BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

Plehanov

Emile Zola - Deneysel Roman

Gerçek, ussal (aklî) olandır.

Güzel, uyumlu olandır, evrende bir uyum vardır ve bu bakımdan güzeldir.

Bir duygu veya düşüncenin maddi bir malzemeden, sesten veya sözden faydalanmak suretiyle heyecan ve hayranlık uyandıracak şekilde ifadesidir.

Batı edebiyatındaki akımları tanımadan önce sanat, edebiyat, sanatın tanımı, amacı, işlevi gibi bazı temel kavramlar ve tartışma konuları üzerinde kısaca durmak yerinde olur. Çünkü sanat akımları arasındaki farklılaşmalar temelde sanatın ne olduğu ya da nasıl olması gerektiği, ne işe yarayacağı, işlevinin ve amacının ne olduğu ve bunun için nasıl bir yol tutacağı konusundaki farklı yaklaşımlar ile gerçeğin ne olduğu ve nasıl kavranabileceği konusundaki farklı yaklaşım ve düşüncelerden doğar. Doğru cevap C'dir.

Caudwell’e göre, uygar bir halkın edebiyatının bugüne ulaştığı her yerde, bu edebiyatın biçim olarak şiir olduğu, yani ritmik ve ölçülü olduğu görülmektedir. Bu şiir modern anlamda arı bir şiir değildir. Günlük konuşmanın yüceltilmiş bir biçimi olarak tanımlanabilir. Bu yüceltme onu,sıradan konuşmadan ayıran biçimsel bir yapıyla kendini gösterir. Bu biçimsel yapı, ölçü, uyak, ses yinelemesi, eşit uzunluktaki hecelerden meydana gelmiş mısralar, düzenli vurgu ya da hece uzunluğu, yarım uyak gibi özelliklerden oluşur. Doğru cevap D'dir.

Caudwell, şiir, müzik, dans gibi sanatların işlevini ve insanları kolektif eylemlere yöneltmesini tamamen ekonomik nedenlerle açıklar. Müzik, dans ve şiir, kabilenin üyelerini ortak hareket etmeye yöneltme, birey için topluluğun bir parçası olma, onu kabile yaşamına uydurma gibi işlevlere sahiptir. İlkel insan, çapa yapmak, ekin biçmek gibi işleri bunların ihtiyaçlarına uygun sanatsal bir öz taşıyan ve bu uğraşların ardındaki ortak coşkuyu dile getiren ritmik bir şarkıya çevirir. Doğru cevap B'dir.

Mimaride ve heykelde şatafat, göz kamaştırıcılık ve parlaklık öne çıkar. Helenistik sanatın amacı etkilemektir, bunu da başarır. Helenistik dönemde sanat artık büyü ve dinle olana eski bağını büyük ölçüde yitirmiştir. Bu çağda varlıklı kimseler sanat yapıtlarını derlemeye, ünlü yapıtları kopya ettirmeye, elde edebildiklerinin özgünlerini sağlamaya ve buldukları özgün yapıtlar için yüksek ücretler ödemeye başlarlar. Doğru cevap A'dır.

“Sanat için sanat” ya da Türkçe’de daha sık kullanılan şekliyle “sanat sanat içindir” görüşü, Théophile Gautier tarafından kuramsallaştırılan ve sanatçının (bir fikre, bir ideolojiye) bağlılığını reddeden ve sanatın tek amacını güzellikte gören sanat anlayışıdır. Bu görüşün tohumlarına ilk olarak Rönesans döneminde rastlanmakla birlikte bir kuram olarak savunulması ve taraftar toplaması 19.yüzyılda gerçekleşir. Doğru cevap A'dır.

Orta Çağ boyunca Batı’da sanat ağırlıkla dinî niteliklidir ve kilisenin sınırlandırmalarına tâbidir. Eğitim ve kutsal metinleri yüceltme işlevi ön plandadır. Rönesans’la birlikte “kendisinden başka bir amacı olmayan sanat” fikrinin temelleri atılır. Doğru cevap A'dır.

19. yüzyılda sanatta özgünlük, bireysel üslup ve ayırıcılık gibi özellikler son derece önemli olmaya başladı. Güzelliğin sanatta esas amaç –hatta tek amaç- olması düşüncesinin kuramsallaşmasıyla birlikte sanatçının rolü ön plana çıktı. Eserde eleştiri
konusu edilecek ya da eseri değerli kılacak şey onun sanatsal niteliğiydi ve buna göre asıl önemli olan bu sanatsal niteliğin, dolayısıyla güzelliğin yaratımıydı. Sanatçının imzası olan üslubu bu yaratımın araçlarını bize sunuyordu. Doğru cevap E'dir.

