BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Her şeyden önce, Orta Çağ’ın okuryazarlık açısından İslam uygarlıklarına göre oldukça gerilerde olduğunu, Kilisenin tekelinde olan eğitimin ruhban sınıfı ve aristokratların eğitimi dışında sıradan halkın eğitimiyle ilgilenmediğini, bu nedenle okuryazarlık oranının oldukça düşük olduğunu, bu nedenle dönemin edebi ürünlerinin yazılı olmaktan çok sözlü edebiyat ürünü olarak yaygınlaştığını vurgulamak gerekir.

Bu dönemde himaye görmeyen yazarların tutunmaları ve varlıklarını sürdürmeleri pek mümkün değildir. Bu nedenle yazar ya bir prensin ya da bir hükümdarın emrinde onun talepleri doğrultusunda mesleğini icra eder. Bu nedenle yazarların, kadın dinleyici ve seyirci kitlesinin önemli bir yer tuttuğu aristokrat saray eğlencelerindeki rolü büyüktür. Ayrıca, XII. yüzyılda gelişen romans/roman türü, saraylardaki aristokrat kadınların gösterdiği ilgiyle başarılı olur, yaygınlaşır.

XI. yüzyıl sonrasında, İsa’nın mezarının bulunduğu Kudüs’ü Müslümanların elinden kurtarmak için Kilisenin öncülüğünde oluşturulan Haçlı orduları ve Müslüman ordular arasındaki savaşlarda şövalyelerin başından geçen, askeri olmaktan çok dinsel içerikli, sıra dışı kahramanlıkları da anlatan bu türden tipik Orta Çağ anlatılarına “kahramanlık destanı” adı verilir. Bu anlatılarda ulusun ve dinin yüceltilmesi kahramanın psikolojisinden daha önemlidir. Silahlı mücadelelerle tamamlanan anlatılarda abartıya oldukça fazla yer verilir. Fiziksel güç ve cesaret, olağanüstü yiğitlik, mükemmel bir mücadele ve bazen iyiliğin timsali şövalyelerin değerini göstermek için canavarlara, kötü düşman güçlerine karşı düşüncesizce girişilen cesurca eylem anlatılır.

Orta Çağ romanları, “Roman dili”yle yazıldıkları için, özellikle Kuzey Avrupa ve bugünkü İngiltere coğrafyasında bulunan ülkelerde sözlü edebiyat geleneğiyle yaygınlaştıklarında, “Roman dilinde yazılmış şiirsel anlatı” anlamında “romans” adıyla anılırlar.

Bröton Romanlar, Kelt mitolojini kaynak olarak kullanarak yazılmış romanlardır. Olağanüstü güçleri bir anda harekete geçiren, tılsım ve büyünün hüküm sürdüğü Britanya coğrafyasında geçmiş serüvenlerin anlatımını içerirler.

Serüven romanlar, konularını çoğunlukla Bizans kaynaklarından ve kimi Fransız efsanelerinden alırlar. XII. ve XIII. yüzyıllarda yazılmış serüven romanlarının en bili- nenleri: Yedi Bilgeler Romanı, Floire ve Blanchefleur, Blois’lı Parthenopeus, Aucassin ve Nicolette’dir. Asil insanların bir görevi ya da emeli gerçekleştirmek sırasında karşılaştıkları genellikle olağanüstülük içeren roman(s)lardır.

Orta Çağ edebiyatının en büyük eseri belki de İtalyan Dante’nin yazdığı İlahi Komedya adlı eserdir. Şiir formunda yazılmış, son derece tanınmış olan bu eserinde Dante, döneminin önemli konularına değinir. Ruhun seyahati kinayesiyle soylulara özgü aşk, Tanrı aşkıyla ilişkilendirilir; eleştiri ve siyasi polemik de içeren İlahi Komedya, Orta Çağ’ın genel görünümünü ortaya koyar.

Barok Sanat, Trento Konsilinde alınan reform kararları doğrultusunda Roma Kilisesi tarafından teşvik ve destek gören, dinsel izleklere yer veren ve ayrıntılarıyla insanları büyüleyen sanat türüdür. Düzgün hatları olmayan ve aşırı süslemelere yer veren bu sanatta, bol miktarda melek, şeytan gibi motiflerle azizlerin heykelcikleri bezeme amacıyla kullanılır.

