BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I

ERNST FISCHER

Caudwell sanatın doğuşu ve işlevini araştırırken, şiirin yapısına (ritmik dil) ve işlevine büyük önem verir.

Caudwell, şiir, müzik, dans gibi sanatların işlevini ve insanları kolektif eylemlere yöneltmesini tamamen ekonomik nedenlerle açıklar.

Gombrich'in "Sanatın Öyküsü" adlı kitabı, sanat ve zanaat, ilkel sanat, sanattta gelenek ve yenilik, ilkel sanat eserleri ve estetik yorumu konularında önemli bir eserdir.

Bu güzellik anlayışında idealize olanla bireysel olanın birleşmesinden doğan
 denge çok önemlidir.

Sanat sanat içindir görüşü 19. yüzyılda oluşan ve sanatta bir fikre ve ideolojiye bağlılığı reddeden bir anlayıştır.

Edebiyat akımları biçim ve içerik yönünden yenilikler getiren bir harekettir.

Bir akım kesinlikle kendi içinde belirli ilkeler içerir ve farklı eğilimler barındırmaz.

Hegel idealizmin en önemli filozoflarındandır.

Güzel zorunlu olarak hoşa giden bir şeydir. Herkesin hoşuna gitmesi ve evrensel olması gerekir.

Victor Hugo'nun "Cromwell Önsözü" akımlar açısından teorik boyutta önemli bir eserdir.

Sanatın neden doğduğu, insanların sanata neden ihtiyaç duyduğu hakkındaki bazı kuramlar vardır. Plehanov sanat uğraşının tohumunu oyunda görür. Schiller de sanatın insanoğlunun oyuna olan eğiliminden doğduğunu ileri sürer. Çernişevski sanatın kaynağı olarak “iş”i öne sürer. Plehanov’a göre sanat, oyundan çıkmıştır. Buchner, şiirle şarkının kökenini insan bedeninin çalışma sırasında yaptığı uyarlı ve düzenli hareketlerde bulur. Ernst Fischer ise sanatın doğuşunu insanın doğayı kontrol etme çabasıyla açıklar. Doğru cevap D’dir.

Sanatın çağlar boyunca farklı ihtiyaçlara karşılık geldiği ve dönüştüğü tezine Victor Hugo’nun Cromwell önsözünde de rastlanır. Hugo insanlığı bir çocukken büyüyüp adam olan bir bireye benzetir ve bu olgunlaşmanın sanat eserlerine yansıdığını söyler. Dünyayı kabaca üç çağa ayırır: İlkel çağ, Eski Çağ ve Modern Çağ. Bu çağlarda insan ve dünya ilişkisi değiştikçe, farklı şiirler doğar. İnsanın doğayı çözemediği, kontrol edemediği, özel mülkiyetin ve devletlerin olmadığı ilkel çağdaki şiir ilahi ve lirik şiir iken, özel mülkiyetin, kralların, devletlerin, savaşların olduğu eski çağda destanlar vardır. İnsana iki yaşamı olduğu fikrini veren Hristiyanlıkla birlikte çağdaş uygarlık kurulmuştur. İnsanda melankoli ve şeylerin nedenlerini merak etme ve sorgulama özelliği gelişmiştir. Bütün bunlar dram adında yeni bir türün doğuşunu müjdeler. Hugo özetle insanın kendini ve doğayı algılama biçimleri ve sosyal ve siyasal arka plan değiştikçe insanın ihtiyaç duyduğu ve ürettiği sanatın niteliğinin de değiştiğini söyler. Doğru cevap B’dir.

Gombrich’e göre ilkellerin sanatını Avrupa sanatından ayıran şey, gerçeğe yakın olmamaları değildir –bilakis gerçeğe oldukça yakın resim ve heykellere rastlanmıştır- bu sanat eserlerinin arkasındaki kafa yapısıdır. Sanata salt güzel ya da estetik haz verici olarak yaklaşmak modern bir yaklaşımdır, halbuki ilkeller için bu eserler çoğunlukla bir etkiyi simgeliyordu: kontrol etmek, özdeşleşmek, gücünü almak, büyü yapmak, simgelemek gibi. Gombrich, sanatın güzellik niteliğiyle haz verme aşamasından önce nasıl işlevsel açıdan kullanıldığına bir başka örnek olarak Mısır piramitlerini verir. Doğru cevap C’dir.

“Sanat için sanat” ya da Türkçe’de daha sık kullanılan şekliyle “sanat sanat içindir” görüşü, Théophile Gautier tarafından kuramsallaştırılan ve sanatçının (bir fikre, bir ideolojiye) bağlılığını reddeden ve sanatın tek amacını güzellikte gören sanat anlayışıdır. Bu görüşün tohumlarına ilk olarak Rönesans döneminde rastlanmakla birlikte bir kuram olarak savunulması ve taraftar toplaması 19. yüzyılda gerçekleşir. Doğru cevap D’dir.

