BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Edebiyat akımı: Edebiyat sanatı konusunda aynı görüşte olan sanatçıların oluşturduğu topluluk. / Öncü bir edebiyatçının ya da edebiyatçılar topluluğunun geliştirdiği, biçim ve içerik önünden birtakım yenilikler getiren anlayış, akım, okul. Akımların nasıl ortaya çıktığı ve ne gibi nitelikler taşıdığı göz önüne alınacak olursa edebiyat akımı, bir grup yazar ve şairin üslup, içerik, felsefe, toplumsal kaygılar, sanat ve sanatın işlevi gibi konulardaki ortak görüşlerine dayanan hareket ya da eğilimler topluluğu olarak tanımlanabilir.

Batı edebiyatı, ortak felsefî, kültürel, sanatsal, dinî köklere sahip Batı medeniyeti içinde Antik Çağ’dan bugüne verilen edebî eserlerin toplamıdır. Bugün genel kabul gören görüşe göre Batı medeniyetinin temeli Eski Yunan ve Latin kültür ve sanatıdır. İnanış bakımından –Reformdan sonra ortaya çıkan farklı mezhepler olsa da- Hristiyandır. Felsefî köklerini Eski Yunan’dan alır. Eski Yunan ve Latin, Orta Çağ, Hümanizm, Aydınlanma, Modernizm çizgisini takip eder. Birçok ülke ve milletin edebiyatını altında toplayan bir genel çatıdır. Bu edebiyatlar birbirinden farklıdır ve kendilerine özgü niteliklere sahiptir. O millete ya da ülkeye özgü kültürel ögeler, siyasi bağlar, yönetim biçimleri, göçle karşılaşma ve homojenlik düzeyleri, tarihsel dönüm noktaları, coğrafi konumları ve iklimi, ilişkide bulundukları diğer toplumlar gibi pek çok değişkene bağlı olarak farklılıklar gösterirler. Sadece Hristiyanlığın etkisinde değildir.

Gerçek deyince bilincimizin dışında nesnel olarak ortaya çıkmış bulunan nesne, nitelik, koşul, durum vb. gibi olgu ve olayları anlarız. Hakikat de bu nesnel gerçeğin bilincimizdeki yansısıdır. Duyumlarımız, algılarımız, tasarımlarımız, kuramlarımız nesnel gerçeğe uygun oldukları oranda hakikat olur. Demek ki her hakikat nesneldir. Nesnel, gözlemcinin dışında gerçek bir varlığa sahip olan / gözlemcinin duygularından veya hayal gücünden bağımsız bir dış nesneye da olayla ilgili olan / Bireyin kişisel görüşünden bağımsız olan.

Metafizik güzel anlayışının en belirgin tanımını Kant vermiştir. Kant’a göre güzel:

Lenin’e göre ise “Madde, bize duyumlarla verilen nesnel gerçekliktir.” Yani gerçekçilikle ilgilidir.

Güzel ve güzellik kavramlarının algılanışı farklılıklar gösterir. Bu farklı algılar sanat eserlerinde de üslup farklılıklarına yol açar. Yani, gerçek ve güzellik konusundaki algıların farklılaşması akımlar arasındaki farklılıkların temel nedenlerindendir. Sanatın amacından tekniğine her şey bu kavramlara yüklenen algıdan etkilenir.

Sanat akımları arasındaki farklılaşmalar temelde sanatın ne olduğu ya da nasıl olması gerektiği, ne işe yarayacağı, işlevinin ve amacının ne olduğu ve bunun için nasıl bir yol tutacağı konusundaki farklı yaklaşımlar ile gerçeğin ne olduğu ve nasıl kavranabileceği konusundaki farklı yaklaşım ve düşüncelerden doğar.

Ernst Fischer sanatın doğuşunu insanın doğayı kontrol etme çabasıyla açıklar. Doğru yanıt B'dir.

Güzellik kavramının sanatsal düşünce için baş köşeye yerleşmesi Rönesans’ta ortaya çıkar ve 19. yüzyılda neredeyse resmi bir sanat ideolojisine (l’art pour l’art /sanat için sanat) dönüşür.

“Sanat için sanat” ya da Türkçe’de daha sık kullanılan şekliyle “sanat sanat içindir” görüşü,
Théophile Gautier tarafından kuramsallaştırılan ve sanatçının (bir fikre, bir ideolojiye) bağlılığını reddeden ve sanatın tek amacını güzellikte gören sanat anlayışıdır.

Orta Çağ boyunca Batı’da sanat ağırlıkla dinî niteliklidir ve kilisenin sınırlandırmalarına tâbidir. Eğitim ve kutsal metinleri yüceltme işlevi ön plandadır.

Özdemir İnce edebiyatı “okuyana estetik bir tat vermek amacıyla yazılmış olan ya da böyle bir amacı bulunmasa bile, biçimsel özellikleriyle bu düzeye ulaşabilen bütün yazılı yapıtlar” olarak tanımlayarak eserin estetik özelliklerine ve bu özelliklerin okuyucuda uyandıracağı haz duygusuna vurgu yapmaktadır.

Sanatta, siyasette, düşünce hayatında ortaya çıkan yeni bir görüş, yöntem, hareket, cereyan, tarz Türkçe'de "akım" kavramıyla ifade edilir. Bu kavram Fransızca'da “école-ekol”, İngilizce'de "movement-hareket" olarak ifade edilmiştir.

Her yeni akım, üslup, içerik, sanatta amaç ve işlev konusunda yeni önerilerle gelir.  Akımlar belirli bir dönemde doğar ve yaygınlık kazanır; ancak başlangıç ve bitiş tarihlerini net olarak bellidrlemek güçtür. Ayrıca akımlar daha sonraki çağlarda yeniden ortaya çıkabilir.  Aydınlanma Çağı’nda klasisizmin yeniden ortaya çıkması (neoklasisizm) buna bir örnektir. Doğru yanıt D'dir.

Pitagoras’a göre güzel, uyumlu olandı; evrende bir uyum vardı ve bu bakımdan güzel’di. Doğru yanıt A'dır.

Gerçekçiliğin (realizmin) bir türü olan maddeciliğe göre “gerçek daima somuttur.” Gerçek,
bilinçten bağımsız, somut ve nesneldir. Bilinçten bağımsız olarak tüm var olanlar gerçektirler. Bu anlamda gerçek deyimi, madde ve nesne deyimleriyle de ilişkilidir. Doğru yanıt E'dir.

Ernst Fischer

Çernişevski

Plehanov

Nakkaş Osman

Gombrich