çok düşünürün fikirleri, çeşitli yollarla geniş
kitlelere nüfuz etmeye başlar. Doğru yanıt E'dir.

Sanayi Devriminin sembolü, James Watt (1736-1819)’ın geliştirdiği “buharlı motor” 1787’de icat edilir. Buhar kullanımı bir anlamda teknolojinin
ilk adımıdır. Doğru yanıt B'dir.

Sanayileşmenin hızlanmasını sağlayan gelişmelerden biri de demiryollarıdır. Demiryolu hem araç hem de amaçtır. Gerek üretilen malların sevkinde
gerekse hammaddelerin temininde demiryolu son derece işlevseldir ve Avrupa’da demiryolu ağının yaygınlığı, bir güç gösterisine dönüşür. Gittikçe
hızlanan bir biçimde özellikle İngiltere’de 1850’lere kadar on binlerce kilometre ray döşenir. Kısa sürede demiryolu teknolojisi gelişir. Doğru yanıt C'dir.

Kartezyen felsefe üç ana maddeden oluşmaktadır. Bunlar;akıl,bilim,nesnelliktir. Doğru yanıt D'dir.

Adını Descartes’in Latince karşılığı olan Caertesius’tan alan Kartezyen Felsefe modern felsefenin kurucusu sayılan Descartes’in görüşleriyle oluşur. Doğru yanıt A'dır.

17. ve 18. Yüzyıllarda Avrupa’da gelişen Aydınlanma Çağı, sanattan felsefeye, felsefeden siyasete kadar toplumsal yapıları sarsan ve aklı işler kılmayı
esas alan bir düşünce akımıdır. Doğru yanıt E'dir.

Olguculuk olarak da bilinen pozitivizm en sağlam bilginin bilimsel bilgi olduğunu savunan felsefi sistemdir. Sosyolojinin babası sayılan August Comte’un sistemleştirdiği pozitivizme göre gerçek bilginin kaynağını doğa bilimleri oluşturur. Doğru yanıt C'dir.

Fakir insanlar, aşağı tabakadan denilebilecek ama toplumun kahir ekseriyetini oluşturan yıllarca göz ardı edilmiş kimseler, bunların birbirleriyle olan sınıfsal mücadelesi, cinsellik ve para gibi insanın ilkel benliğine dair vazgeçilmez unsurlar, realist yazarların ilgi alanını oluşturmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Realizm tam da bu evrede aklı merkez alan ve değişimi anlamaya çalışan sanatçıların başvurduğu bir akım olmuştur. Değişimin büyüklüğü oranında realizme meyletmiş sanatçı sayısı da fazladır. Başta Balzac, Stendhal, Flaubert, Tolstoy, Dostoyevski olmak üzere Dünya edebiyatının önde gelen pek çok yazarı realist bir tavırla eserler vermeyi tercih etmiştir. Doğru yanıt E'dir.

c

A

c

B