Edebiyat akımı, edebiyat sanatı konusunda aynı görüşte olan sanatçıların oluşturduğu topluluk şeklinde tanımlanır. Akımlar çoğunlukla o dönemde yaygın ve yerleşik olan akımlara karşı çıkılmasıyla başlar. Akımlar belirli bir dönemde doğar ve yaygınlık kazanır ancak başlangıç ve bitiş tarihlerini belirlemek zor ve tartışmalıdır. Akımlar daha sonraki çağlarda yeniden ortaya çıkabilir, etkisini hissettirebilir, yeniden yorumlanabilir. Akımlar doğup geliştikleri tarihler arasında da daha sonraki yeniden doğuşlarında da durağan, değişmez ve homojen değillerdir. Akımlar içinde ayrıca eğilimler vardır. Bir sanatçı sanat yaşamı boyunca birden çok akımla bağlantılı olabilir, farklı akımların etkisi altına girebilir hatta görüşlerini bütünüyle değiştirebilir. Bir akımın ya da topluluğun bir bildirge yayımlama gibi bir zorunluluğu yoktur.  Akımlar genellikle çok katı ilkeler etrafında oluşmaz, akımın temel ilkeleri doğrultusunda eserler verildikçe belirli bir zevk ortaya çıkar. Doğru cevap E’dir.

Bugün genel kabul gören görüşe göre Batı medeniyetinin temeli Eski Yunan ve Latin kültür ve sanatıdır. İnanış bakımından –Reformdan sonra ortaya çıkan farklı mezhepler olsa da- Hristiyandır. Felsefî köklerini Eski Yunan’dan alır. Eski Yunan          ve Latin, Orta Çağ, Hümanizm, Aydınlanma, Modernizm çizgisini takip eder.  Klasik edebiyat olarak kabul edilen Eski Yunan ve Latin edebiyatı da, Batı edebiyatının temelini oluşturmuştur. Doğru cevap A’dır.

Temelde “gerçeklik” le ilgili felsefi tartışmalar, gerçekliğin algı, inanç ve diğer zihinsel ve kültürel faktörlere olduğu gibi dinler ve politik hareketler, ortak bir kültürel dünya görüşü kavramı veya ideolojiye bir şekilde bağımlı olup olmadığıyla ilgilidir. Bu konudaki görüşlerden biri, gerçeklik hakkındaki algı ve inançların ötesinde gerçek bir gerçek olmadığıdır. Bu bir öznel gerçekçilik tanımıdır ve kökleri Eski Yunan’daki sofistlere kadar uzanır. Bu görüşe göre algılarımızın dışında ve ondan bağımsız nesnel ve değişmez bir doğaya sahip bir gerçeklik yoktur. Ancak bunun tersini savunanlar da vardır: İnanç ve algılardan bağımsız bir gerçeğin olduğu görüşüne gerçekçilik (realizm) denir. Genel olarak, herhangi bir cismin/maddenin sınıfı, varlığı ya da temel özelliklerinin algılar, inançlar, dil veya herhangi bir diğer insan eserine dayanmadığı söylendiğinde, o nesne hakkında “gerçekçilik” ten bahsedilebilir. Bir de görünür gerçekliğin yanılmalara, çarpıklıklara ve değişimlere açık olduğunu düşünüp bunların bir yansıması olduğu hakiki özler, biçimler olduğuna inananlar vardır: Buna idealizm denir. Gerçek nedir sorusuna, ruh/tin/idea cevabını verenler idealisttir. Madde cevabını verenler maddeci (materyalist), hem madde hem tin/ruh/idea cevabını verenler düalisttir. Doğru cevap B’dir.

Antikçağ Yunan Eleacılığından başlayarak günümüze kadar sürüp gelen idealist felsefenin gerçek anlayışı, bu felsefenin doruğu olan Hegel’de şu deyimle dile gelir: “Gerçek, ussal (aklî) olandır.” Pisagor her şeyin sayı olduğunu ve kozmosun sayısal ilkelerden geldiğini ileri sürdü. Ona göre fiziksel dünya varlığın matematiksel dünyasının taklididir. Bu fikirler Herakleitos, Parmenides ve Platon’da çok etkili oldu. Çeşitli diyaloglarda, en önemlisi Devlet’te Sokrates, ortalama insanın neyin bilinebilir ve neyin gerçek olduğuna dair sezgisini tersine çevirir. Aristo ise tümellerin gerçek özler olduğu görüşündedir, ancak varlıkları, onları örnekleyen niteliklere bağlıdır. Doğru cevap B’dir.

Estetikte güzel üstüne ileri sürülen kuramlar genel olarak ikiye ayrılır: Güzeli ve güzelliği nesnede bulan nesnel kuramlar ve güzeli ve güzelliği öznede bulan öznel kuramlar. Ancak bu temel ayrım dışında güzel kavramının çağlar boyunca ve kültürler arasında değişim gösterdiğini görüyoruz. Aynı şekilde çağlar boyunca ve farklı kültürlerde başka kavramlara bağlı olarak da tanımlandığını görüyoruz: Ahlâkî olan güzeldir, iyi olan güzeldir, faydalı olan güzeldir, gerçek olan güzeldir önermelerinde olduğu gibi. Doğru cevap A’dir.