BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Stendhal, mensubu olduğu romantizm akımının tanımını yaptıktan sonra klasisizmi: “(…) halkımızın ulu dedelerine büyük bir haz vermiş edebiyattır”, diye alaycı bir şekilde tanımlamıştır. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

XVI. yüzyıl Avrupa’sında en etkin düzeye erişen, “bilim ve sanatta yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans hareketi, bilim, sanat ve edebiyatta üretimin artmasını sağlar. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Guez de Balzac, Fransızcayla da güzel söz söyleme sanatlarının gerçekleşebileceği düşüncesinden hareketle Şiir Sanatı (1624) adlı eserini kaleme alır. Eserinde yer alan şiirlerde belagat için kullandığı söz sanatlarında Fransızca örneklere yer verir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Aristo’nun düşünceleri gibi akılcılık bağlamında klasisizme temel oluşturur. Sorunun doğru cevabı da A seçeneğidir.

Klasisizmin ortaya koymak istediği şey, kostümleri, yüzleri, dekorları, mobilyaları ile dış gerçeklik, belli bir sokak ya da şehir değildir. Onun ilgilendiği şey, daha derindeki, bilinçtekinden daha gerçek olan ve “gerçeküstücü gerçeklik” niteliğindeki şeydir. Yani kişiliklerin karşılıklı konuşmalarının, iç konuşmalarının arkasında saklı olan gerçekliktir.

Her şeyden önce klasik akımın temel amaçlarının başında “hoşa gitmek” ve “eğitmek” vardır. Molière, Kadınlar Mektebinin Eleştirisinde: “İnsan resmedilirken, doğaya göre resmedilmeli”, der. Racine de Britannicus’ün önsözünde bir yazarın “doğayı dışlaması” ancak “sağduyuya ihanet” şeklinde benzer bir ifadeyi kullanır. La Fontaine, “bir adım bile doğadan ayrılmamalı” sözüyle diğerlerini teyit eder. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

"Otoriter bir iktidarın, değerlerin sabit hiyerarşisi üzerine kurulmuş bir ahlâkın, gittikçe daha belirgin hale gelen bir akılcılığın hâkim olduğu klasik dönem içinde yetenek, akla uygun olmalı ve uzmanların oluşturduğu kuralları takip etmelidir." Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Klasik gerçeklik aslında gerçekliğin kendisi değil, gerçeğe benzer olan, gerçek olması muhtemel olan şeydir. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Klasisizm, alçakgönüllü, dengeli ve düşünceli olduğu için hiçbir tutkuya sahip olmayan, toplumla son derece uyumlu “onurlu insan” mitini yaratır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir.

Geliştiği dönem ve yüzyılda belli bir ad altında nitelendirilmeyen akım için “klasisizm” kavramı ilk kez XIX. yüzyılda, 1817 yılında, romantik bir yazar olan Stendhal kullanılır. Stendhal, mensubu olduğu romantizm akımının tanımını yaptıktan sonra klasisizmi: “(...) halkımızın ulu dedelerine büyük bir haz vermiş edebiyattır”, diye alaycı bir şekilde tanımlar (Stendhal, 1970, s. 71).

1647 yılında Vaugelas’nın yayınlattığı Fransız Diliyle İlgili Hatırlatmalar adlı kitabı Fransızca'nın düzgün kullanımını sistematik hale getirmekle klasisizme alt yapı oluşturur. Bu çalışmasında Vaugelas, dilin açık, net ve seçkin olmasını savunarak dilin arındırılmasının önemine dikkat çeker.

Klasisizm aslında Fransız toplumu ve kültürünün gelişmesinin bir yansımasıdır. Bu yansıma, topluma, yönetime ve kaynaklara egemen ayrıcalıklı sınıflar (aristokrasi, yüksek din adamları sınıfları) ile eğitimli ve sürekli artan ekonomik gücüyle hızla yükselişte olan burjuva sınıfı arasında geçici bir dengenin kurulduğunu ortaya koyar.

Fransa’da klasik edebiyat kuramı, barok dönem sonrasında Antik Dönemden ve İtalyan kuramcılardan esinlenen ve onların eğitim sistemini Fransız zevkine göre uyarlayan aydınlar tarafından hazırlanır.

Her şeyden önce klasik akımın temel amaçlarının başında “hoşa gitmek” ve “eğitmek” vardır. Ölçülülük, kibarlık ve ılımlılık nitelikleriyle donanmış “onurlu insanı” model alır. La Fontaine’in Fabl’lar’ında ortaya koyduğu ahlâki derslerde olduğu gibi, iyiliğin her zaman kötülüğe üstün gelmesini ister. Evrensel gerçekliklerin arayışı peşindedir.

Aristo’nun Poetika adlı eserinde ciddi bir tür olarak nitelendirilen trajedi için ortaya koyduğu ilkeler, ağırlıklı olarak klasisizmin ilkeleri olarak kabul edilir.

İdeal insan tipleri yaratılır. Bu nedenle kahra- manlar halk içinden değil, soylu sınıftan seçilir. Klasik eser belli bir kimseyi anlatmadığı için kişisizdir.

Klasisizmde esinlenme, temel koşullardan biridir. Öyle ki, sanatçı ya da yazar, doğuştan sanatına yönelik üstün bir yeteneğe sahip değilse, klasik değerde sanat eserini gerçekleştiremez. Klasik nitelikli bir eser ortaya koymak isteyen doğuştan yetenekli olmayan sanatçı, en azından üslup konusunda başkalarından esinlenmek durumundadır. Boileau: “Eğer yeteneğiniz inşaatçı olmak yönündeyse, inşaatçı olun” (Şiir Sanatı, IV. Bölüm) derken, yazarın orijinalliğinin yaratıcılığında değil, üslubunda olduğunu vurgulamak ister. Üslubun da ancak başkalarından esinlenme ya da onları taklit etme yoluyla edinilebileceğini düşünür. Yaratıcılık ve üslupla ortaya çıkan şekilsel mükemmellik estetik zevkin oluşmasına yardım eder. Bu mükemmelliği elde etmek için yazar veya sanatçı titiz bir çalışma yapmak durumundadır.

Klasik gerçeklik aslında gerçekliğin kendisi değil, gerçeğe benzer olan, gerçek olması muhtemel olan şeydir. Bu nedenle özellikle klasik trajedide, gerçek hayatta yaşanmış tarihsel ve toplumsal konulara yer verilmez. Klasisizmde gerçeğe benzerliğin sürekli arayışında, sahip olduğu özellikleriyle kalıcı ve evrensel insanı ortaya koyma çabası vardır.