Metafizik güzel anlayışının en belirgin tanımını Kant vermiştir. Kant’a göre güzel:
1. Çıkarsız olarak hoşa giden şeydir. Örneğin ahlâki hazdan farklıdır, herhangi bir fayda düşüncesine dayanmaz.
2. Herkesin hoşuna giden şeydir yani evrenseldir. Duyarlık kişiden kişiye değişse de bilgi yetilerimiz genel kanunlara uymaktadır; bu kanunların evrenselliği zevk yargısının evrenselliğini gerektirir.
3. Kendi dışında hiçbir amaç olmadan hoşa giden şeydir. Zevk yargısının konusu olan güzellik, öznel ve nesnel bütün amaçlardan uzaktır; bir şeydeki biçimin, hayal gücü ile düşünme gücü arasındaki ahenge uymasından doğar. 
4. Zorunlu olarak hoşa giden şeydir. Güzellik yargısı evrensel olduğuna göre zorunludur.

Buna karşın Diyalektik düşünceye göre güzel kavramı toplumsal ve tarihsel insan faaliyetinin ürünüdür. Doğru cevap C'dir.

Platon, Eleacıların savlarını geliştirerek duyumların bize asla bilgi veremeyecekleri sonucuna vardı. En yalın duyumlarımızın getirdiklerinde bile ussal olan bir yan vardı. Örneğin “bugün hava sıcak” dediğimiz zaman sıcaklığı; soğukluk, sertlik, acılık vb. gibi duyumlarımızla kıyaslayarak elde ediyorduk. Doğru cevap E'dir.

Görüldüğü gibi güzel ve güzellik kavramlarının algılanışı farklılıklar gösterir. Bu farklı algılar sanat eserlerinde de üslup farklılıklarına yol açar. Örneğin faydalı olanın güzel olduğu düşüncesindeki bir sanatçı, eserinde fayda işlevini ön planda tutacaktır. Ancak gerçek ve evrensel olanın güzel olabileceğine inanan bir başkası somut, nesnel tasvirlere yönelebilecektir.Evrensel bir güzellik olduğuna inanan bir sanatçı herkes için geçerli güzellik kodlarını araştırmaya çabalayacaktır. Doğru cevap D'dir.

Ernst Fischer sanatın doğuşunu insanın doğayı kontrol etme çabasıyla açıklar. “Sanat bir büyü aracıydı, insanın doğaya üstünlük sağlamasına, toplumsal ilişkilerin gelişmesine yarıyordu. İnsanlığın başlangıcında sanatın “güzellik”le uzun boylu bir ilintisi yoktu, estetik kaygısı ise hiç yoktu: insan topluluğunun yaşama savaşında kullandığı büyülü bir araç, bir silahtı sanat. İlkel insan imge ve dil gücüyle, büyücülükle, toplu ritmik hareketlerle doğayı evcilleştirmeye çalışıyordu. Başlangıçtaki büyü zamanla dine, bilime, sanata dönüştü” (1993, s. 34-35).

Caudwell, şiir, müzik, dans gibi sanatların işlevini ve insanları kolektif eylemlere yöneltmesini tamamen ekonomik nedenlerle açıklar: “Hasat için toprağı hazırlamak gerekir. Bir savaş yürüyüşüne geçmek gerekir. Uzun, yoksunluk içindeki kış günlerinde içeriye kapanıp yiyeceği kısmak gerekir. Bütün bu kolektif zorunluluklar, insandan kendi içgüdüsel enerjisinin kullanılmasını ister ama ona bunları yapmasını söyleyecek bir içgüdü yoktur. Karıncalar ve arılar içgüdüyle depo eder yiyeceklerini, ama insanlar böyle değildir. Kunduzlar içgüdüyle açar yuvalarını; insan değil. İnsanın içgüdülerini çalışma çarkına koşmak, onun coşkularını bir araya toplayıp faydalı ekonomik kanala yöneltmek gerekir. Bunları yöneten araç da bu yüzden kökeninde ekonomiktir” (1988, s. 37).

Geleneksel olarak insan yapısı bir üründe işlev ön plandaysa zanaat, güzellik kaygısı ön plandaysa sanat olarak tanımlanır.

“Sanat için sanat” ya da Türkçe’de daha sık kullanılan şekliyle “sanat sanat içindir” görüşü, Théophile Gautier tarafından kuramsallaştırılan ve sanatçının (bir fikre, bir ideolojiye) bağlılığını reddeden ve sanatın tek amacını güzellikte gören sanat anlayışıdır.

Güzel sanatların bir dalı olan edebiyat şöyle tanımlanmıştır:  “olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatı, yazın” (TDK sözlüğü)