BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Klasisizm kavramı ilk kez Stendhal tarafından kullanılır. Yazar, mensubu olduğu romantizm akımının tanımını yaptıktan sonra klasisizmi: “(…) halkımızın ulu dedelerine büyük bir haz vermiş edebiyattır”, diye alaycı bir şekilde tanımlar.

Klasisizm kavramı her ne kadar Fransa dışında da etki alanına sahip olsa da Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinmektedir.

Klasisizm hümanist anlayışın daha bilinçli ve kurallı bir devamı sayılmaktadır. Bununla birlikte klasisizm, Barok sanat anlayışına karşı bir tepki olarak şekillenerek disiplin, düzen ve düzenlilik barındırır.

Klasik eser ruhsal insan doğasını resmeder: Tutku ve duyguların resmi sadece evrensel genelleme yapmak için gerçekleştirilir. Bunun dışında bireysel tutku ve duygu çözümlemelerine yer verilmez.

Klasisizmde akıl ve sağduyu göz ardı edilmez, aksine akıl ve sağduyuya büyük önem verilir.

Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir.

La Fontaine, fabllarını yazarken M.Ö. V. yüzyılda yaşamış Yunanlı yazar Ezop ve M.S. I. yüzyılda yaşamış Latin yazar Phaedrus’tan çok sayıda fabl alır ve onları günün koşullarına uyarlar.

Klasik şiir türünün bir yazarı olarak, yazdığı şiirlerinin niteliklerinden çok, klasik eserlerin uyması gereken ilkeleri derli toplu biçimde ilk kez ortaya koyan ve klasisizmin ilk döneminin sona ermesine neden olan “Eskiler ve Yeniler Kavgası”nda etkin rol almasıyla tanınan, Hicivler ve Lutrin adlı eserlerinin yanında, klasik edebiyatçı ve sanatçının uyması gereken ilke ve kuralları şiirsel ifadelerle anlattığı Şiir Sanatı adlı eseri bulunan yazar Nicolas Boileau’dur.

A şıkkında dendiği gibi klasik komedi eserleri, piyesin uzunluk ve kısalığına bağlı olarak üç ya da beş perdeden oluşur. Diğer şıklar ise yanlıştır.

Sahnede olabildiğince gerçekliğe yaklaşmak istenir. Kural olarak konulan üç birlik kuralı da bunu gerçekleştirmek amacına yöneliktir. Bu çerçevede ortaya konan üç birlik kuralının unsurları ise zaman birliği, yer birliği ve eylem birliğidir. Bu unsurlar ise birbirleriyle çok yakın ilişki içindedir.

Barok sanat, 1600 yılları itibarıyla İtalya’da, özellikle mimaride başlayan ve daha sonra tüm sanat ve edebiyat dallarında Avrupa’da yaygınlaşan, düzgün çizgilerin kullanılmadığı, girinti ve çıkıntılara, süslemelere aşırı ölçüde yer veren sanat anlayışıdır. 

Protestan reform taleplerine karşılık, Roma Kilisesinin teşvikiyle, insanları doğrudan etkileyebilmek için dinsel temaların kilise yapılarında kullanımını öngören sanat, adını Portekizce “kenarları girintili çıkıntılı ve düzgün olmayan inci” anlamındaki “barocco” sözcüğünden alır.

Klasik resimde gündelik hayatı içerisinde yoksul insan portreleri değil, aristokrat portreleri çoğunluktadır. Bu yüzden doğru cevap B’dir.

Geliştiği dönem ve yüzyılda belli bir ad altında nitelendirilmeyen akım için “klasisizm” kavramı ilk kez XIX. yüzyılda, 1817 yılında, romantik bir yazar olan Stendhal kullanılır. Stendhal, mensubu olduğu romantizm akımının tanımını yaptıktan sonra klasisizmi: “(…) halkımızın ulu dedelerine büyük bir haz vermiş edebiyattır”, diye alaycı bir şekilde tanımlar.

Aristo, bilim ve sanattaki olguların akıl ve mantık süzgecinden geçirilmesi gerektiğini savunarak gerçeğe, karşılaştırma ve tümden gelim yoluyla daha kolay ulaşılabileceğini belirtir. Bir düşüncenin değerli ve uygulanabilir olmasını da onun mükemmelliğine bağlar. Sanat ve edebiyat estetiğiyle ilgili görüşlerini
güzellik, düzenlilik, kesinlik ve simetri gibi üstün özellikler üzerinde oluşturur. benzer düşünceleri dile getirmiş olan Fransız düşünür Descartes ile birlikte XVII. yüzyıl sonuna doğru klasisizmin vazgeçilmez ilkeleri haline gelir.

XIII. Louis döneminde başbakanlığa getirilen bir din adamı kimliğindeki Kardinal Richelieu, siyasete ve ekonomiye getirdiği sıkı tedbirlerin yanında bilim, sanat ve edebiyat üzerinde bir denetim mekanizması oluşturmak ister. Bu amaçla, dil
ve edebiyat denetimini yapacak bir kurum olarak Fransız Akademisi’nin kuruluşuna ilişkin kararı 13 Mart 1634’te çıkarır, ancak XIII. Louis’nin
onay sürecinden sonra Fransız Akademisi ancak 12 Şubat 1635’te çalışmalarına başlar. Bu tarih itibarıyla yazılan eserler, içerik ve dil açısından denetime
tabi tutulur. Denetimde biçim ve nitelik konusunda herhangi bir yaptırımla karşı karşıya kalmak istemeyen yazar, şair ve sanatçılar belli sanat ve edebiyat ölçütlerinin gerekliliğinin farkına varır ve bu ölçütlere uymak konusunda özen
gösterir.

Tiyatroyu, özellikle de trajediyi uygulama alanı olarak seçen klasisizm, belli ilke ve kurallara uyulmasını gerekli kılar. Aristo’nun Poetika adlı eserinde ciddi bir tür
olarak nitelendirilen trajedi için ortaya koyduğu ilkeler, ağırlıklı olarak klasisizmin ilkeleri olarak kabul edilir.

XVI. yüzyılda Fransız yazarlar Rabelais ve Montaigne tarafından geliştirilen ve XVII. yüzyılda, özellikle 1660-1680 yılları arasında, XIV. Louis’nin en güçlü olduğu dönemde zirveye ulaşan akım, XVIII. yüzyılda da etkilerini sürdürür.

Avrupa’ya yayılmış olan klasisizm, kural ve ilkelerine en uygun eser örneklerini 1650-1700 yıllarında Fransa’da vererek, bir anlamda hümanist anlayışın daha bilinçli ve kurallı bir devamı olur.

Antik yazarlara dönmek için etkin olan öğelerden bir diğeri de Latin yazar Horatius’un Poetika Sanatı adlı eseridir. Horatius, bu yapıtında Aristo’nun ortaya koyduğu ilkeleri yeniden ele alır, onları üç temel noktada birleştirir: Sanatın yararlılığı, edebiyat ve sanatta yeteneğin önemi ve türlerin ayrımı.

Bu dönemde dünya görüşüyle ilgili diğer üç öğretiden Materyalizm temeli üzerine kurulu yaşam zevkinin elde edilmesi gerektiğini savunan epikürizm; bilginin deneyimden geldiğini savunan ampirizm ve bedenin ölümüyle ruhun da öldüğünü savunan “dinsizlik” diye tanımlanan öğretilerin tümü de insanın mutluluğunun bilgi ve alçakgönüllülüğe ve aklın tutkulara egemen olmasına bağlar.