Hümanizm, Orta Çağ’ın sonunda Avrupa’nın yaşadığı Yüzyıl Savaşları, salgın hastalık ve kıtlıklar gibi büyük krizlerden sonra, XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da gerçekleştirilen yeni bir açılım sonucunda varılan entelektüel dünya görüşü ve yaşam biçiminin adıdır. Başka bir deyişle, XIV. yüzyıl İtalya’sında doğan, XVI. yüzyıl Avrupa’sında gelişen, yöntem ve felsefesini Antik Yunan ve Latin kaynaklarından alan, insanı ve ona ait değerleri her türlü değerin üstünde gören, insanı geliştirme ve yüceltme amacını güden düşünce sisteminin adına hümanizm denir.

Bir “model insan” gerçekleştirme isteğinde olan hümanist, çocuğun eğitimi konusunda, özel bir endişe ve hassasiyet taşır. Öyle ki, Vives, Erasmus, Murmellius gibi aydınlar, model insanın eğitiminin nasıl olması gerektiği hususunda yazdıkları kitaplarda görüşlerini açıklarlar.

“İnsan, insan olarak doğmaz, insan haline gelir” (Çocukların Eğitimi Hakkında, 1512) diyen Erasmus, bireyin insan niteliğini ancak eğitimi ve gramer, belagat, ahlâk, felsefe, şiir gibi insani bilimleri öğrenmesiyle kazanabileceğine vurgu yapar.

Siyasi otoritenin parçalanması ve devlet kavramına dönüş; tarımın ağırlıkta olduğu ekonomi, toprağa sahip askerlik ve savaş işlerini üstlenen soylu bir sınıf ile onların topraklarında köle tarzında çalışan köylü sınıfı arasında kalmış kapalı bir toplum yapısı; Kilise tarafından belirlenmiş dinsel inanç üzerine kurulu bir düşünce yapısı Orta Çağ'ın 4 temel özelliğidir. Doğru cevap E'dir.

Skolastik terimi genellikle bir dönemden çok, bir düşünce biçimini kapsar ve Orta Çağ boyunca, bilhassa XII. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar olan dönemde manastır okullarında ve Paris’teki okul ve üniversitelerde yetişen din adamlarına verilen ilahiyat ve Aristo ilkelerine dayanan felsefi eğitimi ifade etmek için kullanılır. Doğru cevap A'dır.

Erken Dönem Skolastik, Eflatunculuk ve Yeni Eflatunculuğun etkisi altında olan ve en belirgin temsilcisinin Aziz Anselmus olduğu Skolastik Felsefe dönemidir. Doğru cevap A'dır.

Orta Çağ edebiyatında ağırlık olarak kendini gösteren iki temel unsur Derebeylik sistemi ve dindir. Doğru cevap C'dir.

İskender’in Romanı, Truva Romanı, Enéas’ın Romanı, Thebai Romanı Antik Romanslara örnek olabilecek eserlerdir. Doğru cevap D'dir.

Guillaume IX d’Aquitaine, Rutebeuf, Guillaume de Machaut ve François Villon Orta Çağ edebiyatına şiirleriyle katkı vermiş isimlerdir.  Jean Bodel ise Ortaçağ tiyatro yazarlarındandır. Doğru cevap E'dir.

Haçlı Seferleri, Dini mimarideki görkem, Şehirlerin gelişmesi ve Entellektüel kaynakların çoğalması Rönesansın gelişmesindeki etkili unsular arasındadır. İç savaşlar ise bu unsurlar arasında yer almaz. Doğru cevap D'dir.

Antik dönem kaynaklarına yöneliş, kilisenin önemini kaybedip gözden düşmesi ile birlikte Rönesans'ın yaygınlaşmasındaki etmenlerden birisidir. Doğru cevap B'dir.

İkinci Rönesans Hareketinin önde gelen isimleri: Floransa’da, mimari alanda Brunelleschi (Çiçekli Meryem Katedrali); resimde Botticelli (İlkbahar, Venüs’ün Doğumu), Leonardo da Vinci (La Joconde, Meryem, Çocuk İsa ve Azize Anna); heykel sanatında, Ghiberti (Cennetin Kapıları) ve Cellini (Perseus) olmuştur. Martin Luther ise İkinci Rönesans Hareketinin önde gelen isimleri arasında yer almaz. Doğru cevap E'dir.

Hümanist düşüncelerin yaygınlaşmasında en etkin rolü matbaaların yaygınlaşması oynamıştır. Doğru cevap D'dir.